Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- İRİ SUPER-MARKET, BÖYÜK SAHƏLİ TİCARƏT ZALI OLAN PƏRAKƏNDƏ SATIŞ MAĞAZASI
- İSTEHLAK – (I)
- İSTEHLAK (PƏRAKƏNDƏ) QİYMƏT- LƏRİ VƏ TARİFLƏRİ
- İSTEHLAK BAZARI
- Potensial
- İSTEHLAK XİDMƏTİ BAZARINDA TƏLƏB
- İSTEHLAK XİDMƏTİ BAZARININ KONYUNKTURU (VƏZİYYƏTİ)
- İSTEHLAK XİDMƏTLƏRİ
- İSTEHLAK XİDMƏTLƏRİ BAZARINDA TƏKLİF
- İSTEHLAK KOOPERASİYASI
- İSTEHLAK KOOPERASİYASINA DA- XİL OLMA
- İSTEHLAK QİYMƏTLƏRİ İNDEKSİ
- İSTEHLAK SƏBƏTİ
|
İRİ SERİYALI İSTEHSAL – kütl əvi
istehsala keçid hesab olunan istehsalın təşkili formasıdır. İri seriyalı istehsalda məmulatların buraxılışı uzun dövr ərzində iri partiyalarla həyata keçirilir. Ad ətən, bu növ müəssisələr ayrı-ayrı m əmulatların və ya onların komplektlərinin əşya əlaməti üzrə buraxılışında ixtisaslaşırlar.
TİCARƏT ZALI OLAN PƏRAKƏNDƏ SATIŞ MAĞAZASI –
ərzaq və qeyri-ərzaq mallarının geniş çeşidini təqdim edən, maşın üçün d ayanacağı olan və ayrı-ayrı ölkələrdə aşağıdakı ölçül ərdə ticarət sahəsinə malik özünəxidmət p ərakəndə satış mağazasıdır: - Belçika, Danimarka, Fransa, Yunanıstan, İtaliya, Lüksemburq, Hollandiya, Portuqaliya, İspaniyada: 2500 kv.m v ə ya daha çox; - Almaniyada: 1500 – 4999 kv. m. (Super- market); 5000 kv.m v ə ya daha çox (SB- Warenhaus); - Birl
əşmiş Krallıqda (İngiltərə və İrlandiyada): 2323 kv.m (25000 kv. fut) v ə ya daha çox. “Superstores (böyük sah əli ticarət zalı olan p ərakəndə mağazalar) adlanan belə mağazalar Avropa super-marketl əri ilə müqayisədə qeyri- ərzaq mallarının çox kiçik seksiyasına malik olur.
– iri ticar ət
sah əsinə malik, alıcılar üçün əlverişli (çox hallarda şəhərin mərkəzində) olan, bir dam altında v ə ya bir neçə binada yerləşən, istehlak mallarının çox geniş və nisbətən ciddi çeşidinə (xüsusilə paltar v
ə ev üçün lazım olan avadanlıqlara) malik p ərakəndə satış ticarəti müəssisəsidir. Burada mallar ın (və bəzi xidmətlərin), hər biri xüsusil əşdirilmiş mağaza kimi fəaliyyət göstərən bölm ələrdə (seksiyalarda) satıcı və xidmət heyəti t ərəfindən təqdim edilir və satılır. Malların sərbəst seçilm əsi və özünəxidmətin təşkil edilməsi prinsipl əri belə mağazalarda get-gedə normal hala çevrilir. Özün əxidmət üsulu, əsasən ərzaq malları bölm ələrində, həmçinin universamın özünün daxilind ə yerləşən super-marketlərdə (satıcıların satdığı şirniyyat və delikates məmulatlar istisna olmaqla) t ətbiq edilir.
