Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən


Download 5.08 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/41
Sana15.09.2017
Hajmi5.08 Mb.
#15717
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   41

Ukrayna – 2004 

 

2004-cü il oktyabrın 31-də Ukraynada prezident seçki-

lərinin birinci turunun başa çatması  təkcə Ukraynanın özü 

üçün deyil, Rusiya üçün də, bütövlükdə Avrasiya məkanı 

üçün də epoxal əhəmiyyətli hadisəyə çevrildi. Prezident 

seçkiləri ölkəni iki hissəyə – qərbi və  şərqi Ukraynaya 

parçalamış oldu. 

“Qərb Qərbdir, Şərq də Şərq, onlarınkı tutmaz”. Qəribədir 

ki, ukraynalıların varlığını  bəlkə heç ağlına da gətirməyən 

Kiplinqin bu sözləri Ukraynada seçkilərlə bağlı vəziyyəti hər 

şeydən yaxşı  təsvir edir. Ölkə bir-birinə, az qala, düşmən 

kəsilmiş iki düşərgəyə parçalanmışdı. Həmişə Rusiyaya tərəf 

meyil edən  Şərqi Ukrayna və Krım V.Yanukoviçdən daha 

çox onun vədlərinə – rus dilinin ikinci dövlət dili olacağı və 

ikili vətəndaşlıq barədə  vədlərinə  səs vermişdi. Axı, təkcə 


 

 

370 



Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 



yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

rəsmi məlumatlara görə, Rusiyada 4-6 milyon nəfər 



ukraynalı  işləyir. Özü də onların  əksəriyyəti  Şərqi Ukrayna 

sakinləridir. Ukraynanın qərb vilayətləri və Kiyev isə əksinə, 

Ukrayna prezidenti kürsüsündə bu ölkəni Fransa kimi 

çiçəklənən diyara çevirməyi vəd edən Viktor Yuşşenkonu 

görmək arzusunda idi. Hərçənd, bundan ötrü NATO-ya daxil 

olmaq və özünün ən yaxın qonşusu olan Rusiyadan üz 

döndərmək lazımdır. Bu perspektivlər, ilk növbədə, Lvov, 

Ujqorod və  İvano-Frankovsk vilayətlərinin sakinlərini cəlb 

edirdi. Məhz bu vilayətlərdə Yuşşenko seçicilərin 80-90 

faizə qədərinin səsini toplamışdı. Bundan əlavə, Viktor Yuş-

şenkonun seçicilərinin sosial portretindən danışsaq, bunlar, 

əsasən, Ukraynanın elitası və tələbələr idi. Seçkilər dövründə 

və seçkilərdən sonra məhz tələbələrin “Pora” təşkilatı misli 

görünməmiş  fəallıq nümayiş etdirmişdir. Təbii ki, Harvard 

Universitetinin məzunu, nümunəvi ailə başçısı, beş uşaq atası 

olan V.Yuşşenkonun, uşağın doğulması ilə əlaqədar ödənilən 

birdəfəlik müavinətin məbləğini artıraraq 8.460 qrivnaya 

çatdırmağı (2004-cü ildə bu məbləğ cəmi 725 qrivna idi) vəd 

etməsi faktı çoxlarını cəlb edirdi. 

Lakin gəlin tələsməyək, sonradan Azərbaycanda və  bəzi 

postsovet dövlətlərində müxalifət hərəkatları üçün nümunəyə 

çevrilmiş “narıncı” inqilabdan sonrakı hadisələrin xronolo-

giyasını  və mahiyyətini nəzərdən keçirək. Nüfuzlu “The 

Wall Street Journal” hələ 2004-cü il fevralın 11-də yazırdı: 

“Kuçma istəmir ki, onun da aqibəti istefaya getməyə məcbur 

olmuş  Şevardnadzenin və ya Slobodan Miloşeviçin aqibəti 

kimi olsun. Ukrayna müxalifəti, ABŞ və Avropa İttifaqı ona 

lazımi təzyiq göstərməlidir ki, azad seçkilər keçirməyin 

zəruri olmasına inandırsınlar, habelə qanunları istədiyi kimi 

dəyişdirməyə son qoymasını  tələb etsinlər. Müxalifət isə 



 

 

371



2‐ci fəsil 

 

E pluribus 



unum – 

vəhdət 


formulu 

 

xalqı küçələrə  çıxarmağa qadir olduğunu ona göstərməlidir. 



Bu halda Yuşşenko Kuçma ilə razılığa gələ bilərdi. 

Keçmişin təcrübəsinə əsasən, ən ağlabatan ssenari bundan 

ibarətdir ki, Kuçmanın tərəfdarları öz əleyhdarlarını qorxut-

mağa, lazım gələrsə  səsvermənin nəticələrini saxtalaşdırma-

ğa çalışacaqlar. Müxalifət etiraz aksiyaları  təşkil etməklə 

Ukraynada daha çox uğur qazanmalıdır. Bununla belə, Qərb 

Kiyevə daha qətiyyətlə təzyiq göstərə bilərdi. Avropa Şurası 

Kuçmanın Konstitusiyaya etdiyi düzəlişi pisləməklə onu çox 

çətin vəziyyətə salmış oldu. İndi parlamentdə  səsvermənin  

gərgin keçəcəyi gözlənilir”. Qərbin bəzi dairələri Ukrayna-

dakı siyasi dəyişiklikləri belə təsəvvür edirdi. 

