Referat kafedra nomi: Tarixni o’qitish metodikasi Mavzu: O’zbekistonda so’nggi paleolit davri yodgorliklari

Xo‘jakent manzilgohi Toshkent voxasidagi muste davriga oid g‘or turidagi yodgorliklaridan biri bo‘lib, Toshkent shahridan 80 km shimoliy-sharqda Xo‘jakent qishlog‘i yaqinida joylashgan. Xo‘jakent g‘ori Chirchiq daryosining chap sohilidagi qoyatoshlar bag‘rida bo‘lib, dengiz sathidan 1200-1700 m balandlikdadir. G‘or shimoli-g‘arbga qaragan, balandligi 2,5 m, kengligi 6 m, chuqurligi 4m. Makonni 1958–1959 yillarda A.P.Okladnikov va X.Nasriddinovlar tadqiqot ishlarini olib borganlar. Uning madaniy qatlami g‘orning ayrim joylaridagina saqlanib qolgan. Tadqiqot jarayonida makondan 524 ta tosh qurollar topilgan. Shulardan paraqalar 88 ta, nukleuslar 49 ta, qolganlari tosh uchirmalari va siniqlaridir. Topilgan qurollar levallua–muste madaniyatiga xos bo‘lib, Obirahmat va Teshiktosh makonlaridagi mehnat qurollariga o‘xshashdir.
Ko‘lbuloq makoni. Angren shahridan 10-12 km g‘arbda joylashgan Oblik qishlog‘idan 5 km shimoliy-g‘arbda, Oxangaron daryosining o‘ng irmoqlaridan biri-Qizil olma soyining o‘rta oqimidagi qirlikda joylashgan.
Ko‘lbuloq manzilgohi ko‘p qatlamli bo‘lib, ilk, o‘rta va so‘nggi paleolit davriga oid qatlamlari aniqlangan (49 qatlam). Uning 4-8 qatlamlarigina muste davriga oiddir. Bu davr uchun 5 ta madaniy qatlam bo‘lishi, odamlarning uzoq vaqt davomida yashaganligini ko‘rsatadi. Undan 8300 dan ortiq tosh qurollari va buyumlari topilgan. Ular orasida xar xil shakldagi nukleuslar, siniq uchrindilar, qirg‘ichlar, qo‘l cho‘qmorlari va boshqalar. Ko‘lbuloqdan topilgan mehnat qurollari son va sifat jihatdan Toshkent vohasining boshqa joylaridan topilgan manzilgohlaridan farq qiladi. Ba’zilarigina, ayniqsa, tishli qirg‘ichlar Bo‘zsuvdagi muste davri qurollariga o‘xshash.
Ko‘lbuloq madaniy qatlamlaridan tog‘ echkisi, ayiq, arxar va boshqa hayvonlarning suyak parchalari, kul va gulxan qoldiqlari topilgan.
Toshkent voxasidan Zog‘ariq, Bo‘zsuv, Ko‘hisim mazilgohlari va Qorqamish topilmalari jami 30 dan ortiq makon qayd qilingan. Bu ayniqsa Toshkent shahrining 2000 yilligi munosabati bilan keng arxeologik qidiriv ishlari bajarildi. Bu erlarda arxeologik tadqiqot ishlari hozirda xam davom etmoqda.
Muste davri yodgorliklari Farg‘ona vodiysida xam keng tarqalgan. Ularni tadqiq qilishda
A.P.Okladnikov, P.T.Konoplya, M.R.Qosimov, O‘.I.Islomov, V.A.Ranov,Yu.A.Zadneprovskiylarning xizmatlari kattadir.1954 yilda P.T.Konoplya Sharqiy Farg‘onada birinchi marta paleolit qurollarini topdi. Shu yili A.P.Okladnikov G‘arbiy Farg‘onada tadqiqot ishlarini olib borib Qayroqqum manzilgohlarini aniqladi va tadqiqot ishlarini 1961 yillragacha davom qildirdi. Olim Qayroqqum dalasining 31 punktidan tosh qurollarini topdi. Ayniqsa, Buloqchap va Sho‘rko‘l punktlari topilmalari diqqatga sazovordir. Bu joylardan ko‘plab tosh o‘zaklar, sixchalar, tosh siniqlari topildi. Topilmalar shuni ko‘rsatdiki, neandertal odamlar Sirdaryoning qadimgi irmoqlar bo‘ylab, bir necha joylarda o‘z manzilgohlarini qurganlar va ovchilik, terimchilik bilan shug‘ullanganlar.  Jarqo‘ton makoni  Farg‘onaning sharqiy rayonida topilgan. U Shahristonsoy daryosining chap qirg‘og‘ida joylashgan. Manzilgoh 1961– 1963 yillarda V.A.Ranov tomonidan o‘rganilgan. Yodgorlikdan 670 ta tosh buyum yig‘ib olingan. Shulardan 25 tasi nukleuslar, 25 tasi qurollar bo‘lgan. Qurollar ichida tosh sixcha, nayza tig‘lari, pichoqsimon tosh qurollar mavjud.
Nukleuslarga ishlov berish va qurol yashash uslubi Xo‘jakent makonidagiga o‘xshaydi. Tosh qurollar yashash madaniyati levallua–muste davri an’anasiga oiddir.
Farg‘ona vodiysidan M.R.Qosimov, P.T.Konoplya muste davriga oid bir necha manzilgohlar topganlar. Ularning ko‘pchiligining madaniy qatlamlari saqlanib qolmagan, chunki ular adir va soylar bo‘ylaridagi ovchilarning mavsumiy karorgohlari bo‘lgan. U erlardan topilgan tosh buyumlar levallua–muste davriga oid bo‘lgan.
O‘zbekiston xududida o‘rta paleolit davrini o‘rganishda Zarafshon vohasi alohida o‘rinni egallaydi, chunki bu xudud arxeologlar tomonidan bir necha makonlar topib, keng o‘rganilgan. Bu xududda Samarqand Davlat universitetining arxeologlari, O‘zFA Arxeologiya instituti xodimlari tadqiqot ishlarini olib borganlar.
Xulosa
Respublikamiz hududida turli davrlarda, ayniqsa, XX asrning birinchi yarmi, so’nggi choragida olib borilgan tadqiqotlar mamlakatimiz madaniyati umuminsoniy madaniyatning bir tarkibiy qismi bo’lganligini, turli davrlarda ikki qit’a – Osiyo hamda Yevropa madaniyatlari va manfaatlari to’qnashadigan joy bo‘lganligini ko‘rsatadi. Bir tomondan, hozirgi O‘rta Osiyo xalqlarining madaniyati qadim-qadim davrlardan buyon bir-biri bilan bog‘liq hoida shakllanib taraqqiy etgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, qo‘shni davlatlar va mintaqalar xalqlari madaniyatidan ta’sirlangan va aksincha. aks ta’sir etgan

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Milliycha.uz
   
2. 
   Abiturtest.uz
   
3. 
   Uz.wikepedia.com
   
4. 
   N.A.Egamberdieva. Arxeologiya. -Т .: «Fan va texnologiya»,
   
5. 
   2011, 176 bet. (12+12 oq-qora va rangli rasmlar).
   
6.