Радиотехник тизимлар назарияси асослари

T 
pi - P'2 
E ’ 
(0-864) \ M e V ) ‘ 
3 . f/
"
2 M h 
2 M U 
IMjjC1 
2 Mj,c- 
2 -7 -9 3 IA & F
' 
'
Agar 
nBe yemirilishdagi 7Li tepki energiyaga ega bo‘lib, tepki energiyasi 
57,3 eV atrofida bo‘lsa, p-yem irilishda neytrino borligi tasdiqlanadi, aks 
holda neytrino gipotezasi noto‘g ‘ri.
Bu tajribani 1942-yili amerikalik olim Allen o‘tkazdi va 
7Li ning tepki 
energiyasi 
TCLi)r = (56,6±1,0) eV  ekanligini aniqladi. Bu bilan P -
yemirilishda p -zarradan tashqari neytrino ham chiqini tajribada tasdiqladi.
Bevosita neytrinoni qayd qilishlik katta quvvatga ega bo ‘lgan yadro 
reaktorlari yaratilgandan keyin amalgaoshirildi. O g‘iryadrolardaneytronlar
protonlarga nisbatan ortiq bo‘ladi, bu yadrolar ketma-ket p -yemirilib turg‘un 
holatga o‘ta boradi. Har bir yemirilish aktida antineytrino ham chiqadi. O g‘ir 
yadrolar har bir bo‘linish aktiga 5 — 6 antineytrino to ‘g ‘ri keladi.
A Q SH lik Reynis (1918) va Kouen (1919) 1953 — 1954-yillarda 
antineytrinoni bevosita qayd etishdi. Ular beta-yemirilishda neytrino paydo 
bo‘Isa, teskari jarayon ham bo‘lishi kerak deb
v + p - > n + /3+ 
(3.7.1)
reaksiyadan foydalandilar. (3.7.1) reaksiya bo‘lishi uchun antineytrino 
energiyasi 1,8 
MeV dan katta boMishi kerak, chunki n+e+ lar p-massasidan 
shunchaga katta.
Qurilma V, va 
N  bak nishonlar bilan ajratilgan uchta D , D„ Z)3-bak 
detektorlardan tuzilgan (3.8-rasm). 
N t va N2 bak-nishon qalinligi 7 sm dan 
CdCl2 tuzi eritm asi bilan aralashtirilgan suv, D t, D2, Z>3-detektorlar 
(1,9-1,3-0,6 
m) suyuq ssintillyatorlardan iborat.
Ssintillyatsion suyuqlik hajmi 150 tafotoelektron ko‘paytirgich yordamida 
kuzatiladi. Qurilmani tashqi neytron va gamma-fotonlardan saqlash uchun 
sistema ko‘rg‘oshinli parafin qutichaga joylashtirilgan va po‘lat qoplama 
bilan berkitilib, yer ostiga chuqurlikka tushirilgan.
91
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T a jrib a q u y id a g ic h a o ‘tg a n . A n tin e y tr in o m a n b a y i s if a tid a
sekundiga 
1018 — 1019 ta anitneytrino oqim ini beradigan yadro 
reak to ri xizm at qilgan. B ak -n ish o n g a kelib tu sh g an a n tin e y trin o
nishon protoni bilan 
v + p  -> n + e+ reaksiya b o ‘yicha ta ’sirlashsa, 
neytron va pozitron hosil boT adi. Pozitron 1 sm atrofidagi m asofani 
10'9 s da o ‘tib, elektron bilan annigillyasiyalanadi (e++e~—> y + y )
va ikkita y gam m a-foton hosil qiladi. Fotonlar mos tushish sxem asiga 
ulangan 
D v D2 va Z)3-detektorlarda qayd qilinadi.
Neytron esa suvda ketma-ket to ‘qnashish natijasida o ‘z energiyasini 
kamaytirib 
Cd yadrosida yutiladi. Kadmiy yadrosi uyg‘ongan holatdan 
umumiy energiyasi 10 MeV gacha boTgan bir necha y cd gamma-fotonlar 
chiqarib asosiy holatga o ‘tadi. y Cd-kvantlar ham 
D v D2 va Z)3-detektorlarda 
qayd qilinadi. Qurilma antineytrinoning proton bilan o ‘zaro ta’sirlashishi, 
neytronlami sekinlatish va diffuziyasi vaqti (1 dan 25 mks gacha) oralig‘i 
bo‘yicha siljigan ikki impulsning hosil boTishiga moslashgan mos tushish 
sxemasi asosida ishlaydi.
Q urilm a 1400 soat uzluksiz ishlab, bir soatda o ‘rtacha 2,88+0,22 
impulslarni qayd qildi. Bu antineytrino bilan protonning o ‘zaro ta ’sir 
kesimi s^-lO ^3 sm2 ga teng ekanligini ko‘rsatadi.
92
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Antineytrinoning mavjudligi beta-yemirilish nazariyasini asosladi. Yana 
shuni ham eslatib o ‘tish kerakki, neytronning n —> p + P ”+ j7 e sxem asi 
b o ‘yicha yem irilishi uning uchta zarradan (p, p , ) tashkil topganini 
ko‘rsatmaydi: p, p , lar yemirilish vaqtida vujudga keladi. Bu atomning 
bir energetik holatdan boshqasiga o ‘tganda foton sochilishga o ‘xshaydi. 
A tom da «tayyor» foton bo‘lmaganidek, neytron ichida «tayyor» zarralar
y o ‘q- 
............................
Neytrino bilan antineytrino bir xil emasligini 1956-yilda R.Devis o ‘z 
tajribalarida isbotladi. Haqiqatan, neytrino bilan anti-neytrino bir xil bo‘lsa, 
j7 e+n —>p+e~kabi i7+n —> p+ e~ reaksiyaham kuzatilaredi.R .D eviskatta 
hajm dagi to ‘rt xlorli uglerod antineytrino oqim ida nurlantirib, uzoq
kuzatishlar davomida 
ve + ” Cl -> fgAr + e~ reaksiya natijasida bironta
ham 37Ar hosil bo‘lmaganini ko‘rsatdi. Hozirneytrino-antineytrinojuftining 
boshqa xillari ham bor. Yuqorida biz ko ‘rgan elektron-neytrino va elektron- 
antineytrinolardan tashqari yana myuon-neytrino va myuon-antineytrinolar 
1962-yilda topildi. U lar 
n + va n ~ -  mezonlarning f i + vaju --mezonlarga 
parchalanishida hosil b o‘ladi:
t
 + —> M ++
v
 f,.
T~—>JU~+V v
1975-yilda og‘ir t-leptonning parchalanishida hosil bo‘ladigan neytrino 
va antineytrino uchinchi xili k ashf etildi:
r + - > e ++ v e+ 
v T.
T~-+e~+ v + V '
t
-leptonning massasi ancha og‘ir (mtc2 = 1,9 GeV) proton massasidan 
deyarli ikki marta katta, u yemirilishda myuon va adronlar (og‘ir zarralar) 
ham hosil bo‘ladi:
T +