– (I) - t ələbatın ödənilməsi prosesind ə mal və xidmətlərin istifadə edilm əsidir, təkrar istehsal prosesinin son fazasıdır. İstehlak aşağıdakılardan asılı olaraq bölüşdürülür: 1) istehlakın ödənilməsi xarakterind ən - istehsal və qeyri-istehsal istehlakı; 2) istehlak nem ətlərinin növündən - əşya formasına malik olan maddi nemətlər və xidm ətlərin istehlakı; 3) istehlakın ödənməsi üsulundan – f ərdi və kollektiv. Üzvi şəkildə istehlak istehsalla, bölgü il ə və mübadilə ilə əlaqədardır. İstehsal istehlak üçün həyata keçirilir v ə
əviyyəsini və strukturunu mü əyyənləşdirir. İstehlak da öz növbəsində istehsalın inkişafını stimullaşdırır və ona fəal təsir göst
ərir. Statistikada istehlak aşağıdakı bölmələrlə t əmsil olunur: milli hesablar sistemi, həyat s əviyyəsi, əhali büdcəsi statistikası, qiymət statistikası, sahələr statistikası.
əmtəə (uzun və qısa müddətli istifadə üçün) v ə xidmətlərin alınmasına xərclənən, sərəncamda qalan g əlirin (yəni vergilər ödənildikdən sonra 320
qalan hiss ə) hissəsidir. Nəticə etibarı ilə, s ərəncamda qalan gəlirlə yığım arasındakı fərqdir. İSTEHLAK (PƏRAKƏNDƏ) QİYMƏT- LƏRİ VƏ TARİFLƏRİ - bazarlar, ticar ət
mü əssisələri, pullu xidmət sahələri vasitəsilə əhaliyə, habelə müəssisə və təşkilatlara satılan xalq istehlakı mallarının (ərzaq və qeyri-ərzaq) və əhaliyə pullu xidmətlərin qiymət və tarifləridir.
– alıcı kimi son istehlakçının, əhalinin çıxış etdiyi bazardır.
TUTUMU – bazarın inkişafının əsas göst əricisidir. Potensial və real istehlak bazarlarının xidmətləri bir-birindən fərqlənirlər. Potensial tutum göst ərilən xidmət növünə t ələbatın ödəmə qabiliyyəti ilə müəyyənləşdirilir; bazarın real tutumu müəyyən vaxt ərzində həyata keçirilmiş
xidmətlərin miqdarı ilə
mü əyyənləşdirilir. Bazarın real tutumunu hesablamaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə etm
ək olar: R = D – E + İ Burada: R – bazarın real tutumu; D – göstərilən xidm
ətlərin dəyəri; E – xidmətlərin ixracı; İ - xidm
ətlərin idxalıdır. Hesablama pul ifadəsində yerin
ə yetirilir.
– bütövlükd ə, real
istehlak asılılığını və ya ayrı-ayrı nemətlər iste
hlakı səviyyələrinin gəlirlər səviyyəsindən və ya adambaşına düşən orta gəlir səviyyəsinə görə asılılığını ifadə edən əlaqədir. Bir qayda olaraq, konkret istehlak funksiyasının əsasında, Engel qanunundan çıxan asılılıqlar durur ( “İstehlaka
TƏLƏB – c əmiyyət və onun ayrı-ayrı üzvlərinin z əruri pul ehtiyatları ilə təmin olunmuş xidmətlərə t ələbatıdır. İstehlak bazarında tələb əhalinin tədiyə qabiliyy əti ilə müəyyən edilir. Tədiyə qabiliyyətli t ələb – alıcının ödəməyə hazır olduğu və xidmətin istehsalçısının xərclərini ödəyən və gəlir əldə etm
əsini təmin edən qiymət üzrə xidmətdir. T ələbin funksiyasının tipik növü – qiymətdən geriy ə doğru asılılıqdır. Təkrar (ikinci) tələb artıq h əyata keçirilmiş xidmət və malların (tipik misal – t əmir xidmətləri) nəticəsi kimi meydana gəlir.
verilmiş istənilən anına bazarda və xidmətlərin kommersiya qiym ətində
v əziyyəti mü əyyənləşdirən müxtəlif amillərin (iqtisadi, sosial, t əbii) qarşılıqlı əlaqələrinin nəticəsidir. Bazar konyunkturunu mü əyyənləşdirən əsas iqtisadi amill ər bazarda xidmətlərə tələb və təklif v ə onların əlaqəsi (nisbəti) hesab edilir. İSTEHLAK XİDMƏTLƏRİ - əhalinin şəxsi t ələbatını ödəyən, lakin məhsullarda təcəssüm olunmayan f əaliyyətin nəticələridir. İstehlak xidm ətləri maddi və qeyri-maddi, bazar və qeyri- bazar xarakterli ola bil ərlər.