Ukraynada seçkilər ərəfəsində və seçkilərdən sonrakı ha-

disələr isə bu şəkildə inkişaf etmişdir: 

31 oktyabr 

Prezident seçkilərinin birinci dövrəsi nəticəsində iki əsas 

iddiaçı – iqtidarın namizədi Baş nazir Viktor Yanukoviç və 

müxalifətin lideri Viktor Yuşşenko digər namizədlərdən çox 

səs toplayırlar. 

Qərb müşahidəçiləri seçkilərdə “xeyli pozuntular” oldu-

ğunu bildirir və ümid edirlər ki, ikinci dövrədə  vəziyyət 

yaxşılaşacaqdır. 

10 noyabr 

Mərkəzi Seçki Komissiyası uzun fasilədən sonra səs-

vermənin rəsmi yekunlarını elan etmişdir. Komissiyanın 

məlumatına görə, 39,87 faiz səs toplamış Yuşşenko qalib 

gəlmişdir. 

Həmin günə  qədər MSK-nın ilkin məlumatları Yanuko-

viçin cüzi üstünlüyə malik olduğunu göstərirdi. 



 

 

372 



Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 



yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

Bununla bərabər, müxalifətin güclü dəstəyə malik olduğu 



bəzi regionlardan olan məlumatlar nəzərə alınmamışdı. 

21 noyabr 

Prezident seçkilərinin ikinci dövrəsi keçirilir. 

İlkin məlumata görə, seçicilərin səsvermədə  iştirakı 

oktyabrın 31-dəki ilə müqayisədə bir qədər aşağıdır, lakin 

axşama yaxın göstəricilər sürətlə artır. Ölkənin bəzi  şərq 

regionlarında seçicilərin səsverməyə  gəlməsi barədə  rəsmi 

məlumatlar 95 faizdən çoxdur. 

Exit-polların  əksəriyyətinin məlumatına görə, Viktor 

Yuşşenko qalib gəlmişdir, müxalifət tərəfdarları Kiyevin 

mərkəzində toplaşmağa başlayırlar. 

22 noyabr 

Mərkəzi Seçki Komissiyasının ilkin məlumatına görə, 

Viktor Yanukoviç seçkilərdə azacıq, lakin inamlı üstünlüklə 

qalib gəlir. 

Qərb müşahidəçiləri bildirirlər ki, səsvermə  və 

seçkiqabağı kampaniya demokratik standartlara müvafiq 

olmamışdır. Avropa ölkələrinin xarici işlər nazirləri 

bildirirlər ki, əgər MSK-nın nəticələri təsdiq edilərsə, bu, 

diplomatik münasibətlər üçün xoşagəlməz nəticələrə  gətirib 

çıxara bilər. 

Viktor Yuşşenko bildirir ki, əslində, seçkilərdə o, qalib 

gəlmişdir. Kiyevdə onun tərəfdarlarının sayı artmaqdadır. 

Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Yanukoviçi inamlı 

qələbə münasibətilə təbrik edir. 


 

 

373



2‐ci fəsil 

 

E pluribus 



unum – 

vəhdət 


formulu 

 

23 noyabr 



Kiyevin mərkəzində Yuşşenkonun 100 min nəfərə yaxın 

tərəfdarı toplaşır. Ukrayna paytaxtının  əsas küçəsində çadır 

düşərgəsi genişlənir. 

Müxalifət liderinin qalib gəldiyi Ukraynanın qərb və mər-

kəz vilayətlərinin çoxunda kütləvi etiraz aksiyaları keçirilir. 

Parlamentin təcili sessiyasında heç bir qərar qəbul 

edilmir, lakin iclas bağlanandan sonra Viktor Yuşşenko əlini 

qədim Bibliyaya basaraq, ölkəsinin xalqına sadiq qalacağına 

rəmzi and içir. Ali Radanın sədri bildirir ki, bunun heç bir 

hüquqi nəticəsi yoxdur. 

Ukraynanın qərbindəki bir neçə şəhər və vilayətin şuraları 

Yanukoviçin qələbəsini tanımaqdan imtina edir və Yuşşen-

konu dəstəklədiyini bildirir. 

24 noyabr 

Ukrayna Mərkəzi Seçki Komissiyası Viktor Yanukoviçi 

prezident seçkilərinin qalibi elan edir. 

Komissiyanın məlumatına görə, Baş nazir Viktor Yuş-

şenkonu təqribən 3 faiz qabaqlamışdır. 

Avropa İttifaqı və ABŞ seçkilərin nəticələrini qanuni he-

sab etmədiyini bildirir. 

Yuşşenko kütləvi tətilə çağırır. 

25 noyabr 

Ali Məhkəmə seçkilərin nəticələrinin  ləğv edilməsi 

barədə Yuşşenkonun iddiasını aldıqdan sonra, araşdırma başa 

çatana qədər, Mərkəzi Seçki Komissiyasının öz məlumat-

larını rəsmən açıqlamasını qadağan edir. 



 

 

374 



Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 



yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

Yeni prezidentin andiçmə  mərasimi qeyri-müəyyən 



müddətə təxirə salınır. 

Vladimir Putin Rusiya-Avropa İttifaqı sammiti zamanı 

bəyan edir ki, Qərbin Ukraynanı “xaos”a atmağa haqqı 

yoxdur və Yanukoviçi qələbə münasibətilə yenidən, bu dəfə 

yazılı şəkildə təbrik edir. 

