Referati bajardi: Sh. Shuhratov Tekshirdi: V. Abdurahmanov Oltinko’l 2023-y

Tuzilmaviy ishsizlik. Friksion ishsizlik sezilarsiz tarzda “tuzilmaviy ishsizlik” deb nomlanuvchi ikkinchi toifaga o‘tadi. Iqtisodchilar “tuzilmaviy” atamasidan “tarkibiy” ma’nosida foydalanadilar. Vaqt o‘tishi bilan iste’mol ehtiyojlari va texnologiyalar tizimida o‘zgarishlar yuz berib, ular, o‘z navbatida, ishchi kuchiga bo‘lgan umumiy talab tuzilishini o‘zgartiradi.
Bunday o‘zgarishlar natijasida ayrim turdagi kasblarga bo‘lgan talab kamayadi yoki umuman yo‘qolib ketadi. Boshqa kasblarga, shu jumladan, avval mavjud bo‘lmagan yangi kasblarga bo‘lgan talab ortadi. Mazkur holatda ishsizlik ishchi kuchining ish o‘rinlari tuzilishidagi yangi o‘zgarishlarga darhol va to‘liq darajada javob berolmasligi tufayli yuzaga keladi. Ba’zi xodimlar hozirgi vaqtda ega bo‘lgan kasbiy malakalari endilikda bozor talablariga javob bermasligini; ularning mahorat va tajribasi eskirib qolganligini hamda texnologiyadagi va iste’mol talablari xususiyatidagi o‘zgarishlar tufayli keraksiz bo‘lib qolganligini tushunib etadilar. Buning ustiga, bandlikning geografik tuzilishi doimo o‘zgarib turadi. Masalan, so‘nggi o‘n yillar mobaynida sohalar, taalluqli ravishda, ish o‘rinlarining “qorli mintaqadan” “quyoshli mintaqaga” ko‘chishi shundan dalolat beradi.
Biz tuzilmaviy ishsizlikka ko‘plab misollar keltirishimiz mumkin.
1. Bundan ko‘p yillar avval yuqori malakali shisha puflovchilar ishsiz qoldilar, chunki butilkalar tayyorlaydigan stanok ixtiro qilindi.
2. Qachonlardir janubiy shtatlar qishloq xo‘jaligi mexanizatsiyasi bir necha minglab malakasiz, past ma’lumotli qora tanli xodimlarni o‘z ish o‘rinlaridan chiqarib tashladi. Ularning ko‘pchiligi shimoldagi yirik shaharlarga ko‘chdilar va u erlarda irqiy xurofotlar va o‘zlarining zarur mehnat malakalari bo‘lmaganligi bois, uzoq vaqt davomida ishsizlar sonini to‘ldirib bordilar.
Biroq friksion va tuzilmaviy ishsizlik o‘rtasidagi farq aniq ifodalanmaydi. Asosiy farq shundan iboratki, “friksion” ishsizlar sotish mumkin bo‘lgan malakalarga ega bo‘ladi, ayni paytda “tuzilmaviy” ishsizlar esa qayta tayyorlanmasdan, qo‘shimcha ta’lim olmasdan, ba’zan yashash joyidagi o‘zgarishlarsiz boshqa ishga o‘tishga tayyor bo‘lmaydilar. Friksion ishsizlik qisqa muddatli, tuzilmaviy ishsizlik esa uzoq muddatli xususiyatga ega, shu tufayli ham jiddiyroq hisoblanadi.