İSTEHLAK XİDMƏTLƏRİ BAZARINDA TƏKLİF - optimal f əaliyyət şəraitində pullu xidm ətlərin bütün istehsalçıları - müəssisə və t əşkilatlar, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən əhaliyə satış üçün təklif oluna biləcək pullu xidm
ətlərin həcmidir.
Əhaliyə göst ərilən
xidm ətlər bazarında təklif, xidmət sahəsinin iqtisadi potensialından və onun istifadə d ərəcəsindən asılıdır. T əklif həm də qiymətlə bağlıdır. Tələb funksiyasından fərqli olaraq, təklif funksiyası qiymətə nisbətdə artandır.
ə material öd əmələri hesabına, özlərinin mal və xidm
ətlərə olan tələbatlarını ödəmək məqsədi ilə nizamnam
əyə uğun olaraq payçıların (şəriklərin) istehlak c əmiyyətində könüllü birləşməsidir. İstehlak kooperasiyasının əmlakı xüsusi (ümumi, paylı, müştərək) mülkiyyət hüququ əsasında şəriklərə məxsusdur. İstehlak kooperasiyası t ədarük, ticarət-satış, istehsal, vasitəçilik və digər f əaliyyətləri həyata keçirir, özünün infrastrukturuna malik olur, beyn əlxalq kooperativ h ərəkatında iştirak edir. İstehlak cəmiyyətləri hüquqi şəxsdir, onun ali orqanı - şəriklərin (və yaxud onlar tərəfindən müv əkkil edilənlərin) ümumi iclasıdır, seçilmiş işçi orqanı - idarə heyətidir. İstehlak cəmiyyətləri s ərbəst olaraq ittifaq və assosiasiyalarda birləşə bil ərlər.
İSTEHLAK KOOPERASİYASINA DA- XİL OLMA – mal gönd ərməyə əlverişli şərait hüququnun alınmasını, kooperativ üzvlərinin onun kapita lında iştirakı şərti ilə, kooperativin q ərarlarının qəbul edilməsində iştirakını əks etdirir.
– satış qiymətlərinin v ə malın istehlakının istismar dövründə (məsələn, texniki xidm ətlərin dəyəri, sığortanın miqdarı, vergil ər və s.) istifadə olunması dəyərinin m əbləğidir.
321
İSTEHLAK QİYMƏTLƏRİ İNDEKSİ - əhali tərəfindən alınan əmtəə və xidmətlərin istehlak s əbətinin dəyərinin dəyişməsini xarakteriz ə edən nisbi göstəricidir. Bu göstərici mü əyyən dövr ərzində istehlak edilən malların və xidm ətlərin dəyişməz qaldığı şəraitdə əhalinin istehlak x ərclərinin ümumi məbləğinin d əyişməsini əks etdirir. İQİ-nin başlıca təyinatı istehlak mallarının və xidmətlərinin qiymət dinamikasını müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. İQİ Laspeyres düsturu il ə hesablanır. İndeksin hesablanmasında ölkənin milli xüsusiyyətlərini n əzərə alan reprezentativ (təmsilçi) mal və xidmət qrupları üzrə toplanmış qiymət və tariflərdən istifad
ə edilir. İstehlak qiymətləri indeksi tərtib edil
ərkən ev təsərrüfatlarının büdcə müayinələri əsasında bazis dövründə əhalinin mü əyyənləşdirilən faktiki istehlak xərclərinin strukturu ç əki rolunu oynayır. İQİ istehlak sektorunda inflyasiyanın səviyyəsini xarakteriz ə edir və milli hesablar sisteminin göst
əricilərinin müəyyənləşdirilməsində ümumi daxili m əhsulun son istifadəsinin ən mühüm komponentl ərindən olan ev təsərrüfatlarının son istehlakına çəkilən xərclərin sabit qiymətlərlə hesablanmasında, eləcə də əhalinin gəlirlərinin və əmanətlərinin indeksləşdirilməsində istifad ə
Qiym ət haqqında ilkin məlumat bütün indekslərin hesablanmasının bazası hesab edilir. Fərdi indeksl