26 noyabr 

Viktor Yanukoviç öz tərəfdarlarına bəyan edir ki, o, 

“Konstitusiyaya zidd çevrilişə” yol verməyəcək və onları 

təmkinli olmağa çağırır. 

Müxalifət tərəfdarları ilə yanaşı, Viktor Yanukoviçin əsa-

sən ölkənin  şərq vilayətlərindən olan tərəfdarları da Kiyevə 

toplaşırlar. 

Ukrayna paytaxtında siyasi böhranın həllinə dair ilk “də-

yirmi masa” iclası keçirilir. Tədbirdə Yuşşenko və Yanuko-

viçdən  əlavə, prezident Leonid Kuçma, Ali Radanın sədri 

Vladimir Litvin, Aİ-nin xarici siyasət üzrə komissarı Xavyer 

Solana, Polşa Prezidenti Aleksandr Kvasnevski, Litva Prezi-

denti Valdas Adamkus, Rusiya Dövlət Dumasının sədri Boris 

Qrızlov da iştirak edirdilər. 

27 noyabr 

Ali Rada prezident seçkilərinin keçirilməsində pozuntu-

lara yol verildiyi və seçkilərin nəticələrinin xalqın iradəsini 

əks etdirmədiyi barədə siyasi qətnamə qəbul edir. 

Donetskdə Viktor Yanukoviçin tərəfdarlarının yüz min 

nəfərlik  mitinqi keçirilir. 

Ukraynanın şərq regionlarından bir neçəsinin hakimiyyət or-

qanları regional müxtariyyət yaradılmasının və  hətta dövlətin 

tərkibindən çıxmağın mümkünlüyü barədə xəbərdarlıq edir. 



 

 

375



2‐ci fəsil 

 

E pluribus 



unum – 

vəhdət 


formulu 

 

28 noyabr 



Rusiya sərhədinin yaxınlığında, Luqansk vilayətinin 

Severodonetsk şəhərində Ukraynanın şərq bölgəsinin Viktor 

Yanukoviçi dəstəkləyən elitasının qurultayı keçirilir. 

Bu tədbir zamanı ölkənin regional strukturunun dəyişdiril-

məsi barədə referendumlar təşkil etmək niyyəti bildirilir. 

Qurultayda ukraynalı siyasətçilərdən və Baş nazirin 

özündən əlavə, Moskvanın meri Yuri Lujkov da iştirak edir. 

30 noyabr 

Yanukoviç bəyan edir ki, o, prezident vəzifəsinə başlaya-

cağı təqdirdə, Yuşşenkoya baş nazir vəzifəsini təklif etməyə 

hazırdır. 

O, müxalifətin lideri də ondan nümunə götürərsə, pre-

zident vəzifəsinə iddiadan imtina etməyə hazır olduğunu da 

bildirir. 

Yuşşenko bu təkliflərin hər ikisini rədd edir. 

1 dekabr 

Ukrayna Ali Radası Yanukoviç hökumətinin istefası ba-

rədə qərar qəbul edir. 

Lakin Baş nazir bunu qanunsuz qərar adlandırır, çünki 

parlament bir ildən də az bundan əvvəl kabinetin proqramını 

bəyəndiyi halda, indi ona etimadsızlıq məsələsinə baxmağa 

ixtiyarı yoxdur. 

Prezident Kuçma ikinci dövrənin təkrar səsverməsini de-

yil, tamamilə yeni seçkilər keçirməyi təklif edir. 

Baş nazir Ali Məhkəmədən seçkilərin ikinci dövrəsinin  

nəticələrinin ləğv olunmasını xahiş edir. Bu halda o, ölkənin 

qərbində kütləvi pozuntulara yol verilməsinə istinad edir. 


 

 

376 



Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 



yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

3 dekabr 



Ukrayna Ali Məhkəməsi Ukrayna prezidenti seçkilərində 

səsvermə zamanı kütləvi pozuntulara yol verildiyinə  və 

namizədlərin kütləvi informasiya vasitələrindən bərabər isti-

fadəsinə  şərait yaradılmadığına görə seçkilərin nəticələrini 

etibarsız hesab edir. 

Məhkəmə, müxalifətin tələb etdiyi kimi, dekabrın 26-da 

səsvermənin ikinci dövrəsinin yenidən keçirilməsini qərara 

alır. 


Ali Rada Ukrayna qoşunlarının İraqdan çıxarılmasının zə-

ruruliyi barədə qərar qəbul edir. 

6 dekabr 

Leonid Kuçma Amerikanın “Nyu-York Tayms” qəzetinə 

müsahibəsində bildirir ki, o, Yanukoviçə seçkilərdə  iştirak 

etməməyi  məsləhət görərdi. 

Prezident Putin bəyan edir ki, Ukraynanın seçkilərdə qalib 

gələcək istənilən prezidenti ilə işləməyə hazırdır. 

Beynəlxalq vasitəçilər Kiyevə  gəlir, parlamentdə isə 

siyasi islahat haqqında və seçkilərdə saxtalaşdırmaların 

mümkünlüyünü istisna edən yeni qanunlar barədə danışıqlar 

davam edir. 

8 dekabr 

Ukrayna Ali Radası ölkəni parlament respublikasına çe-

virən siyasi islahat barədə tarixi qərarlar qəbul edir. 

