Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- MARKETĐNQ MƏLUMATLARI
- MARKETĐNQƏ ĐNVESTĐSĐYA QOYU- LUŞLARI
- MARKETĐNQĐN ƏTRAF MÜHĐTĐ
- Mikro mühitə
- MARTEN SOBASININ FAYDALI HƏC- MĐNDƏN ĐSTĐFADƏ ƏMSALI
- MASKA (proqramlaşdırmada)
- MASKULĐNĐZASĐYA
- MAŞIN VƏ AVADANLIQLAR
- Energetika avadanlıqlarına
- Đş maşın
- MATERĐAL DÖVRĐYYƏ VASĐTƏLƏRĐ- NĐN EHTĐYATLARI
- MATERĐALIN FAYDALI MƏSRƏFĐ
- MATRĐLOKAL NĐKAH
- MAYA DƏYƏRĐ
- MAYA DƏYƏRĐ ÜZRƏ GÖSTƏRĐCĐLƏ- RĐN QĐYMƏTLƏNDĐRĐLMƏSĐ PRĐNSĐP- LƏRĐ
- MAYA DƏYƏRĐNĐN KALKULYASĐYA- SI (HESABLANMASI)
- MEDĐAN YAŞ
|
MARKETĐNQ XĐDMƏTĐ - tələbatı ödəmək və
gəlir əldə
etmək məqsədilə xidmətin göstərilməsinə (istehsalı və satışına) yönəldilmiş fəaliyyət növlərinin məcmusudur.
MƏLUMATLARI
– marketinq tədqiqatlarında istifadə edilən rəqəmli məlumatlar, faktlar, qiymətlər və informasiyalardır. Marketinq məlumatları iki növə bölünür: xarici və daxili. Xarici – müəyyən məqsədlər üçün müxtəlif idarə və təşkilatlar tərəfindən yığılan, ancaq firmanın marketinqində istifadə edilən məlumatlardır. Belə məlumatlar bazar strukturları vasitəsilə kommersiya əsasında əldə olunur. Dövlət Statistika Komitəsinin, digər dövlət, ictimai və elmi təşkilatların məlumatları, kütləvi informasiya vasitələrinin materialları, reklam nəşrləri və s. bura daxildir. Daxili məlumatlar firmanın özü tərəfindən yığılır və işlənib hazırlanır. Daxili məlumatlar öz növbəsində konkret marketinq fəaliyyəti üçün xüsusi yığılan
birinci məlumatlara, digər məqsədlər üçün toplanan, lakin marketinqin ehtiyacları üçün
istifadə edilən
(məsələn, mühasibat hesabları) ikinci məlumatlara bölünür.
tərkib hissəsidir, onun məlumat-təhlil tələbatını təmin edən, istənilən tədqiqat fəaliyyətidir. Marketinq tədqiqatı metodologiya baxımından özündə statistika, ekonometriya, sosiometriya, kvalimetriya, bixeviorizm və spesifik (xüsusi) marketinq metodlarının mürəkkəb birliyini əks etdirir. Marketinq tədqiqatının iki istiqaməti fərqləndirilir: kəmiyyət qiymətləri, hesablamaları
427
və modellərindən istifadə edən formalaşdırılmış və
keyfiyyət, atributiv və alternativ xüsusiyyətlərdən istifadə edən təsviri istiqamət. Bir sıra ölkələrdə marketinq tədqiqatı və marketinq strategiyasının əsaslandırılması əmtəəni istehsal edən və satan firmaların (xüsusən orta və kiçik) özləri deyil, onların sifarişi ilə və kommersiya əsasında ixtisaslaşdırılmış marketinq və konsaltinq firmaları tərəfindən həyata keçirilir. Marketinq tədqiqatının məqsədi mallar və xidmətlər, tələb və təklif bazarının, istehlakçıların davranışının, bazar konyunkturasının, qiymətlərin dinamikasının vəziyyətini öyrənməkdən ibarətdir.
LUŞLARI – xərclərin bir hissəsi marketinq üzrə investisiyaya daxil edilən, qalan hissəsi isə faktiki istehlak xərcləri hesab olunan qoyuluşdur. Đnvestisiyalar və istehlak xərcləri arasında marketinq üzrə xərclərə aşkar hədd qoyulması, ehtimal ki, çoxsaylı suallara gətirib çıxaracaqdır. Bu problemin asanlıqla həlli üçün bir sıra praqmatik sadələşdirmə etmək lazımdır. Marketinqə investisiyalar uzunmüddətli marketinq ilə məhdudlaşdırıla bilər ki, bu da yeni məmulatın marketinqini, yeni satış rayonları və ya bazar seqmentləri üzrə xərcləri və vahidin strateji mövqelərinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş marketinq üzrə tədbirlərə çəkilən xərcləri əhatə edir.
– marketinq fəaliyyətinə və onun nəticələrinə təsir göstərən daxili, xarici güclərin və amillərin məcmusudur. Marketinqin ətraf mühiti mikro və makro səviyyələrə bölünür. Mikro mühitə firma tərəfindən nəzarət olunan qeyri-tipik daxili amillər (firmanın ölçüsü və strukturu, onun rəhbərliyi, işçi heyəti, marketinq xidməti) və xarici güc və amillər (mal göndərənlər, ticarət vasitəçiləri, müştərilər, rəqiblər, ictimai rəy) aid edilir. Makromühit qlobal, ümumilikdə bazara, həm də hər bir firmaya təsir göstərən, firma tərəfindən nəzarət olunmayan amilləri təşkil edir. Onlara sosial-demoqrafik və iqtisadi amillər; əhalinin mədəni-maarif səviyyəsi, elmi-texniki tərəqqinin səviyyəsi, təbii-coğrafi və ekoloji şərait, siyasi-hüquqi mühit, məlumat mühiti aiddir. Firma makromühit amillərinə nəzarət olunması imkanına malik deyil və onların fəaliyyətinə uyğunlaşmalıdır. Bu
məqsədlə, marketinq tədqiqatları və
biznes-statistika makromühit amillərinin bazar fəaliyyətinə təsirini öyrənir və modelləşdirir.
– 1) birja və birjadan kənar
qiymətli kağızlar bazarının dileri
(vasitəçisi) hesab edilən maliyyə şirkətidir və öz fəaliyyət miqyasının təsiri ilə özü tərəfindən qiymətləndirilən kağızların bazar qiymətlərinin müəyyənləşdirilməsində iştirak edir; 2) fond bazarında proseslərin gedişini izləyən, inkişaf meyllərini, gözlənilən gəlirliliyi, qiymətli kağızların etibarlılığını qiymətləndirən bazar iştirakçılarına qiymətlər, məzənnə, dividentlər haqda məlumat verən fond birjasının yüksək ixtisaslı işçisi, qiymətli kağızlar bazarının meneceridir.
– istənilən t n vaxt
anında
prosesin ehtimal olunan xüsusiyyətinin sistemin necə və nə vaxt müəyyən vəziyyətə çatmasından deyil, gələcəkdə yalnız onun t
vaxt
anındakı vəziyyətindən asılı olduqda, sistemdə baş verən nəticəsiz, təsadüfi prosesdir. Markov prosesinin bir neçə növü fərqləndirilir.
MĐNDƏN ĐSTĐFADƏ ƏMSALI – sutka ərzində marten sobasının 1 m 2 sahəsindən çıxarılan poladla
xarakterizə edilən,
qara metallurgiyada texniki-iqtisadi göstəricidir. Əridilmiş poladın kəmiyyətinin təqvim metr- sutkaların kəmiyyətinə bölünməsi ilə təyin edilir. Təqvim metr-sutkaların həcmi marten sobasının dibinin sahəsinin (m 2 ) dövr ərzindəki təqvim sutkaların sayına vurması ilə təyin edilir. Marten sobasının faydalı həcmindən istifadə əmsalı nə qədər yüksək olursa, marten sobasından istifadə də bir o qədər yaxşı olur.
simvolların, ikilik rəqəmin kombinasiyasıdır. Belə kombinasiyalar EHM-də əməliyyatların yerinə yetirilməsi şərtlərini müəyyənləşdirir.
(demoqrafiyada) – əhali strukturunun cinsə görə kişilərin payının artması tərəfinə dəyişməsidir.
– hesablama texnikası vasitələrindən istifadə etməklə, qrafik
– (I) - natura-maddi əlamətlərinə görə əsas fondların növləridir. Maşın və avadanlıqlara enerjini, materialları və informasiyanı başqa şəklə salan qurğular aiddir. Əsas (üstün olan) təyinatından asılı olaraq, maşın və avadanlıqlar energetika (güc), işçi
və informasiya maşın və
avadanlıqlarına bölünürlər. 428
Energetika avadanlıqlarına (güc maşın və avadanlıqlarına) istilik və elektrik enerjisi istehsal edən maşın-generatorlar, istənilən növdən olan enerjini (su, külək, istilik, elektrik və s. enerjini) mexaniki, yəni hərəkət enerjisinə çevirən maşın- mühərriklər aid edilir. Đş maşın və avadanlıqlarına əmək əşyalarına (emal edilən əşyalara) mexaniki, termiki və kimyəvi təsir göstərmək üçün nəzərdə tutulmuş maşın, alət, aparat və digər avadanlıqlar aid edilir. Göstərilən əmək əşyaları bərk, maye və qazabənzər vəziyyətdə ola bilər. Onların forma, xüsusiyyət, hal
və vəziyyətini dəyişmək məqsədilə istifadə edilən sənaye məhsullarının istehsalı üçün avtomatlaşdırılmış maşın və avadanlıqlar, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat, ticarət, anbar, su təchizatı və kanalizasiya, sanitar- gigiyena avadanlıqları, energetika və informasiya maşın və avadanlıqlarından başqa, maşın və avadanlıqların bütün digər növləri daxil olmaqla, texnoloji avadanlıqların bütün növləri daxildir.
maşın
və avadanlıqları informasiyaların dəyişdirilməsi (şəklinin) və saxlanması üçün nəzərdə tutulmuşdur (rabitə sistemi avadanlıqları, həmçinin ölçü və idarəetmə vasitələri; hesablama texnikası və orqtexnika; informasiyaların vizual və akustik əks etdirilməsi; informasiyanın saxlanması və s.). (II) - “Əsas kapitalın alınması” bölməsinin alt bölməsidir. Bu bölməyə müəssisələrdə və ona bitişik binalarda və sahələrdə istifadə olunan maşın avadanlıqları (ofis avadanlıqları və s.), nəqliyyatın xüsusi vasitələri, digər maşınlar və avadanlıqlar daxildir. Đnvestisiyalar ümumi dəyər üzrə, başqa sözlə, satış və ya yenidən qiymətləndirmə nəzərə alınmadan qiymətləndirilir.
– ofis avadanlıqlarına, bilavasitə müəssisələrdə istifadə olunan xüsusi nəqliyyat vasitələri daxil edilməklə, maşın və
avadanlıqlara, digər
maşın və
avadanlıqlara, müəssisənin ərazisindən kənarda istifadə olunan avtonəqliyyat və gəmilərin bütün növlərinə, məsələn, avtomobillərə, yük
maşınlarına və avtobuslara, həmçinin bütün növlərdən olan xüsusi nəqliyyat vasitələrinə, gəmilərə, dəmir yolu vaqonlarına və s. investisiya qoyuluşlarıdır. MAŞIN VƏ AVADANLIQLARA QOYU- LAN ÜMUMĐ ĐNVESTĐSĐYALAR – obyekt daxilində istifadə olunan maşınların (idarə avadanlıqlarının və
s.), xüsusi
nəqliyyat vasitələrinin, obyekt xaricində istifadə olunan digər maşın və avadanlıqların, bütün növ hərəkət vasitələrinin və gəmilərin, yəni avtomobillərin, ticarət nəqliyyat vasitələrinin və yük maşınlarının, həmçinin hesabat dövrü ərzində əldə edilmiş yeni və ya işlənmiş bütün növ xüsusi hərəkətedici vasitələrin, gəmi, dəmir yolu vaqonlarının və s. dəyərləri daxildir. Mövcud kapital mallarının istehsal gücünü artıran və ya xidmət vaxtını uzadan bütün dəyişikliklərin, yaxşılaşdırmaların, yeniləşdirmələrin və əlavələrin dəyərləri də həmçinin bu göstəriciyə daxildir. Şirkətlərin birləşməsi yolu ilə əldə olunmuş maşın və avadanlıqların dəyərləri, texniki xidmətə çəkilən cari xərclər isə bu göstəriciyə daxil edilmir. Maşın
və avadanlıqlara qoyulan ümumi
investisiyalar “Maddi mallara qoyulan ümumi investisiyalar” göstəricisinin bir hissəsidir.
NĐN EHTĐYATLARI - aşağıdakılardan ibarətdir: a) sonradan emal edilmək, satılmaq, digər vahidlərə göndərmək və ya digər məqsədlər üçün istifadə etmək üçün onu hazırlayan vahiddə (müəssisədə) qalan məhsul ehtiyatlarından; b) digər vahidlərdən alınmış və ondan aralıq istehlak kimi istifadə üçün və ya sonradan emal edilmədən, yenidən satılmaq üçün nəzərdə tutulmuş məhsul ehtiyatlarından.
hazır məmulatın kütləsini təşkil edən materialın həcmidir (kütləsidir). Məmulatın çertyoju və hesablanmış kütləsi (həcmi) üzrə müəyyən edilir. Materialın faydalı məsrəfinin ümumi məsrəfə olan nisbəti materialdan istifadə əmsalı adlanır. Bu göstərici (materialdan istifadə əmsalı) ən çox maşınqayırmada öz praktiki istifadəsini tapır. Materialın faydalı məsrəfi əsas materialdan istifadənin səmərəliliyini əks etdirir. Belə ki, vahid və materialdan istifadə əmsalı arasındakı fərq - emal zamanı yaranmış tullantıların və itkinin nisbi kəmiyyətidir.
(lat. mater – ana və logus – yer) – nikah bağlandıqdan sonra ər- arvadın arvadın valideynlərinin evində (ev təsərrüfatında) yerləşməsidir.
– müəssisənin məhsulun istehsalına və satışına çəkdiyi cari xərclərin pul formasında ifadəsidir. Maya dəyəri – müəssisənin fəaliyyətinin nəticələrini əks etdirən göstəricidir və gəlirlərin hesablanması üçün zəruri bazadır. Məhsulların istehsalı və satışı (işin yerinə yetirilməsi, xidmət göstərilməsi) prosesində istifadə olunan təbii ehtiyatlar, xammallar, 429
materiallar, yanacaq, enerji, istehsal vasitələri (əsas vasitələr), əmək ehtiyatları və s. üzrə bütün xərclər, faktiki
xərclərin qanunvericiliklə müəyyənləşdirilmiş qüvvədə
olan norması
həddində və ya onlardan artıq olmasından asılı olmayaraq, maya dəyərinə daxil edilir. Maya dəyərinin (iş, xidmət) müəyyən edilməsində kalkulyasiyaya məhsulun istehsalı, işin yerinə yetirilməsi, xidmət göstərilməsi və onların satışı ilə əlaqəli bütün faktiki məsrəflər daxil edilir. Đstehsal və satışla əlaqəli olmayan məsrəflər maya dəyərinə daxil edilmirlər. Gəlirə vergisi məqsədləri üçün faktiki istehsal məsrəfləri qanunvericiliklə müəyyənləşdirilmiş, qüvvədə olan normativlərə qarşı faktiki məsrəflər nəzərə alınmaqla təshih edilə bilər. Đstehsaldan buraxılmış mallarla birlikdə, o, istehsal fazasından tədavül fazasına keçir. Buraxılmış məhsulun maya dəyərini müəyyən etmək üçün dövrlər üzrə məsrəflərə hədd qoyulması zəruridir. Müəyyənləşdirmək lazımdır ki, onlardan hansı digər dövr ərzində istehsal olunan, digər məhsulun maya dəyərinə aiddir. Məhsulun maya dəyərinin müəyyən edilməsi zamanı, onun istehsal və satışına məsrəflərin yekunu qalıqların dəyişməsi ilə təshih edilir.
alınma qiymətləri və ya istehsal xərcləri üzrə qeydiyyatdan keçirməli olduğunu göstərir. Bu prinsip vaxt keçdikcə əsas fondların dəyərində baş verən dəyişikliyə görə şirkətə məxsus olan əsas fondların real qiymətləndirməsini əldə etməyə imkan vermir. Avropa
Şurasının 4-cü
direktivinin 35-ci
bölməsində əsas
fondları qiymətləndirərkən aşağıdakıların nəzərə alınmasını tövsiyə edən əsasnamə vardır: (a) aşağıdakı (b) və (c) maddələrinə əks olmamaqla, əsas fondlar alınma qiyməti və ya istehsal xərcləri üzrə qiymətləndirilməlidir; (b) məhdud səmərəli xidmət müddətli əsas fondların alınma qiyməti və ya istehsal xərcləri bütün səmərəli xidmət müddəti ərzində belə aktivlərin dəyərini sistematik olaraq hesabdan silmək üçün hesablanmış təshihlərin miqdarı qədər azaldılmalıdır; (c) (aa) məbləğ təshihləri maliyyə əsas fondları ilə münasibətdə elə aparılmalıdır ki, onlar daha aşağı qiymətlə qiymətləndirilsin və bu da mühasibat balansında onun tərtib edilməsi vaxtına qeyd edilə bilsin; (bb) məbləğ təshihləri maliyyə əsas fondları ilə münasibətdə, səmərəli xidmət
müddətinin məhdudlaşdırılıb-məhdudlaşdırılmamasından asılı olmayaraq, elə aparılmalıdır ki, onlar daha aşağı qiymətlə qiymətləndirilsin və bu da mühasibat balansında onun tərtib edilməsi vaxtına qeyd edilə bilsin (əgər onların qiyməti daimi olaraq enirsə); (dd) (aa) və (bb) maddələrində göstərilmiş daha aşağı qiymətlə qiymətləndirmə, məbləğ təshihinin aparıldığı səbəb aradan qalxmışsa, davam etdirilməyə bilər; (d) əgər əsas fondların dəyəri yalnız vergi məqsədləri üçün təshih edilirsə, bu zaman bu təshihlərin miqdarı və onları əmələ gətirən səbəblər hesabların qeydlərində göstərilməlidir.
və ya xidmət vahidinə düşən məsrəf maddələri üzrə xərclərin müəyyən edilməsidir. Maya dəyərinin kalkulyasiyası məhsul
vahidinin istehsalına və satışına, konkret məhsul növlərinə, həmçinin iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində işlərin ayrı-ayrı növlərinin yerinə yetirilməsinə pul formasında müəssisənin xərclərinin əks etdirilməsini təmin edir. Məhsul vahidinin maya dəyəri
məsrəfin kalkulyasiya maddələri – kalkulyasiyada ayrılan məsrəf qrupları üzrə müəyyənləşdirilir. Kalkulyasiya maddələri üzrə qruplaşdırma bilavasitə texnoloji proseslərlə əlaqədar olan xərcləri və istehsala və idarəetməyə xidmətə aid olan xərcləri ayırmağa imkan verir. Xərclərin qruplaşmasından müəssisələr ayrı-ayrı məhsul növlərinin maya dəyərinin müəyyən edilməsində istifadə edirlər. Xərc maddələrinin siyahısı, onların tərkibi və məhsul (iş, xidmət) növləri üzrə bölüşdürülməsi metodu, istehsalın xüsusiyyəti və strukturu nəzərə alınmaqla, məhsulun (işin, xidmətin) maya dəyərinin uçotu və kalkulyasiyası məsələləri üzrə sahə metodiki tövsiyələri ilə müəyyənləşdirilir. Bununla yanaşı, müvafiq sahələr üçün müəyyən edilən maddələr üzrə xərclərin qruplaşması birbaşa (müstəqim) xərclərin ayrılmasını təmin etməlidir. Onlara birbaşa uçot və ayrı-ayrı məmulat növlərinə birbaşa aid olan məlumatlar əsasında məhsul vahidinə və ya istehsalın ayrı-ayrı bölmələri üzrə müəyyən edilən, konkret növ məmulatların hazırlanmasının texnoloji prosesi ilə bilavasitə əlaqədar olan xərclər aid edilir. Dolayı xərclər sexin və ya ümumilikdə müəssisənin işi ilə əlaqədardır və ayrı-ayrı məmulat növlərinə aid edilə bilməz. Amma onlar arasında dolayı şəkildə, yəni hər
hansı bir
şərti əlamət
üzrə bölüşdürülməlidir. Sənaye sahələrinin əksəriyyətində kalkulyasiya maddələrinin siyahısında xərclər aşağıdakılara ayrılır: xammal
və materiallara; texnoloji məqsədlər üçün yanacaq və enerjiyə; alınmış 430
istehsal xarakterli məmulatlara, yarımfabrikatlara və xidmətlərə; əmək haqqına və sosial ehtiyaclara ayırmalara; ümumi istehsal və ümumi təsərrüfat xərclərinə, zay məhsul itkilərin, kommersiya xərclərinə.
- əhalinin yaş strukturunun, onun qruplarının və yaxud demoqrafik hadisələrin yaşa görə
bölgüsünün (məsələn, nikah bağlayanları, anaların doğuş ardıcıllıqları üzrə uşaq doğmasının və s.
median yaşı)
ümumiləşdirilmiş xarakteristikasıdır. Bütün əhalinin, nəslin və yaxud hadisələrin sayı iki bərabər hissəyə - biri median yaş qrupundan cavan, digəri isə ondan yaşlı qruplara bölünür. Adətən, yaşa görə adamların, yaxud hadisələrin sayı qeyri-bərabər bölündüyü hallarda tətbiq edilir və aşağıdakı düsturla hesablanır: , 2 * . . 1 m m m S S S I X y M − − + = ∑ burada X m – median intervalının aşağı həddidir və median yaşda yerləşir; I - bu intervalın sayıdır; S - əhalinin və yaxud hadisələrin sayıdır: ∑S – bütün yaşlarda; S
– median intervalda; S m-1 - median intervalına qədər olan bütün yaşlarda.
Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|