ərin istinad göstəriciləri məhz onun əsasında formalaşır. İstehlak malları və əhaliyə göstərilən pullu xidm
ətlərin qiymət və tarifləri indeksinin hesablanması üçün informasiya bazası mağazaların, bazarların, ticarət və xidmət sferası mü əssisələrinin məlumatları hesab olunur. Yəni qiym ət və tariflərin qeydiyyatı malların satıldığı v ə xidmətlərin göstərildiyi yerdə aparılır. Müayin ə sferasına mülkiyyətin bütün növlərindən olan ticar ət və xidmət müəssisələrində (dövlət, icar ə, kommersiya, şəxsi ticarət məntəqələri və s., şəhər bazarları və yarmarkalar) satılan mallar və göst
ərilən xidmətlər daxil edilir. Xidm
ət sferası üzrə baza müəssisələrinin seçilm
əsi zamanı əhaliyə daha çox çeşiddə xidmət göst
ərən müəssisələrə (məişət evləri, kompleks q əbul məntəqələri), eləcə də əhalinin daha çox istifad ə etdiyi, bütün il ərzində fəaliyyət göstərən mü əssisələrə üstünlük verilir. Ticar ət növlərindən asılı olmayaraq, qiymətlərin qeydiyyatı və qiymət indekslərinin hesablanması h ər ay aparılır. Əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin ayrı-ayrı növl
ərinin qiymət və tariflərinin qeydiyyatı, əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin qiymət və tarifl əri üzərində müşahidə bütün mülkiyyət növl ərindən olan xidmət müəssisələrində və fiziki şəxslərə xidmət edilən yerlərdə aparılır. Qiym
ət və tariflərin qeydiyyatı konkret təmsilçi xidm
əti üzrə aparılır. Təmsilçi xidmətlər dəstinə əhalinin əsas kütləsi tərəfindən daha tez-tez istifad ə olunan xidmətlər daxil edilir. Seçimin əsasında əhalinin yaşayış fəaliyyətinin sosial şərtlərini təmin edən mühüm xidmətlərin qiymət v ə tariflərinin dəyişməsi prosesini daha obyektiv əks etdirmə prinsipi durur. Qiym
ət və tariflərin müşahidəsi və qeydiyyatı əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin aşağıdakı növl ərinə əsasən aparılır: 1) məişət; 2) mənzil- kommunal t əsərrüfatı; 3) mədəniyyət; 4) pullu t əhsil; 5) sərnişin nəqliyyatı və rabitə; 6) turist- ekskursiya; 7) s əhiyyə; 8) sanatoriya-kurort və sağlamlıq; 9) hüquqi xarakterli və bank mü əssisələri; 10) bədən tərbiyəsi və idman. Pullu xidm ətlərin alt sahələrinə (növlər), sosial əhəmiyyətliliyi və istehlak xarakteri nəzərə alınaraq, mövcud xidmət növünün reprezentativliyini t əmin edən təmsilçi- xidm ətlərin nomenklaturası daxil edilir. Müşahidə və qeydiyyat nəticəsində qiymət və tarifl
ər haqqında alınmış məlumatlardan istehlak qiym
ətləri indeksinin qurulmasında və qiymət s əviyyələrinin təhlilində istifadə edilir. İSTEHLAK MALLARI - bir qayda olaraq, ev t əsərrüfatlarında şəxsi və ailə üçün və eləcə də xırda əmtəə istehsalında əhali tərəfindən istifadə olunan m
əhsullardır. İstehlak mallarına qida m əhsulları; içki; paltar, ayaqqabı, gön-dəri və toxuculuq qalantereyası; mebel; mürəkkəb məişət texnikası malları; şəxsi istifadə nəqliyyat vasit ələri; çap məhsulları və s. aiddir. İstehlak malları həmçinin uzun müddətli istifadə üçün (mebel, televizor, soyuducu, paltaryuyan maşın və s.), orta müdd
ayaqqabıların, qab-qacağın və s. bəzi növləri), qısa müddətli istifadə üçün (ətriyyat-kosmetika və tütün-t