Konstitusiyaya edilmiş  dəyişikliklər gələn ilin payızından 

qüvvəyə minəcəkdir. 

Eyni zamanda, parlament səsvermə və səslərin hesablan-

ması zamanı sui-istifadə imkanlarının qarşısını almaq üçün 

seçkilər haqqında qanunu sərtləşdirir. 



 

 

377



2‐ci fəsil 

 

E pluribus 



unum – 

vəhdət 


formulu 

 

Deputatlar Mərkəzi Seçki Komissiyasının tərkibində  də 



dəyişikliklər edir, müxalifətin fikrincə, özünü hörmətdən 

salmış Sergey Kivalovu MSK-nın sədrliyindən çıxarırlar. 

Viktor Yuşşenko öz tərəfdarlarını hökumət müəssisələ-

rinin blokadasını götürməyə  və yeni səsverməyə hazırlaş-

mağa çağırır. Kreşşatikdəki çadır  şəhərciyinin sakinlərinin 

çoxu öz evlərinə qayıtmağa başlayır

1



V.Yanukoviçi mövcud iqtidarın varisi kimi prezident 



vəzifəsinə seçkilərdən xeyli əvvəl hazırlamağa başlamışdılar. 

L.Kuçmanın hakimiyyətinin zəifliyi onunla nəticələndi ki, 

hakim elita ümumən  sənaye klanları ilə manipulyasiya edir 

və o vaxta qədər Ukrayna zavodlarının  əsas hissəsini almış 

Rusiya oliqarxlarından ciddi şəkildə asılı idi. Seçkilərə yaxın 

iqtidar V.Yanukoviçin fəaliyyətini guya Ukraynada nə isə 

ağlabatmaz bir tərzdə baş vermiş “iqtisadi möcüzə” ilə 

əlaqələndirməyə başlamışdır.  İqtidarın səhvi onun dayağı 

olan elektoratı düzgün seçməməsində idi. Əsasən 

pensiyaçılara ümid bəsləyən və seçkilər  ərəfəsində onların 

hərəsinə təqribən 40 avro məbləğində aylıq müavinət ödəmiş 

iqtidar hakim elitanın namizədinə  səs verməkdə  gəncləri 

maraqlandırmağı “unutmuşdu”. Eyni zamanda,  ölkədə 

demək olar ki, bütün ərzaq məhsullarının qiymətinin artması 

hiss edilməyə başlanmışdı. Nəticədə birinci dövrədə 

səsvermənin yekunları belə oldu: 

Yuşşenko – 39,87 faiz; 

Yanukoviç – 39,32 faiz; 

Moroz (Sosialist Partiyasının lideri) – 5,81 faiz; 

Simonenko (Kommunist Partiyasının lideri) – 4,97 faiz; 

                                                 

1

 BBC və www.bbc.co.uk materialları əsasında. 



 

 

378 



Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 



yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

Vitrenko (Mütərəqqi Sosialist Partiyasının lideri) – 1,53 faiz; 



Kinax (Sənayeçilər və Sahibkarlar Partiyasının lideri, 

sabiq baş nazir) – 0,93 faiz; 

Yakovenko (Fəhlə və Kəndlilərin Kommunist Partiyasının 

lideri)  – 0,78 faiz; 

Omelçenko (Kiyevin meri) – 0,48 faiz; 

Çernovetski (deputat) – 0,45 faiz; 

Hamısının əleyinə – 2 faiz. 

Yuşşenkoya səs verənlər: 

a)  Qərbi Ukraynanın millətçi ovqatlı əhalisi; 

b) qərbpərəst meylin tərəfdarları (həm iqtisadiyyatda, 

həm də siyasətdə); 

c)  V.Yuşşenkonun iqtisadi strategiyasının tərəfdarları; 

ç) iqtidar namizədi Yanukoviçin əleyhdarlarının çoxu 

(etiraz səsverməsi). 

Yanukoviçə səs verənlər: 

a) öz həmyerliləri kimi Ukraynanın ucqar şərqi (Donetsk 

və Luqansk); 

b) Yanukoviçi Ukraynada “iqtisadi möcüzə”nin müəllifi 

hesab edənlər; 

c) sentyabr və oktyabr ayları üçün pensiyaya “real” əlavə 

almış pensiyaçıların çoxu; 

ç) güclü inzibati təzyiq nəticəsində büdcə  təşkilatlarının 

əməkdaşları; 

d) Yerli hakimiyyətin iri eşelonunun rəhbərləri və 

biznesmenlər – L.Kuçmanın əlaltıları; 


 

 

379



2‐ci fəsil 

 

E pluribus 



unum – 

vəhdət 


formulu 

 

e) “banderofoblar”, yəni Yuşşenkonu ifrat millətçiliyin tə-



cəssümü hesab edənlər və “onun hakimiyyətə  gəlişin-

dən sonra şərqdə adamların barmaqlarını qıracaqlarını” 

düşünənlər. 

Bir məqamı xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, namizəd-

lərdən heç birinin ciddi demokratik motivasiyalı elektoratı 

yox idi. Seçicilərin əksəriyyəti “ən az bəla” prinsipi əsasında 

səs verirdi. 

