Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishda raqamli
-rasm. Raqamli platformalar bozori kapitallashuvi
Download 111.42 Kb. Pdf ko'rish
|
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishda raqamli platformalarning o‘rni va ahamiyati
|
4-rasm. Raqamli platformalar bozori kapitallashuvi
Platformalarning strategik maqsadlari xalqaro kompaniyalarning koorperativ strategiyalarining anʼanaviy maqsadlaridan farq qiladi, chunki ular o‘z firmasidan tashqariga chiqadi, lekin qiymat zanjirining eng samarali amalga oshirilishiga yordam beradigan platforma hamkorlarining butun ekotizimini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. Platforma ekotizimini boshqarish platformaga kirish subyektlarini ajratish, ular orasidagi qiymatni taqsimlash va nizolarni hal qilish usullarini o‘z ichiga oladi. Bu platformalar va anʼanaviy biznes modellari o‘rtasidagi farq tezkorlik, samarali hamkorlik va innovatsiyalar ko‘lamidadir. Ikkinchidan, platformalar innovatsiyalarni tezlashtirish qobiliyatini ham ochdi (Apple faqat ichki ishlab chiquvchilar suyanganda mamlakatlardagi mijozlarga erisha olmasligini tan oladi). Keng ko‘lamli tadqiqotlar (P. Evans, А. Gawer) 176 platforma kompaniyasini 4,3 trln dollar bozor kapitallashuvi bilan aniqladi, ularning 82 tasi Osiyoda va 64 tasi Shimoliy Аmerikada joylashgan (platformalar qiymatining 72 foiz Shimoliy Аmerikada va Osiyoda esa faqat 22 foiz). Mulkchilik shakli mezoni asosida 69 ta platforma – davlat kompaniyalari (aktsionerlik jamiyatlari), 107 tasi esa xususiydir (ularning aksariyati nisbatan yosh, tez o‘suvchi kompaniyalar). Ommaviy platformalar bitimlar katta hajmi bilan ifodalanadi va ularning bozor qiymati 3,9 trln dollardir. Bu ko‘rsatkich, xususiy platformalar uchun 0,3 trln dollar bo‘lib sezilarli darajada farq mavjud. Raqamli platformalarning ko‘pchiligi faqat ikkita mintaqada – Osiyo va Shimoliy Аmerikada kontsentratsiya qilingani, hatto rivojlangan mamlakatlarning hammasi ham raqamli Logistika 3,9 trln Avtomobil sanoati 3,8 trln Iste’mol tovarlari 10,3 trln Davlat statistika qo‘mitasi huzuridagi Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar institutining “O‘zbekiston statistika axborotnomasi” ilmiy elektron jurnali. 2022-yil, 4-son 9 transformatsiyadan to‘liq foydalana olmasligini ko‘rsatadi. Maʼlumki, global raqamli platformalarning rivojlanishi katta maʼlumot tahlillari va sunʼiy intellekt sohasida sezilarli taraqqiyot bilan belgilanadi, bu esa isteʼmol va qo‘llash imtiyozlari tarkibida tub o‘zgarishlarga olib keldi [11]. Platformalarning biznes modellari va o‘zaro foydalanish iqtisodiyoti xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasida vositachisiz tarmoqlar hosil bo‘lishiga olib keldi. Shu asosda, ishlab chiqarish, isteʼmol, almashish va tovarlarni taqsimlash ierarxik, mahkam markazlashgan boshqaruv modellari foydalanmagan holda gorizontal bir rangdagi darajada amalga oshiriladigan portlash yuz berdi (“peer-to-peer economy” yoki R2R – iqtisodiyoti). Iqtisodiyotning bosh masalasi – ehtiyojlarning to‘xtovsiz o‘sib borishi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligi o‘rtasidagi ziddiyat va uni hal qilish yo‘lini izlab topishdan iboratdir [14]. Sun’iy intellekt masalalari bilan shug‘ullanadigan Facebook laboratoriyasi muhandislari 2017-yilning iyunida insonlar bilan savdolasha oladigan bot bo‘yicha ma’lumotlarni oshkor qildilar. Quartzning