ənbəki sənayesinin məhsulları, kibrit və s.) mallara bölünürl ər. İstehlak mallarının ümumi h əcmi cari və müqayisəli qiymətlərlə dəyər ifad əsində qiymətləndirilirlər. İSTEHLAK MALLARI VƏ XİDMƏT- LƏRİ – ev t əsərrüfatlarının, ev təsərrüfatlarına xidm ət göstərən qeyri-kommersiya təşkilatlarının v ə ya fərdi ehtiyacların və tələbatların və yaxud c əmiyyətin üzvlərinin kollektiv tələbatının bilavasit ə ödənilməsi üçün dövlət təşkilatlarının istifad ə etdikləri (sistemdə göstərildiyi kimi, g ələcəkdə istehsal emalından keçmədən) mal və xidm ətlər kimi müəyyənləşdirilir. 322
İSTEHLAK MALLARININ PƏRAKƏN- DƏ SATIŞ QİYMƏTLƏRİ İNDEKSLƏRİ - baza ilind ə bütün mülkiyyət formalarında olan r əsmi qeydiyyatdan keçmiş müəssisələrdən baza v ə hesabat dövrlərinin qiymətləri ilə əhaliyə satılmış bütün əmtəə kütləsinin Laspeyres düsturu il ə müəyyənləşdirilir: ∑ ∑ ⋅ = 0 0 0 1 0 0 q p p p q p I p
P ərakəndə satış qiymətlərinin indeksləri, tərkibinə v ə istehlak təyinatına görə eyni olan istehlak mallarının müəyyənləşdirilmiş dəstinin qiym
ətlərinin hər ay qeydə alınması yolu ilə tərtib edilir; mü əyyənləşdirilmiş dəst qruplarından hər birini t
əmsil edən konkret təmsilçi malları bilavasit ə qeydiyyat aparan mütəxəssislər (dövlət statistika orqanlarının işçiləri) yerli istehlak bazarının xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla, qiym
ətlərin səviyyəsi üzərində müşahidələr aparmaq üçün seçib ayırırlar. Qiym ətlər üzərində müşahidə ölkə daxilində - rayon v ə şəhərlərdə həyata keçirilir. Müşahidə şəhərin (mərkəzin) işgüzar hissəsində, yaşayış massivlərində, şəhər kənarında və s. yerl əşən istər iri, istər orta, istərsə də kiçik mağazalarda aparılır; onunla müxtəlif mülkiyyət formalarında olan (dövlət, bələdiyyə, kommunal, qeyri-dövl ət – şəxsi, kooperativ, kommersiya- komisyon) mağazalar, habelə şəhər bazarları əhatə olunur. Müxt əlif mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formalarında olan müəssisələr seçilərkən, onların satışın həcmində nisbətinə riayət olunur. Qiym
ətlər hər həftə qeydə alınır. Əmtəələrin qiymətləri üzərində aparılan müşahidələr əsasında iriləşdirilmiş qruplar üzrə əmtəələrin qiymətlərinin toplu indeksləri hesablanır. İndekslər hər ay əvvəlki aya, əvvəlki ilin müvafiq ayına, ilin əvvəlindən artan yekunla əvvəlki ilin müvafiq dövrünə və əvvəlki ilin dekabr ayına nisbətən hesablanır. İstehlak mallarının qiymətlərinin aşağıdakı indeksl əri hesablanır: - toplu (şəhər bazarları da daxil edilməklə); - p ərakəndə satış; - şəhər bazarları. P ərakəndə satış qiymətlərinin aylıq toplu indeksl əri hesablanarkən rekursiv metoddan – p ərakəndə əmtəə dövriyy
əsinin dəyişən strukturundan, y əni cari ilin müvafiq dövrünün qiym
ətlərinə çevirm
əklə baza dövrünün strukturundan istifad ə edilir. Bu, strukturu hesabat qabağı dövrə (aya) daha çox yaxınlaşdırır. Belə ki, hesabat
ayınadək başa
çatmış dövrün
qiym ətlərinin dəyişməsinin müxtəlifliyini nəzərə alır, qiymətlərin baza və zəncirvari metodla hesablanmış toplu indekslərinə uyğunsuzluğunu praktiki olaraq aradan qaldırmağa imkan verir.
- əhalinin həyat s əviyyəsini qiymətləndirmək üçün natural və d əyər ifadəsində istehlak mallarının və xidm ətlərin toplusudur və ya istifadə məqsədi ilə mal v ə xidmətlərin müvafiq qaydada tərtib edilmiş dəstidir. İstehlak səbətindən istehlak
minimumunun, beyn əlxalq müqayisələr üçün minimum
v ə səmərəli istehlak büdcəsinin mü əyyənləşdirilməsində istifadə olunur. Normativ faktiki v ə kombinə olunmuş istehlak səbəti tətbiq edilir. Normativ istehlak s əbəti əsas etibarı ilə istehlak qiym ətləri indeksinin hesablanması üçün n əzərdə tutulmuşdur. Normativ məhsul dəstindən h əmçinin yaşayış minimumunun müəyyən edilm əsində istifadə olunur. Faktiki istehlak s əbəti – ev təsərrüfatları statistikasının m əlumatlarına görə müəyyən edilən, əhalinin müxt əlif sosial-iqtisadi və gəlir qruplarının mal və xidm ətlərinin faktiki dəstidir. Əhalinin müxtəlif t əbəqələrinin sosial müdafiəsi, həyat şəraitinin sabitl əşməsi və ya yüksəldilməsi üçün cari və perspektiv t ədbirlərin işlənib hazırlanmasında istifad ə olunur. Kombinə olunmuş istehlak s əbətindən əsasən yaşayış minimumunun, minimum v ə səmərəli istehlak büdcəsinin mü əyyən edilməsi üçün istifadə olunur. İstehlakın inkişafı, bazarın mallarla təchiz edilməsi (doldurulması), yüksək keyfiyyətli malların istehsalının genişləndirilməsi nəzərə alınmaqla, istehlak s əbəti təshih (düzəlişlər) edilə bilər. İstehlak qiymətləri indeksinin elmi cəhətdən əsaslandırılmış qaydada hesablanması, təmsilçi mallar v
ə təmsilçi xidmətlər üzrə istehlak s əbətlərinin yaradılmasını tələb edir. Təmsilçi-mal (xidm ət) – bu, müəyyən parametrlərlə və texnoloji s əciyyələrlə m əmulatların adlarıdır. Bəzi
ölk ələrdə bu cür istehlak səbəti əhali tərəfindən daha çox üstünlük veril ən müəyyən mallar və xidm ətlər üzrə müəyyən edilir. İstehlak səbəti, bir qayda olaraq, bir neçə onluqdan yüz adad ək (ölkədən asılı olaraq) ərzaqların daxil olan ərzaq, qeyri-ərzaq və xidm ətlər səbətindən ibarət olur, istehlak səbətinin ümumi d əyərində onun payı ölkənin sosial- iqtisadi s əviyyəsini (əks asılılıq) və əhalinin müxt əlif təbəqələrinin və ayrı-ayrı ailələrin həyat s əviyyəsini əks etdirir. İstehlak səbətinin tərkibi və dəyəri bütün inkişaf etmiş ölkələrdə müntəzəm keçirilən ailələrin xüsusi büdc ə müşahidələrinin gedişində alınmış m əlumatlar əsasında (alınmış malların yığını, onların qiymətləri və s. haqda) müəyyən olunur. Minimum istehlak s əbəti əhalinin aztəminatlı
323
t əbəqələrinin istehlak strukturunu və xərclərini əks etdirir və minimum adlanan normalar əsasında qurulur. Minimum istehlak s əbətinin dəyərini hesablamaq üçün ən ucuz
malların qiym
ətlərindən, yaxud ən aşağı gəlirləri olan ail
ələrin xərclərindən istifadə olunur. Minimum istehlak s əbətinin tərkibi və dəyəri haqda m əlumatlar dövlət sosial yardım proqramlarının tutulması üçün tətbiq olunur. İstehlak səbəti əhalinin müxtəlif təbəqələri üçün demoqrafik, t əbii-iqlim, regional xüsusiyyətlər n əzərə alınmaqla formalaşdırılır. Bir müddətdən sonra onun t ərkibinə yenidən baxılır. Belə ki, istehsalın strukturunda və malların istehlakında n əzərəçarpacaq dəyişikliklər baş verə bilər. Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|