Səsvermənin birinci və ikinci dövrələri arasındakı növbəti 

üç həftədə  vəziyyət  əsaslı  şəkildə  dəyişdi. Məhz bu həftə-

lərdə belə bir fenomen yarandı: Ukrayna sivilizasiyalı dün-

yanın demokratik dəyərlərinə doğru aparan yolda müəyyən 

mərhələ keçdi. Cəmiyyətdə mövcud rejimlə barışmaq istə-

məyən insanların sayı kritik həddə çatmışdı. “Biz ukrayna-

lılarıq”!  şüarları get-gedə daha fəal və ucadan səslənirdi. 

Ukraynanı Avropanın sivilizasiyalı dövlətləri arasında gör-

mək arzusu yaranmışdı (və ya ən azı bu, birdən-birə reallığa 

bənzəyirdi). Maydan Nezalejnosti (Müstəqillik meydanı) de-

yilən  ərazidə toplaşan insanların sayı artdıqca, “biz birlik-

dəyik” deyən milli elm və mədəniyyət liderləri, sadəcə, düşü-

nən insanlar bir o qədər çoxalır, passiv, şübhələnən və ya sa-

dəcə, qorxan insanların sayı isə bir o qədər azalırdı. Lokal 

prezident seçkiləri tarixi miqyaslı  dəyərlər meydanına 

səmtlənmişdi. 

Mahiyyət etibarilə Serbiyada və Gürcüstanda sınaqdan çı-

xarılmış “məxməri” inqilab ssenarisi Ukraynada da həyata 

keçirilidi: burada da muxalifət namizədinin seçkiqabağı rey-

tinqinə eyni mövqedən yanaşır, kütləvi  şüura güclü təzyiq 

göstərirdilər ki, bu namizəd Qərbin qəbul etdiyi obrazla asso-

siasiya edilsin, inqilabi sərməstlik ovqatının   hazırlanması və 

həyata keçirilməsində gənclər hərəkatı fəal iştirak etsin. 



 

 

380 



Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 



yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

Gürcüstanda olduğu kimi, burada da ABŞ seçkilərin 



yekunlarını tanımadığını bildirəndən sonra xalqın narazılığı 

ən yüksək həddə çatmışdı. 2004-cü il noyabrın 24-də ABŞ 

dövlət katibi Kolin Pauell bəyan etdi ki, əgər Ukrayna 

hökuməti dərhal ciddi tədbirlər görməsə, bu, bizim 

münasibətlərə  təsir göstərəcəkdir. Açıq-aşkar görünürdü ki, 

Ukraynada prezident seçkiləri təkcə Rusiyanın qərbində 

demokratik məkan yaratmaq cəhdlərinin təcəssümü deyil, 

həm də ümumən, Rusiyanın ən yaxın qonşusunun və strateji 

tərəfdaşının  ərazisində dominantlıq hüququ uğrunda Rusiya 

ilə ABŞ arasında yeni geosiyasi “şahmat oyunu”nun 

məğzidir. Məhz Qərbin bu niyyətinə cavab olaraq, V.Putin 

V.Yanukoviçin namizədliyini fəal dəstəkləyirdi. Kreml başa 

düşürdü ki, L.Kuçmanın varisi onun başladığı ABŞ ilə 

yaxınlaşma xəttini, Ukraynanın İraqda müharibədə iştirakını 

və NATO ilə sıx tərəfdaşlığını davam etdirəcəkdir. Bununla 

bərabər, Kreml ümid edirdi ki, bütün bunlar Ukrayna 

iqtisadiyyatına fəal daxil olmuş rusiyalı sahibkarların və 

sənayeçilərin hüquqlarını tapdalamağa imkan verməyəcəkdir. 

Lakin Ukraynada siyasi proseslər özünün “yazılmamış 

qaydaları” üzrə cərəyan edirdi. Moskvada bir məqamı nəzərə 

almamışdılar ki, qloballaşan dünyanın inkişafının indiki 

mərhələsində insani münasibətlər sistemi iqtisadiyyatın 

məqsədlərini birbaşa təyin edir. Ciddi dəyişikliklər yoluna 

qədəm qoymuş ölkədə  cəmiyyətin hərəkət vektorunu və 

dinamikasını iqtisadiyyat deyil, məhz hakimiyyət və 

idarəetmə sistemi müəyyənləşdirir. 

ABŞ Rusiya ilə  sərhəddə bir növ “Barbarossa planı”na 

oxşayan bu ciddi sıçrayış fürsətini  əldən verə bilməzdi. 

Amerikanın nüfuzlu “Newsweek” jurnalı 2004-cü il noyabrın 

29-da yazırdı: “Bu, sadəcə olaraq, xalqın onu qane etməyən 



 

 

381



2‐ci fəsil 

 

E pluribus 



unum – 

vəhdət 


formulu 

 

hakim qüvvələrə qarşı qiyamı deyildir. Bu, təkcə  vətəndaş 



münaqişəsi deyil, həm də geosiyasi münaqişədir. Ukrayna 

keçmiş sovet respublikalarında öz təsirini qoruyub saxla-

mağa çalışan Rusiya ilə demokratiyanın və qanunun hökm-

ranlığının geniş yayılmasında maraqlı  olan  Avropa  və Bir-

ləşmiş Ştatlar arasında döyüş meydanına çevrilmişdir”. ABŞ 

dövlət katibi Kolin Pauell bəyan etdi ki, “biz bu nəticəni 

qəbul edə bilmərik”. Avropa liderlərinin məsələyə münasi-

bəti kəskinliyinə görə bundan geri qalmırdı. Məsələn, 

ATƏT-in baş müşahidəçisi Ukraynada keçirilən seçkiləri Şi-

mali Koreyadakı seçkilərlə müqayisə etmişdi. Rusiya Prezi-

denti Vladimir Putin isə səsvermənin “vicdanlı və açıq” keç-

diyini  vurğulayaraq, Yanukoviçi “inamlı qələbə” münasibə-

tilə  təbrik etmişdi. Hər iki tərəfi təmsil edən diplomatlar 

Avropanı bir-birinə qarşı mübarizə aparan iki düşərgəyə 

parçalamaq təhlükəsi doğuran yeni “soyuq müharibə”nin 

başlanması barədə eyham vururdular. 

