Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
101
odamlarning ko’pchiligi adekvatlik nima ekanligini tushunishi qiyin. Adekvatlik – bu 
biror narsaga muofiqlik. Ya’ni, odam biror narsaga nisbatan adekvat yoki nomukammal 
bo’lishi mumkin, bu so’zni o’z-o’zidan ishlatish noto’g’ri. Bundan kelib chiqadiki, 
adekvatlik nisbiy tushuncha.
Ko’pincha adekvatlik deganda, umumiy qabul qilingan axloq va xulq me’yorlariga 
oddiy rioya qilish tushuniladi. Bundan tashqari, bir vaziyatda adekvat bo’lgan harakatlar 
boshqa vaziyatda yetarli bo’lmasligi mumkin. Biroq aksariyat hollarda, bu tushuncha 
odamning boshqalarning o’ylashi va o’zini tutishi haqidagi sub’ektiv nuqtai nazaridir. 
Shuning uchun, agar kimdir sizni yetishmovchilikda ayblasa, bu vahima qo’zg’ashning 
sababi emas, balki bu odam sizni shunchaki yoqtirmagan bo’lishi mumkin.
Albatta, umumiy qabul qilingan qadriyatlar va axloqiy me’yorlar mavjud bo’lib, ularga 
rioya qilmaslik dahshatli vahshiylik hisoblanadi. Ammo o’zingizning qadriyatlarinngiz 
haqida unutmang. O’z hayotini “hamma narsa odamnikiga o’xshaydi” tamoilga binoan 
qurgan odamni ongli odam deb atash qiyin, garchi yetarli darajada emas. Shuning uchun, 
nima kerak deb o’ylasangiz, shuni qiling, boshqalar sizning adekvatligingizni baholash 
bilan shug’ullanadi.
Xulq –atvorning adekvatligi muloqot jarayonida barcha ishtirokchilarining harakatlari 
yoki harakatlarini oldindan bilishga, ularni boshqalarga tushunarli qilishga yordam beradi. 
Bu umumiy harakterdagi adekvatlikning asosiy postulatlari, bundan tashqari, ijtimoiy 
tipning adekvatligi mavjud bo’lib, u holda odam boshqalarni tushunishini namoyish etadi. 
O’z harakatlariga javob berishga tayyor, ijtimoiy xulq atvorini biladi va ularga ergashadi. 
Shaxsiyat turining adekvatligi mavjud, bunda shaxsning shakllanish xususiyatlari 
umumiy va ijtimoiy turlarning adekvatlik turlarga rioya qilishga yordam beradi. Natijada 
nomukammalik tushunchasi yuzaga keladi.
Nomukammallik atamasi odamlarning mantiqsiz xatti-harakatlarini anglatadi, ular 
potensial xavfli bo’lishi mumkin, ko’pincha oldindan aytib bo’lmaydi. Nomukammallik 
turlari – rasmiy, mutlaq, nisbiy. Rasmiy nomunofiqlik umumiy qabul qilingan xulq-
atvor qoidalariga rioya qilmaslik bilan bog’liq. Nisbatan yetishmovchilik shaxsiyatda 
ko’rinmasligi mumkin. Adolatsizlikning ongli turi odam o’z harakatlaridan to’liq xabardor 
bo’lishida, bunday hatti-harakatlariga intilishida va boshqalardan munosib tasavvurni 
kutishida namoyon bo’ladi. Bu har doim qabul qilingan axloqiy me’yorlarga, jamoatchilik 
fikriga qarshi kurashdir. Bundan xatti-harakatlarga yo katta xo’jayinlar, taniqli jamoat 
arbobolari, taniqli shaxslar yoki “endi muhum emas” degan tushuncha bilan jinoyatchilar 
ruxsat berishi mumkin. O’simlik turining yetishmasligi xavfli hisoblanadi va shaxsiyatning 
ruhiy kasalliklari bilan chegaralanadi. Inson xulq –atvorini boshqalar baholashi haqida 
bilmaydi. U hamma narsada tartibda ekaniga ishonadi va deyarli har doim o’zini adekvat 
tutmaydi. Bunday hatti-harakatlar vaziyatga mos kelmaydi, boshqalarning umidlarini 
qondirmaydi, boshqalarning umidlarini qondirmaydi, boshqalarning xulq-atvori va 
reaksiyalarning buzilishiga olib keladi, boshqalarni noto’gri tushuncha va harakatlarga 
javob berishga undaydi. 
Albatta, ba’zida adekvat bo’lmagan holatlatlari uchrab turadi. Misol uchun, agar 
odamning xatti-harakati umumiy qabul qilingan doiradan tashqari bo’lsa, bu ochiqchasiga 
xavfli va g’ayri tabiiy holga aylanadi. Adekvat o’z imkoniyatlarini rivojlanitirishga, 
adekvatlik darajasini oshirishga intiladi, buning uchun u doimo muloqot sheriklarini 
yaxshiroq tushunishga harakat qiladi, unga bildirgan umidlarni oqlaydi, kutganlariga 
qo’shiladi. Misol uchun, javoblarning adekvatligi va hokazo. (Auditni rivojlantirish 
nazariyalari, adekvatlik nazariyasi, nazorat qilish nazariyasi, konsalting nazariyasi) 
kabilarni keltirishimiz mumkin. Adekvatlik - tarjima jarayonining asosiy ko’rsatmasi 

---