Raqamli moliya fanidan yozma ish javoblari Raqamli iqtisodiyotning mohiyati

Bankomat — mijozning bankdagi hisob raqami bilan kompyuter tizimi orqali bogʻlangan naqd pul beruvchi elektron moslama.
Bankomat dasturiy texnik kompleks boʻlib, avtomatlashtirilgan holda pul mablagʻlarini berish va qabul qilishga moʻljallangan qurulmadir.
Birinchi bankomat 1967-yilda Londondagi Barclays Bank filialida paydo bo'lgan, ammo 1960-yillarning o'rtalarida Yaponiyada naqd pul tarqatuvchi yozuvlar mavjud. 1970-yillarda mijozga bir bankning kartasidan boshqa bankning bankomatida foydalanishga ruxsat bergan banklararo operatsiya.
Bankomatlar bir necha yil ichida butun dunyo bo'ylab tarqalib, har bir yirik davlatda o'z o'rniga ega bo'ldi. Endi ularni Kiribati kabi kichik orol davlatlarida topish mumkin. Ayni paytda dunyo bo'ylab 3,5 milliondan ortiq bankomatlar ishlamoqda.
Bankomatlarning vazifalari: Naqd pul depoziti; Naqd pul yechib olish; Naqd pul o'tkazish; Hisob tafsilotlari; Mini bayonot; Hisobni muntazam to'lash; Hisob balansi tafsilotlari; Oldindan to'langan mobil telefonni to'ldirish; PIN kodni o'zgartiring;
------------------------------------------------------------------------------------------------

45. 
    Kriptovalyutalarning afzalliklari va kamchiliklari.
    

Chegaralangan. Kriptovalyuta yaratilgan algoritmga asosan, ja’mi 21 000 000 gacha bitcoin topish mumkin, bundan so’ng esa bitkoin yetishtirish to’xtatiladi. Buning oqibatida nima bo’lishini hech kim bilmaydi, agarda moliyaviy portlash bo’lmasa, kriptovalyuta muomalada qoladi va vaqti-vaqti bilan o’z kursini o’zgaritirib turaveradi.
To’liq mahfiylik (anonimlilik). Bitcoin-hamyonning raqamlari orqali uning egasi kim ekanligini bilib bo’lmaydi, buning oqibatida noqonuniy pul aylantirish va firibgarlikka yo’l ochiladi.
Mayning qilish imkoniyati. Har qanday inson uy sharoitida uni qo’lga kiritishi mumkin – uy biznesini amalga oshirish imkoniyati mavjud.
To’lovlarda ishlatilish mumkinligi. Rivojlangan mamlakatlarda kriptovalyutalarning ko’pgina turlarini bemalol ishlatish mumkin.
Ta’minlanmaganlik. Kriptovalyuta, real pullarga o’xshab, doimiy rezerv bilan ta’minlanmagani va bu bilan bog’liq boshqa sabablarga ko’ra, bitcoin kursi kutilmaganda to’liq nolga tushib ketishi ham hech gap emas.
Rasmiy ravishda ishlamaydi. Bitcoin moliya tizimiga yomon ta’sir ko’rsatishi mumkin, shu sababli ko’p davlatlar (shu jumladan, bizning mamlakat ham) kriptovalyutaga ishonchsizlik bilan qaraydi.
------------------------------------------------------------------------------------------------

46. 
    Bitkoin kriptovalyutasi va boshqa kriptovalyutalar.
    

Bitkoin (ingliz tilidan Bitcoin, bit — bit va coin — tanga) — oʻtkazmalarni qayd qilish uchun shu nomdagi birlikdan foydalanadigan piring to'lov tizimi. Tizimning ishlashi va himoyalanishini taʼminlash uchun kriptografik usullar qoʻllaniladi, lekin shu bilan birga tizim manzillari oʻrtasidagi oʻtkazmalar haqidagi barcha maʼlumotlar ochiq holda mavjud boʻladi.

Ikki tomon oʻrtasidagi elektron to'lov vositachilarsiz amalga oshiriladi va jarayonni ortga qaytarib boʻlmaydi — tasdiqlangan oʻtkazmalarni bekor qilish mexanizmi yoʻq (toʻlov notoʻgʻri yoki mavjud boʻlmagan manzilga yuborilgan yoki oʻtkazmalar boshqalarga maʼlum boʻlgan shaxsiy kalit bilan imzolangan hollar ham shular jumlasiga kiradi). Shaxsiy kalit egasidan boshqa hech kim mablagʻlarni bloklay olmaydi. Ammo koʻzda tutilgan „ko'p imzo“ texnologiyasi sizga uchinchi tomonni jalb qilish va „qaytariladigan bitimlar“ ni amalga oshirish imkonini beradi. Maxsus skript tili yordamida aqlli kontraktlar uchun boshqa usullarni amalga oshirish mumkin[2][3][4], lekin unga grafik interfeysdan kirish imkoni yoʻq va yangi blokcheyn tizimlaridan farqli oʻlaroq toʻliq ishlab chiqilmagan (qarang. Ethereum[5]).

Turli mualliflar bitcoinlarni turli nomlar bilan tasniflashadi. Eng keng tarqalgan variantlar: kriptovalyuta[6], virtual valyuta [7][8][9], raqamli valyuta [10][11], elektron naqd pul[12].

Bitkoinlar ularni qabul qilishga tayyor boʻlgan savdogarlar bilan tovarlar yoki xizmatlarni sotib olish uchun ishlatilishi mumkin. Anʼanaviy valyutalarni bitkoinlarga almashtirish raqamli valyuta ayirboshlash onlayn-xizmatlari, boshqa toʻlov tizimlari, ayirboshlash shoxobchalari orqali yoki bevosita manfaatdor tomonlar oʻrtasida amalga oshiriladi. Bitkoin kotirovkasi faqat talab va taklif muvozanatiga bogʻliq, u hech kim tomonidan tartibga solinmaydi yoki cheklanmaydi. Shu bilan birga, hech kim bitkoinlarni qabul qilishga majbur emas, yaʼni biror bir sababga koʻra ularni sotib olish yoki toʻlash uchun qabul qilishdan bosh tortsa, ular jinoiy javobgarlikka tortilmaydi.

Bitimlarni amalga oshirish uchun komissiya joʻnatuvchi tomonidan ixtiyoriy ravishda tayinlanadi. Komissiya miqdori bitimni qayta ishlash jarayoniga taʼsir qiladi. Odatda, dasturning oʻzi mijozga komissiya miqdorini taklif qiladi. Komissiyasiz bitimlar ham oʻtkazilishi mumkin va bunday bitimlar ham qayta ishlanadi, lekin bunday usul tavsiya etilmaydi, chunki ularni qayta ishlash muddati nomaʼlum va juda uzoq vaqt talab qilishi mumkin.

Tizimning asosiy xususiyatlaridan biri toʻliq markazlashtirilmaganligidir: markaziy boshqaruvchi mavjud emas. Ushbu toʻlov tizimining zarur va asosiy elementi mijoz-dasturidir (u ochiq kodga ega). Bir nechta kompyuterlarda ishlaydigan mijoz-dasturlari bir-biriga teng tarmoqqa ulanadi, ularning har bir tugunlari teng boʻladi va oʻzini-oʻzi taʼminlaydi. Tizimni davlat yoki xususiy tashkilotlar boshqara olmaydi, shu jumladan bitcoinlarning umumiy sonini oʻzgartirish mumkin emas. Yangi bitkoinlarni chiqarish hajmi va muddatlari oldindan maʼlum, ammo ular mayning bilan shugʻullanuvchi foydalanuvchilar oʻrtasida nisbatan tasodifiy taqsimlanadi[13].