Serbiyadakı “Otpor” və Gürcüstandakı “Kmara” təşki-

latlarının bir növ əkiztayı olan “Pora” gənclər təşkilatı 

Ukraynadakı seçkilər vaxtı öz fəaliyyətini genişləndirmişdi. 

Onun liderləri Viktor Yuşşenkonun on minlərlə  tərəfdarının 

hərəkətlərini təşkil edir və  əlaqələndirir, bununla bərabər, 

bəyan edirdilər ki, onlar müxalifət liderinin qələbəsi uğrunda 

deyil, Ukraynada demokratiyanın təntənəsi uğrunda mübari-

zə aparırlar. “Pora” təşkilatının yaradılması ideyası “Otpor” 

gənclər hərəkatının analoji mübarizə metodlarından istifadə 

edilməsi təcrübəsinə əsaslanırdı. 

Nyu-Yorkda çıxan “Sun” qəzeti seçkilər  ərəfəsində öz 

oxucularını bir nəfər “sakit amerikalı”nın işi ilə tanış edərək 

yazmışdı ki, Kiyevdə keçirilən mitinqlər bilavasitə  həmin 

şəxsin səylərinin nəticəsidir. Ukraynalı mühacirlərin oğlu 



 

 

382 



Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 



yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

Adrian Karatnitski uzun illər boyu “narıncı” inqilabın  əla-



qələndiricisi və onun təşkilatçılarından biri olan Freedom 

House təşkilatında işləmişdir. 

Freedom House Ukraynada seçki marafonuna nəzarət 

edən 1023 nəfər seçki təlimatçısı hazırlamışdı. A.Karatnitski 

özü isə ukraynalı fəallar üçün düşərgələr təşkil olunmasında 

iştirak etmiş, bu düşərgələr hələ avqust ayında işə baş-

lamışdı. Karatnitski bununla əlaqədar demişdir: “Miloşeviçə 

qarşı mülki müxalifətə rəhbərlik edən qrupların liderləri olan 

xorvatlar və serblər etiraz edən kütlənin “hərarətinə necə 

nəzarət etmək” lazım olduğunu ukraynalı cavanlara öyrə-

dirdilər. İqtidarın təzyiqinə qarşı necə müqavimət göstərmək 

və mülki müqavimət qruplarının heç də Qərb layihəsinin bir 

hissəsi olmadığını necə nümayiş etdirmək lazım gəldiyini 

onlara izah edirdilər. Onlara küçə mitinqlərini idarə etmək 

texnikasını  və öz siyasi əleyhdarlarını masqaraya qoymaq 

üsullarını öyrədirdilər. Karatnitskinin dediyinə görə, bu işin 

nəticələrini Kiyev küçələrində görmək olardı. Daha sonra o 

əlavə edir: “Yuşşenko mənim xoşuma gəlir. O, qərbpərəst 

siyasətçidir, arvadı isə amerikalıdır”. 

Kolin Pauell öz bəyanatında ABŞ-ın Ukraynadakı seçki-

lərə 15.000.000 dollar xərcləməsini gizlətmirdi. Bu bəyanat 

Ukraynadakı seçkilərdə ABŞ-ın iştirakı  məsələsinə nöqtə 

qoymuş oldu. Konqresdən sızmış başqa məlumatlara görə, 

ABŞ Ukraynadakı prezident seçkilərinə müxtəlif fondlar 

vasitəsilə 65 milyon dollar köçürmüşdü. Xatırladaq  ki, ABŞ-

ın özündə prezident vəzifəsinə namizədlərə xarici mənbə-

lərdən maliyyə  dəstəyi göstərilməsi qadağan olunmuşdur. 

Ona görə  də indiki halda “ikili standartlar oyunu” növbəti 

dəfə nümayiş etdirilmişdi. Ukraynada kütləvi kampaniyalara 

maliyyə  dəstəyi göstərilməsində  iştirak edən  əsas Amerika 



 

 

383



2‐ci fəsil 

 

E pluribus 



unum – 

vəhdət 


formulu 

 

qurumları Demokratlar Partiyası nəzdindəki Milli Demokra-



tiya  İnstitutu, Respublikaçılar Partiyası  nəzdindəki Beynəl-

xalq Respublikaçılar  İnstitutu, ABŞ Dövlət Departamenti, 

ABŞ Beynəlxalq  İnkişaf Agentliyi (USAID), eləcə  də 

Freedom House qeyri-hökumət təşkilatı  və Corc Sorosun 

Açıq Cəmiyyət İnstitutu. 

Konrad  Şullerin Almaniyada çıxan “Frankfurter 

Allgemeine Zeitung” qəzetində yazdığı kimi, Qərbin Yuşşen-

konu dəstəkləməməsi və seçki prosesinə müdaxilə etməməsi 

barədə  dəlilləri aşağıdakı  səbəblərə görə inandırıcı deyildir: 

“Məsələn, Amerikanın Kiyevdəki səfirliyinin nümayəndəsi-

nin yardımın “partiyalı olmaması” barədə bir cümlə ilə ifadə 

edilmiş “biz bir namizədi deyil, demokratiyanı  dəstəklə-

mişik” tezisi. Belə dəlil hamının qaydalara riayət etdiyi sabit 

demokratiyanın mövcud olduğu ölkələr üçün yerinə düşərdi. 

Lakin Yuşşenkonun hakimiyyətə  gəlişinə  qədər Ukraynada 

olduğu kimi şəraitdə, bir klan qətllər də daxil olmaqla, 

istənilən vasitələrdən istifadə edərək öz hakimiyyətini qoru-

yub saxlamağa cəhd göstərəndə demokratik qüvvələrin dəs-

təklənməsi avtomatik şəkildə müxalifətin dəstəklənməsi de-

mək olacaqdır. Hətta mövcud rejimə sadiq partiyalar qərb 

proqramlarının vəsaitlərindən istifadə etmiş olsalar belə, 

dövlətin bütün vasitələrindən istifadə etmək imkanına malik 

olan bu partiyalar üçün əlavə yardım müxalifətlə müqayisədə 

az hiss edilərdi. 

İkinci dəlil ondan ibarətdir ki, Qərbin vəsaitləri qiyamın 

dəstəklənməsinə deyil, yalnız “demokratikləşmənin leqal 

dəstəklənməsinə” sərf edilmişdir. Lakin bu dəlil ticarət si-

yasətində alqı-satqısına icazə verilmiş “mülki” malları qada-

ğan edilmiş “hərbi təyinatlı” mallardan fərqləndirmək üçün 

göstərilən ümidsiz cəhdə bənzəyir. Demokratikləşmənin dəs-



 

 

384 



Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 



yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

təklənməsi kimi bəyan edilmiş, lakin bircə gecədə inqilab 



vasitələrinə çevrilmiş ikili təyinatlı xidmətlərə istədiyiniz 

qədər misal göstərmək olar. İqor Popovun başçılıq etdiyi 

“Seçicilər komitəsi” əvvəlcə səsvermənin gedişini müşahidə 

etməklə  məşğul olurdu, lakin məhz seçki məntəqələri 

bağlanan anda bu komitə inqilabın mənzil-qərargahına 

çevrildi. Bu, çoxsaylı misallardan yalnız biridir. Həmin 

“Seçicilər komitəsi” Milli Demokratiya İnstitutunun və digər 

oxşar təşkilatların dəstəyi ilə yaradılmışdı. Soros Fondunun 

köməyi ilə seçkiləri müşahidə etmək üçün yaradılmış “Novıy 

vıbor-2004” hərəkatına bütün ölkədən yüzlərlə müxtəlif 

təşkilat daxil idi. 2004-cü ilin fevral ayında bu hərəkatın işçi 

müşavirəsində xanım Olbrayt şəxsən iştirak etmişdi. 

Lakin kütləvi etiraz günlərində bütün bu təşkilatlar və 

hərəkatlar öz xarakterini kəskin şəkildə dəyişdi. Onlar məx-

susi təşkil edilmiş telefon rabitəsi vasitəsilə  təkcə  səsver-

mənin nəticələri barədə  məlumat verməklə kifayətlənmirdi. 

Qiyamın lap əvvəlindən başlayaraq, bu telefon rabitəsi yüz 

minlərlə ukraynalının Kiyevdəki Müstəqillik meydanında 

iştirakının təmin olunmasına kömək edirdi. Məsələ  təkcə  

bununla bitmirdi. Axı bütün bu xalq kütləsinin qidalanması, 

informasiya alması və təhlükəsizliyi də təmin edilirdi. Soros 

Fondunun hesabatları guya yalnız seçkilərin gedişini 

müşahidə etmək üçün yaradılmış strukturların səsvermədən 

dərhal sonra qiyama başlamaq üzrə  iş aparan mərkəzlərə 

çevrilməsi ilə bağlı misallarla doludur. Ona görə də həlledici 

məqamda bu qruplar tam hazırlıq vəziyyətində olurdu. Soros 

həm də seçki məntəqələrində “gecə növbətçiliyi”ni maliyyə-

ləşdirirdi. “Pora” gənclər təşkilatının həbs edilmiş fəallarının 

həbsxanalardan buraxılmasına kömək edən vəkillərin haqqı 

da Soros tərəfindən ödənilirdi. Bunun sayəsində  təşkilat öz 

sıralarını qoruyub saxlaya bilmişdi. 


 

 

385



2‐ci fəsil 

 

E pluribus 



unum – 

vəhdət 


formulu 

 

Qərbin dəstəklədiyi kütləvi informasiya vasitələri də seç-



kilərin ikinci dövrəsindən sonra qiyamın dayağına çevrilmiş-

di. Soros dövlət telekanallarından qat-qat operativ və aktual 

informasiya resursu olan “Maydan” internet saytını  və in-

qilab günlərində 131 dəfə çapdan çıxmış və Kiyevin mərkə-

zində yayılan mətbu informasiya bülleteninin buraxılmasını 

maliyyələşdirirdi. Digər mətbu nəşrlər, məsələn, Sorosun 

Amerika səfirliyi ilə birlikdə maliyyələşdirdiyi “Tvoy vıbor” 

qəzet  əlavəsi milyonlarla nüsxədə çap olunur və qismən 

nümayişçilərin özləri tərəfindən yayılırdı. 

Nisbətən kiçik kütləvi informasiya vasitələri, məsələn, 

“Qala Radio” radiostansiyası inqilabın ən qızğın vaxtında öz 

xarakterini dəyişmişdi. Özlüyündə ziyansız bir musiqi ra-

diostansiyası olan “Qala Radio” mərkəzdəki Kreşşatik bulva-

rındakı çadır şəhərciyində  studiyasını qurmuşdu. Bu studiya 

dərhal etiraz ruporuna çevrildi. “Qala” radiostansiyası vaxt-

aşırı jurnalistlərə  mətbuat vəsiqəsi verir, onlar da bu vəsi-

qələrin köməyi ilə inqilabi mühafizə  cərgələrindən keçə 

bilirdilər

1



Şübhə yoxdur ki, Ukrayna Qərb ilə Rusiyanın siyasi mü-



barizə meydanına çevrilmişdi, burada mübarizə aparan tərəflə-

rin hər biri bircə addım da geri çəkilməməyə hazır idi və müx-

təlif sosial qruplardan, eləcə də müxtəlif siyasi və başqa vasi-

tələrdən istifadə edirdi. Qərbin siyasi cəbbəxanasının element-

lərindən biri öz siyasi məqsədlərinə nail olmaq üçün gənclər-

dən istifadə edilməsi idi. Bundan ötrü maliyyə vasitələrindən 

istifadə olunmaqla gənclər səfərbər edilir, neyrolinqvistik 

proqramlaşdırma metodlarının köməyi ilə gənclərin şüurunda 

inqilabi ruh məqsədyönlü  şəkildə  dəstəklənir, onların mənlik 

                                                 

1

 www.inosmi.ru; http://www.inosmi.ru/stories/01/06/22/3006/222633/ html    



 

 

386 



Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 



yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

hissi və milli qürur duyğuları qızışdırılırdı. 2003-cü ildə Gür-



cüstan vətəndaşları da bu ovqatı yaşamışdılar. 

“Pora”nın adının çəkilməsini istəməyən liderlərindən 

birinin dediklərinə inansaq, gənclərin bu cür çıxışlarının 

“əlaqələndirici” özəyi, həqiqətən, Serbiyadakı “Otpor” hə-

rəkatının üzvləri tərəfindən təlimatlandırılmış, mitinqlər 

keçirilməsi, hüquqşünasların haqqının ödənilməsi və s. 

xərclər üçün pulu isə hansısa anonim xeyriyyəçilər ver-

mişdir: “Kanadadan gəlmiş bir nəfər pul verir ki, Ukray-

nada belə bir hakimiyyət olmasın” və “adamlar açıq-aşkar 

bildirirlər ki, Medvedçukun tabeliyində olan indiki vergi 

müfəttişliyi onları  təngə  gətirib”. “Onlar pul xərcləyirlər 

ki, sonra yeni iqtidardan bonuslar alsınlar”. 

Gənclər hərəkatının strukturu məsələsinə  gəldikdə isə o, 

Neçayevin “beşliklərini” (inqilabdan əvvəlki Rusiyadakı ter-

rorçu qrupları) xatırladan qruplar və  vəsilələrdən ibarət idi. 

Görünür, mitinqlərdə müşahidəçilərin çoxunu heyrətə salan 

asayiş bununla izah edilir. Hərçənd, ötən əsrin 60-cı illərində 

Çində terrorçuluq edən xunveybinlərin “həddən artıq mütə-

şəkkil” çıxışları da müşahidəçilərə bu cür təsir bağışlayırdı. 

2005-ci il fevralın 28-də Kiyevdə “Pora” təşkilatının ba-

zasında yeni siyasi partiya yaradılması elan edildi. Onun təsis 

qurultayını 2005-ci il martın ortalarında keçirmək planlaşdı-

rılırdı. “Pora” ictimai hərəkatı strukturlaşdırılmış təşkilat ki-

mi 2005-ci il yanvarın 29-da rəsmiləşdirilmişdi. Bu qərar hə-

rəkatın vilayət əlaqələndiricilərinin şurasında qəbul edilmişdi 

və artıq o vaxt “sarı” və “qara” “Pora” arasında bu cür trans-

formasiyaya münasibətdə fikir müxtəlifliyi üzə çıxırdı. Nəti-

cədə bunlardan sonuncusu hərəkatın ictimai təşkilata çevril-

məsini “ideallara xəyanət” adlandıraraq, onun əleyhinə çıxdı. 


 

 

387



2‐ci fəsil 

 

E pluribus 



unum – 

vəhdət 


formulu 

 

Serbiyada və Gürcüstanda olduğu kimi, bir il sonra Uk-



raynada da hakimiyyəti parçalanma gözləyirdi. Baş nazir 

Y.Timoşenkonun böyük hay-küyə  səbəb olmuş istefası, 

2006-cı ilin parlament seçkilərində V.Yuşşenko tərəfdarları-

nın məğlubiyyəti, V.Yanukoviçin Ukraynanın Baş naziri və-

zifəsinə təyin edilməsi onu göstərir ki, “narıncılar” düşərgəsi 

çox böyük siyasi iflasa məruz qalmışdır. 

 


Download 5.08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling