Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары
МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
Download 1.44 Mb. Pdf ko'rish
|
Муғалим журнал 6-2 2022
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ключевые слова
МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
94 Qaxxarova N .N. Qarshi davlat universitetining pedagogika instituti o’qituvchisi BOLALARDA MANTIQIY FIKRLASHNI SHAKLLANTIRISHNING TARIXIY FALSAFIY ASOSLARI Tayanch so’zlar: mantiqiy tafakkur, logika, idrok, fikr, ma’lumot, ijodkorlik, tashabbuskorlik, tahliliy faoliyat. Ключевые слова: логическое мышление, логика, логика, мысль, информatsiя, творческая, инициатива, аналитическая деятельность. Key words: Logical thinking, logic, logic, thought, information, creative, initiative, analytical activity. Kirish. Mantiq tarixi jamiyat taraqqiyoti tarixi bilan uzviy bog’liqdir. Odamlaming mehnat-moddiy-ishlab chiqarish faoliyatining rivojlanishiga qarab ulaming fikrlash qobilyatlari ham takomillashganki, bu tafakkuming o‘zi, uning shakllari va qonunlarining tadqiqot obyektiga aylanishiga olib keldi. Tarixning guvohlik berishicha, ayrim mantiqiy muammolar eramizdan ilgarigi I ming yillikda oldin Qadimgi Hindiston va Xitoy, so‘ngra Qadimgi Gretsiya va Rimda vujudga kelgan. Mantiq (logika) bu — toʻgʻri tafakkur yuritishning asosiy qonunlari va shakllarini o’rganuvchi soha. Mantiqiy tafakkur oʻzining tarkib toppish va va takomillashish tarixiga ega. Bu atamaga oid dastlabki manbaalar Qadimgi Sharq mamlakatlarida, xususan, Hindiston, Xitoyda vujudga keldi. Qadimgi davrda mantiq falsafa tarkibida boʻlgan.Mantiq masalalari dastlab Yunon faylasufi Parmenidning „Tabiat toʻgʻrisida“ asarida, Eleylik Zenonning aporiyalarida, Geraklit taʼlimotida ma’lum miqdorda asoslangan. Bu sohada Aristotelgacha boʻlgan davrda Demokritning mantiqiy taʼlimoti, Platon dialektikasi diqqatga sazovor. Aristotel mantiqiy fikrlashni quydagi 2 yo’nalishda ifodalaydi. – maʼlum bilimlardan nomaʼlum bilimlarni aniqlovchi; – chin fikrni xato fikrdan ajratuvchi fan sifatida taʼriflaydi; Stoiklar esa mantiqning maqsadi inson aqlini xatolardan asrash va haqiqatga erishishdir deb bilishgan. Mantiqiy tafakkurni shakllantirish va o’quvchi yoshlar ongini shakllantirish bir qator asarlarda o’z aksini topgan.Xususan Farobiy oʻzining „Mantiqqa kirish“, „Ilmlarning kelib chiqishi va tasnifi“ asarlarida mantiq masalalariga ilmiy bilish metodlari deb qaragan. Forobiy fikricha, mantiq insonlarni bilish jarayonidagi turli xato va adashishlardan saqlaydi. Ibn Sinoning „Kitob ash-shifo“, „Kitob an-najot“, „Donishnoma“ asarlarida quyidagi fikrlarni keltirgan. Mantiq bilingan (bilimlar) yordamida bilinmaganlarni qanday qilib aniqlashni koʻrsatadigan, haqiqat va haqiqatsifat bilim va yolgʻon nima ekanligini hamda ular qanday turlarga ega ekanligini aniqlab beradigan ilmdir“, degan edi. Uning fikricha tafakkur 3 xil shaklda aks etadi: – tushuncha, – hukm (mulohaza) – xulosa chiqarish shaklida mavjud boʻladi. Tafakkur koʻp qirrali jarayon boʻlib, uni turli tomondan, xususan, mazmuni va shakli (tuzilmasi) boʻyicha yoki kelib chiqishi va taraqqiyotini olib oʻrganish mumkin. Asosiy qism.Yuqoridagilarga asoslangan holda Mantiqiy fikrlash atamasi ilk bor o‘tgan XX asrning 50-yillarida vujudga kelgan. Mazkur ko‘nikmani aniqroq tavsiflash uchun muayyan fikrlash ko‘nikmalari ustida to‘xtalish maqsadga muvofiqdir. Chunki bu ko‘nikmalar o‘quvchilarda mantiqiy fikrlashni tarkib toptirish uchun nihoyatda zarurdir. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling