Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- GÖMRÜK BROKERĐ
- GÖMRÜK STATĐSTĐKASI ÜZRƏ KON- FĐDENSĐAL MƏLUMAT
- GÖZLƏMƏ MÜDDƏTĐ
- GÖZLƏNĐLMƏYƏN NƏTĐCƏLƏR
|
GÖMRÜK BĐLDĐRĐŞĐ – xarici iqtisadi fəaliyyətin dövlət tənzimlənməsinin üsullarından biridir.
– iki və ya daha çox ölkənin üçüncü ölkələrə münasibətdə vahid gömrük tarifi və qarşılıqlı münasibətdə rüsumların tam ləğvi ilə əhatə olunan ümumi gömrük ərazisidir.
şəxsin əvəzinə hərəkət etdiyini bildirən hər bir şəxs gömrük brokeri hesab edilir və yalnız öz adından başqa şəxsin əvəzinə hərəkət etməklə, gömrük ərazisində gömrük bəyannaməsinin təqdim edilməsi zamanı digər şəxsləri onların əvəzinə təmsil etmək hüququna malikdirlər GÖMRÜK EKSPERTĐZASI
- gömrük orqanları tərəfindən gömrük nəzarəti və gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı mübahisəli məsələləri həll etmək məqsədilə, gömrük laboratoriyaları tərəfindən aparılan ekspertizadır. Gömrük
ekspertizasının məqsədi gömrük sərhədindən keçirilən malların tərkibinin keyfiyyətini müəyyən etmək üçün tədqiqatlar aparmaqla, onların xarici iqtisadi fəaliyyətinin mal siyahısına uyğun düzgün təsnifləşdirilməsini müəyyən etməkdən ibarətdir.
– dövlətin quru ərazisi, onun ərazi və daxili suları və üzərində olan hava məkanıdır. Azərbaycan Respublikasında gömrük ərazisinə, onun yalnız iqtisadi dəniz zonasında yerləşən süni adaları, Azərbaycan Respublikasının hüquqi cəhətdən malik olduğu qurğu və tikililər daxildir. Azərbaycan Respublikasının ərazisində sərbəst gömrük zonaları və sərbəst anbarlar yerləşə bilər. Sərbəst gömrük zonası və sərbəst anbar əraziləri Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi və gömrük işləri üzrə Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarının müəyyən etdikləri hallar istisna olmaqla, gömrük ərazisi xaricində sayılır. GÖMRÜK NƏZARƏTĐ
– gömrük sərhədindən keçən mal və nəqliyyat vasitələrinin bütün növləri üzrə həyata keçirilir. Gömrük nəzarəti – gömrük işi haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə, həmçinin icrasına nəzarət Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarına həvalə edilmiş, Azərbaycan Respublikasının digər
qanunvericiliyinə və
Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələrinə riayət edilməsini təmin etmək məqsədilə həyata keçirilən tədbirlər toplusudur. Mal və nəqliyyat vasitələri nəzarətin başlandığı andan qurtarmasınadək, gömrük rejiminə uyğun olaraq, gömrük nəzarəti altında olur. Đdxal zamanı gömrük nəzarəti mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədlərini keçdiyi andan, ixrac zamanı isə - gömrük bəyannaməsinin qəbul edildiyi andan başlanır. Gömrük ərazisi sərhədlərindən xaricə göndərilən mal
və nəqliyyat vasitələrinin buraxılışı zamanı, gömrük nəzarəti onların ölkənin gömrük sərhədini keçdiyi andan başa çatmış olur. GÖMRÜK REJĐMĐ
– Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçən mal və nəqliyyat vasitələrinin statusunu müəyyən edən
(hüquqi təyinatların) məcmusudur. Mal və nəqliyyat vasitələrinin Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədlərindən keçməsi, bu mal və nəqliyyat vasitələrinin istifadə və idarə olunmasının həyata keçirilməsi gömrük rejiminə uyğun olaraq baş verir. Malların yerdəyişməsini həyata keçirən şəxs istənilən vaxt istənilən gömrük rejimini seçməyə və yaxud onu, malın
236
xarakterindən, sayından, təyinat ölkəsindən və ya mənşə ölkəsindən asılı olmayaraq, dəyişmək hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsində gömrük rejimi tətbiqinin bəzi məsələlərini tənzimləyən maddələr nəzərə alınmadığı halda, müvafiq
qanunvericilik aktlarının qəbul edilməsindən öncə, Azərbaycan Respublikasının hökumətinin və Dövlət Gömrük Komitəsinin özünün səlahiyyətləri çərçivəsində gömrük rejiminin hüquqi tənzimlənməsinin xüsusiyyətlərini müəyyən etməyə, həmçinin Gömrük Məcəlləsində nəzərə alınmamış gömrük rejimini təyin etməyə hüququ vardır. Azərbaycan Respublikasında gömrük tənzimləməsi məqsədləri üçün mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük rejiminin aşağıdakı növləri vardır: 1) sərbəst dövriyyə üçün buraxılış; 2) yenidən idxal; 3) tranzit; 4) gömrük anbarı; 5) rüsumsuz ticarət mağazası; 7) gömrük nəzarəti altında emal; 8) müvəqqəti idxal (ixrac); 9) sərbəst gömrük zonası; 10) sərbəst anbar; 11) gömrük ərazisindən kənarda emal; 12) ixrac; 13) yenidən ixrac; 14) məhvetmə; 15) dövlətin xeyrinə imtina.
- mal və nəqliyyat vasitələrinin müəyyən gömrük rejimi altında
yerdəyişmə prosesi
və bu
rejim fəaliyyətinin Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinin maddələrinin tələblərinə uyğun
olaraq başa
çatmasıdır. Gömrük
rəsmiləşdirməsi mal göndərənin və ya mal alanın, yaxud onun alt strukturlarının yerləşdiyi, gömrük orqanının fəaliyyət göstərdiyi regionun bunun üçün müəyyən olunmuş yerlərində aparılır. Gömrük rəsmiləşdirməsi mənfəət götürənin xahişi ilə, onun hesabına və razılığı ilə digər yerlərdə və gömrük orqanının iş vaxtından kənar vaxtlarda aparıla bilər. Đdxal və ixrac zamanı, gömrük rəsmiləşdirməsi gömrük orqanının vəzifəli şəxsi tərəfindən, əməliyyatların əvvəlcədən aparılma qaydalarının gözlənilməsi ilə, yük gömrük bəyannaməsinin qəbulu anından başlayır. Gömrük rəsmiləşdirməsi, yük gömrük bəyannaməsinə “Buraxılışa icazə var” möhürünün vurulması anına aid olur. Gömrük rəsmiləşdirməsi başa çatdırılmayınca mal və nəqliyyat vasitələrindən, heç kimin istifadə etməyə hüququ yoxdur (Gömrük Məcəlləsi və Dövlət gömrük normativ aktlarında nəzərdə tutulan hallar istisna olmaqla). Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədlərini keçən, mal və nəqliyyat vasitələrinə görə səlahiyyətə malik olan şəxs, yük aparan şəxs, anbar sahibi və ya digər şəxslər gömrük orqanlarının tələblərinə uyğun olaraq, yükün nəql edilməsini, çəkilməsini və ya mal sayının digər şəkildə
müəyyənləşdirilməsini, yükün
vurulmasını, boşaldılmasını, yenidən yüklənməsini, zədələnmiş qablaşdırmanın bərpa edilməsini, qablaşdırmanın açılmasını, gömrük rəsmiləşdirməsi aparılmış malların və nəqliyyat vasitələrinin qablaşdırılmasını və ya yenidən qablaşdırılmasını, həmçinin onların yerləşdiyi yerlərin, tutumların və digər yerlərin açılmasını həyata
keçirməyə borcludurlar. Gömrük orqanlarının gömrük rəsmiləşdirməsi üçün malların nümunələrini götürmək, onları tədqiq etmək hüquqları vardır. GÖMRÜK SƏRHƏDĐ – ölkənin gömrük ərazisinin hüdudlarıdır, həmçinin sərbəst gömrük zonalarının və sərbəst anbarların perimetrləridir. Azərbaycanda bu, Azərbaycan Respublikasının quru ərazisindən, daxili sulardan, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsindən (o cümlədən onda yerləşən adalar, qurğular və tikililər) və onların üzərindəki hava məkanından ibarət olan sərhəddir. GÖMRÜK STATĐSTĐKASI – xarici əlaqələr statistikasının tərkib hissəsidir və ölkənin
sərhədindən keçən mallarla yanaşı, həm də göstərilən xidmətləri öyrənir. Gömrük statistikası xarici ticarətin gömrük statistikasına və xüsusi statistikaya bölünür.
əlaqələrin iştirakçıları ilə bağlanmış konkret sövdələşmələr haqqında yük gömrük
bəyannamələrində əks
olunan məlumatdır. Azərbaycan Respublikasında qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydalara uyğun olaraq, konfidensial məlumat qismində xarici ticarətin
meydana gələn digər məlumat və göstəricilər də ola bilər. Azərbaycan Respublikasının dövlət müəssisələri, idarələri, təşkilatları və vətəndaşları haqqında gömrük orqanları tərəfindən təqdim olunan xarici ticarət üzrə məlumatlar yalnız gömrük məqsədləri üçün istifadə oluna bilər. Konfidensiallıq rejiminin tətbiq edilməsi zamanı statistik hesabatlarda təhrif etmələrin əmələ gəlməsinə yol verməmək üçün, həmçinin nəşr olunan məlumatların tamlığını saxlamaq məqsədi ilə, xarici ticarətin gömrük statistikasında nəşr olunan ümumi
massivdə konfidensial məlumatların seçilməsinə imkan verməyən xüsusi texniki üsullardan istifadə edilir. Xarici iqtisadi əlaqələrin konkret iştirakçılarının idxal-ixrac əməliyyatları haqqında məlumatların təqdim edilməsi, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, qadağan edilir.
237
GÖMRÜK STATĐSTĐKASI ÜZRƏ NƏŞRLƏR - müvafiq olaraq, rüblük və illik dövrilikdə nəşr olunan rəsmi statistika məcmuələri və bülletenləridir. Ölkənin xarici ticarətinin vəziyyətini xarakterizə edən əsas məlumatları əks etdirir: bütövlükdə və ölkələr və ölkə qrupları üzrə bölgüdə ixrac və idxalın dəyərini, xarici ticarət balanslarının saldosunu; bu və ya digər məhsulun mənşə və təyinat ölkələri haqqında məlumatları. Đxracın və idxalın dəyəri haqqında məlumatlar ölkələrin aşağıdakı iqtisadi qrupları üzrə bölgüdə verilir: MDB, Avropa Đttifaqı, Mərkəzi və Şərqi Avropa, ĐƏĐT, OPEK ölkələri və s. Malların ixracı və idxalı haqqında məlumatlar natural və dəyər ifadəsində Xarici Đqtisadi Fəaliyyətin Əmtəə Nomenklaturasının kodlarında “məhsul-ölkə” və “ölkə-məhsul” bölgüsündə verilir. Xarici ticarətin gömrük statistikası nəşrlərində yerləşdirilmiş statistik məlumatlar, iqtisadi məzmunu və hesablama üsulları xarici ticarətin gömrük statistikasının metodologiyası ilə müəyyən olunan xüsusi göstəricilər üzrə verilir. Bu, ölkələr arasında və illər
üzrə məlumatların müqayisəliliyini təmin
edir. Məcmuə
və bülletenlərdə nəşr olunan göstəricilərə və ayrı-ayrı cədvəllərə qısa metodoloji izahatlar verilir. Xarici ticarət gömrük statistikası üzrə rəsmi nəşrlər beynəlxalq təcrübədə qəbul edilmiş reqlament müddətlərində: illik məcmuə - hesabat dövründən sonrakı 120-ci gün, rüblük bülletenlər – hesabat rübündən sonrakı 60-cı gün çıxır. Xarici ticarətin gömrük statistikası üzrə rəsmi dövri nəşrlər, dövlət hakimiyyəti və idarələri üçün xarici ticarətin dövlət tənzimləməsi məsələləri üzrə qərarların qəbulu zamanı
məlumatların təminatının mühüm mənbəyidir. GÖMRÜK TARĐFĐ
– ölkənin gömrük sərhədlərindən keçən mallara tətbiq olunan gömrük rüsumlarının normaları (Gömrük tarifləri) haqqında məlumatdır. Azərbaycan Respublikasında gömrük tariflərinin tərtib edilməsi və tətbiqi qaydaları, həmçinin sərhəddən keçən mallara vahid gömrük ərazisində fəaliyyət göstərən (“Gömrük rüsumları haqqında” Qanunla müəyyən edilmiş) gömrük rüsumlarının tətbiqi qaydalarıdır. Gömrük tarifi
Azərbaycan Respublikasının Xarici ticarət fəaliyyətinin mal nomenklaturasına uyğun olaraq, sistemləşdirilmiş mallara
tətbiq edilir,
gömrük rüsumları normalarını, norma növlərini və onların təyinat qaydalarını: mövsümi və xüsusi rüsumların tətbiqini; malların gömrük dəyərinin müəyyənləşdirməsinin sistem və üsullarını və onların tətbiqi qaydalarını; malların mənşə ölkəsinin müəyyənləşdirmə prinsiplərini; tarif imtiyazlarını, üstünlüklərini təyin
edir. Azərbaycan Respublikasının dünya bazarı ilə qarşılıqlı əlaqəsində onun ticarət siyasətinin və daxili əmtəə bazarında dövlət tənzimlənməsinin aləti kimi iştirak edən Gömrük tarifinin əsas məqsədləri bunlardır: 1) ölkəyə mal idxalının mal strukturunun səmərələşdirilməsi; 2) ölkə ərazisinə mal idxal və ixracının, valyuta gəlirləri və xərclərinin səmərəli nisbətinə kömək edilməsi; 3) ölkədə malların istehsal və istehlak strukturunda proqressiv dəyişikliklər üçün şəraitin yaradılması; 4) ölkə iqtisadiyyatının arzu olunmayan xarici rəqabət təsirindən müdafiəsi; 5) Azərbaycan Respublikasının dünya iqtisadiyyatına səmərəli inteqrasiyası üçün şərtlərin təmin edilməsi.
orqanından gömrük nəzarəti altında digər gömrük orqanına daşınması və nəqlidir.
mövqeyindən, gömrük güzəştlərinin istifadəsindən asılı olmayaraq, xarici ticarət
əməliyyatı iştirakçılarının Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədlərindən keçirilən malların hər partiyası üçün tərtib edilən gömrük məqsədləri üçün unifikasiya edilmiş sənəddir. GYB-də xarici ticarət əməliyyatının növü, rekvizitləri, malı göndərən və qəbul edən, ödəmə valyutası, ümumi faktiki dəyəri və malın və valyuta mədaxilinin mahiyyətini göstərən məlumatlar əks olunur. GYB universal statusa malikdir. O, xarici ticarətin gömrük statistikasının formalaşdırılmasına xidmət edən baza sənədi olmaqla yanaşı, həm də maliyyə sənədlərinə
həyata
keçirilməsi, xarici
iqtisadi əlaqələr üzrə iştirakçıların dövlət büdcəsi
ilə qarşılıqlı münasibətlərinin müəyyənləşdirilməsi üçün əsas hesab edilən hüquqi sənəddir. Azərbaycan Respublikasında GYB-nin doldurulması qaydası Gömrük Məcəlləsinə əsasən hazırlanmışdır, gömrük orqanlarının və xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçılarının uzunmüddətli perspektivdə işlərinin həyata keçirilməsini özündə əks etdirir. GÖMRÜKXANA ƏRAZĐSĐNDƏN KƏ- NARDA MALLARIN EMALI - ölkənin mallarının iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq olunmadan ixrac
edilməsinin və
ölkənin gömrükxana ərazisindən kənarda onların emalı (quraşdırma, emal, təmir, bərpa və malın emalının özü) məqsədi ilə və ölkənin gömrükxana ərazisində sərbəst tədavülə sonrakı buraxılış üçün əvvəlcədən ödənilmiş ümumi ixrac rüsumlarının, vergilərinin qaytarılması ilə, tam və ya qismən vergi, ixrac rüsumlarının yığılmasından azad
238
edilməsi, həmçinin məhsullara iqtisadi siyasət ölçüsü
tətbiq edilməsinin gömrükxana qaydalarıdır. Gömrükxana ərazisindən kənarda məhsulların emalı lisenziya ilə aparılır. Gömrük ərazisindən kənarda emal ölkənin gömrük orqanı tərəfindən təyin olunmuş və gömrük orqanlarının qaydaları ilə
müəyyən olunmuş
vaxtda aparılmalıdır. Vaxtın müəyyən edilməsi məhsul emalı işinin iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış davamiyyətinə əsaslanır. Gömrük orqanı həmçinin (gömrük məqsədi ilə) məhsul emalından alınan çıxışın mütləq kəmiyyətini də müəyyən edə bilər. Gömrükxana ərazisindən kənarda malların emalı zamanı gömrük rejimindən aşağıdakı hallarda istifadə oluna bilməz: 1) əgər malların ixracı idxal gömrük rüsumlarının, vergilərinin qaytarılmasını, onlardan azad etməni, yaxud ixrac zamanı verilən ödəmələri tələb etmək üçün əsas verirsə; 2) əgər mallar ixrac edilməzdən əvvəl idxal gömrük rüsumlarından, vergilərdən tamamilə azad olunmaqla sərbəst dövriyyəyə buraxılıbsa, azadetmədən istifadə başa çatanadək; 3) ölkə gömrük işini aparan Dövlət Gömrük Komitəsi Đqtisadi Đnkişaf Nazirliyi ilə razılaşdırma əsasında müəyyən etdiyi hallarda.
sənəddə nəzərdə tutulmuş üsullardır ki, bunun əsasında malların idxal və ya ixracı bəyan (rəsmi surətdə elan) edilir. GÖNDƏRĐLMĐŞ (YÜKLƏNMĐŞ) MƏH- SULLARIN HƏCMĐ – istehsalçının hesablaşma hesabına pul vəsaitinin daxil olması faktından asılı olmayaraq, istehlakçıya faktiki göndərilmiş öz istehsal etdiyi məhsulların (yerində akt üzrə sifarişçiyə təqdim olunmuş məhsullar da daxil edilməklə), sifarişçi tərəfindən qəbul edilmiş, yerinə yetirilmiş iş və xidmətlərin dəyəridir.
hərəkətinin fasiləsizliyinə əməl etməklə və ya tranzit ölkədə müvafiq olmayan daşınmalarla hüquqi əməliyyatların həyata keçirilməməsi şərtləri ilə, idxalçı ölkəyə əmtəəni göndərən ilkin ölkədir. GÖNDƏRMƏ (MALLARIN) - malların ölkələrin birindən o birisinə göndərilməsidir və mallar göndərmənin predmeti hesab edilir.
- fyuçer müqaviləsinin (gələcəyə dair müqavilə) satıcısı ona uyğun olaraq əmtəələri göndərməli olduğu,
fyuçer müqaviləsinin alıcısının isə həmin malları qəbul etməli olduğu aydır.
konteynerlərin verilməsi, istifadə edilməsi və daşımaların təşkil
edilməsi şərtlərini müəyyənləşdirən, dəmiryol nəqliyyatında konkret yük
partiyasının (dəstinin) əlamətidir (nişanəsidir). Aşağıdakı kateqoriyalar fərqləndirilir: xırda (kiçik) – ayrıca vaqon verilməsini tələb etməyən, konteyner – konteyner və konteyner qruplarının verilməsini tələb edən,
verilməsini tələb edən, marşrut – şəbəkənin konkret poliqonuna çevrilən, qatar karvanına bərabər olan vaqonlar qrupunun verilməsini tələb edən.
məlumatların elementlərini göstərə
bilən informasiya növüdür. GÖSTƏRĐCĐLƏR – hadisələr və onların inkişafı haqqında fikir yürütməyə imkan verən məlumatlardır (artım göstəriciləri, orta göstəricilər və sair).
sistemində tələbin yarandığı anla bu tələbin ödənilməsinə başlanılan an arasındakı müddətdir; 2) sorğuya cavab almaq üçün gözlənilən müddətdir; 3) mərkəzi prosessorun gözləmə vəziyyətində olma müddətidir.
– müəyyən bir dövrdə aşağıdakı gözlənilməyən vəziyyətləri əhatə edən nəticələrdir: - şirkətin iş fəallığının adi növlərinə uyğun gəlməyən və nadir hallarda baş verən vəziyyət; - metodiki dəyişikliklərin və səhvlərin təshih edilməsinin nəticəsi; - bölmələrin və yaxud iş fəallığının ayrı-ayrı növlərinin satılmasının və yaxud bağlanmasının nəticəsi; - qanunla müəyyənləşdirilmiş ehtiyatların hərəkəti. Onlar adətən mənfəətə vergilər çıxılmaqla göstərilir.
Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|