yozishiga ko‘ra, tizimni o‘zgartirish jarayonida Amazon Mechanical Turk onlayn kraudsorsing platformasi yordamida yig‘ilgan 5,8 mingta real insonlarning dialoglaridan foydalanilgan [14]. XULOSA Iqtisodiyotning bosh masalasi – ehtiyojlarning to‘xtovsiz o‘sib borishi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligi o‘rtasidagi ziddiyat va uni hal qilish yo‘lini izlab topishdan iboratdir. Bu ziddiyatli holatni yechish zaruriyati kishilar oldiga quyidagi muammolarni qo‘yadi: a) ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishning optimal variantlarini (eng zarur va tejamli turlarini) tanlab olish va resurslarni ko‘proq ishlab chiqarishga jalb qilish; b) mavjud resurslarning har bir birligidan tejab-tergab, samarali foydalanish; c) fan-texnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilib, yangi energiya, material, xomashyo turlari, ularning manbalarini topib, foydalanishga jalb qilish, resurslardan foydalanish samaradorligining oshishiga erishish; d) kishilarning chuqur iqtisodiy bilimlarga ega bo‘lishi. Kelajak nuqtayi-nazaridan raqamli iqtisodiyotni qanday tasavvur qilish mumkin? Fikrimizcha, bu obyektiv jayon bo‘lib, uni to‘xtatib turishga bizda imkon yo‘q. Ammo har qanday rivojlanayotgan jarayon singari, unda ham ijobiy hamda salbiy tomonlar mavjud. Eng birinchi navbatda raqamli iqtisodiyotning rivojlanish va qo‘l mehnatini texnologiyalar bilan almashtirilishi hisobiga ish o‘rinlari ancha miqdorga kamayadi. Ijobiy tomonlar esa qulaylikning vujudga kelishi, ishlab chiqarish unumdorligining oshishi, oldin xayolga ham kelmagan yangi imkoniyatlarning paydo bo‘lishidir. Ammo asosiy muammo bunda ham emas, muammo inson bilan bog‘liq – inson ham bunday global o‘zgarishlarga tayyormi? Ilg‘or texnologiyalar katta siyosiy g‘alayonlar, to‘qnashuvlar, misli ko‘rilmagan tabaqalanishlar, millatchilik, tushunmovchiliklar va inqiloblarga olib kelmaydimi? Robotlar va sun’iy intellekt tizimlari insonlar o‘rnini egallab olib, ularning raqobatchilariga aylanmaydimi? Chunki raqamli transformatsiya insoniyat Davlat statistika qo‘mitasi huzuridagi Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar institutining “O‘zbekiston statistika axborotnomasi” ilmiy elektron jurnali. 2022-yil, 4-son 10 evolyutsiyasining yana bir bosqichidir. Agar tarixga nazar solsak, bunday o‘zgarishlar ko‘p martalab sodir bo‘lgan. Yangi texnologiyalar hosil bo‘lib, ular odatiy mutaxassisliklarning o‘rning egallaganlar. Ammo bularning natijasida insonlar ko‘pchilik hollarda manfaat ko‘rganlar xolos. Moslasha olmaydiganlar uchungina bunday jarayonlar yomon bo‘lib chiqqan, albatta. Lekin, ko‘pchilik insonlar moslasha oladilar va buning natijasidan insoniyat hayoti yanada farovon va yanada yaxshi bo‘lib boraveradi. Barcha mamlakatlar tashqi savdosi majmui xalqaro savdoni tashkil etadi. Xalqaro savdo – bu turli davlat milliy xo‘jaliklari o‘rtasidagi tovar va xizmatlarning ayirboshlash jarayonidir. Xalqaro savdo qadimdan mavjud bo‘lsada, faqat XIX asrga kelib, ya’ni deyarli barcha rivojlangan mamlakatlar xalqaro savdo aloqalarida ishtirok eta boshlashi bilan jahon bozori shakliga kirdi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning tarkibiy qismi hisoblangan xalqaro savdo tashqi savdo aylanmasi, eksport va import kabi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi. Download 111.42 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|