Reja: Aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishning huquqiy asoslari. Fuqaro muhofazasining hozirgi zamon sharoitidagi ahamiyati. О‘zbekitson Respublikasi Prezidenti favqulodda vaziyatlar yuz bergan taqdirda fuqarolarning xavfsizligini

Tabiiy ofatlar nohiyalaridagi qutkarish va kechiktirib 
bo‘lmaydigan ishlar xususiyatlari. YOng‘in bilan kurashish. 
Fuqaro muhofazasi va FVDT tuzilamalari tabiiy xususityali favqulodda 
vaziyatlar sodir bo‘lgan vaqtda kuch va vositalari favqulodda vaziyatlarni bartaraf 
etish va jabrlanganlarni qutqarish uchu sodir bo‘lgan hududlarga darhol etib 
boardilar. 
Zilzila oqibatlarini bartaraf etish. Zilzila oqibatlarini bartaraf etish bilan 
bog‘liq bo‘lgan avariya qutqaruv va boshqa kechiktirib bo‘lmaydigan 
ishlarni tashkil etishni va ularni bajarish muddatlarini favqulodda vaziyat 
sodir bo‘lgan hududda joylashgan shahar (ob’ekt) muhofazasi boshlig‘i 
aniqlaydi. 
Zilzila keltirgan zararni aniqlash, jabrlanganlarni qutqarish va boshqa 
kechiktirib bo‘lmaydigan ishlar hajmini aniqlash uchun maxsus razvedka 
(axborot yig‘ish)guruhlari tashkil etiladi. 
Razvedkachilar quyidagilarni aniqlashlari shart: 
-bino, inshoot, kommunal – energetika tizimlaridagi falokatlarning 
xususiyatlari va darajasini; 

---

-vayronalar ostidagi odamlar qolgan joylarini topish, ularga zarari tegishi 
mumkin bo‘lgan xavfni bartaraf etish; 
-vayrona uyumlari tagida qolgan odamlarni chiq arib olishning eng qulay 
joylarini topish; 
-shikastlangan evakuatsiya qilish uchun yo‘l ochish tartiblarini o‘tkazish; 
-suv manbalarining holatini, ularni xo‘jalik ishlarida ishlatish va ichish uchun 
yaroqliligini tekshirish; 
-sharoitni va sharoitga ko‘ra bajariladigan ishlar ketma-ketligini aniqlash; 
-mexanik vositalarni qo‘llash imkoniyatlarini aniqlash; 
-zarur deb topilganda portlatish ishlarini qo‘llash imkoniyatini aniqlash. 
Zilzila natijasida vayrona uyumlari ostida qolgan, qulab tushishi ehtimoli 
mavjud bo‘lgan hamda yonayotgan binolar va inshootlarda odamlarni qutqarish 
ishlari tezkorlik bilan amalga oshiriladi. Buning uchun ob’ektga FVDT tuzilmalari 
olib kelinadi. 
Vayrona uyumlar tagida qolganlarni qidirib topish uchun qidiruv guruhlarini 
yuboradilar. Ular vayrona uyumlarining hududini, buzilgan binolar va inshootlarni 
sinchiklab o‘rganib chiqadilar. Vayrona uyumlari tagida odam borligi 
aniqlanganda, tezda vayrona uyumi ostida qolgan odam bilan suhbat yoki 
taqqillatish orqali aloqa o‘rnatiladi. 
Vayrona uyumlarini ochish uchun zvenolar tashkil etiladi. Zvenolar 
tarkibidagi qutqaruvchilar soni 5 kishidan kam bo‘lmasligi kerak. Zveno 
a’zolarining hammasi yoppasiga yoki birvarakayiga ishlashadi. Ikki kishi vayrona 
uyumi tepasida, ikki kishi uyum bo‘laklarini boshqa erga tashlaydi. Zveno 
a’zolaridan bittasi kerak bo‘lgan holatlarda metall konstruksiyalarni maxsus asbob 
yordamida kesadi. 
Vayrona uyumlari og‘ir yoki katta bo‘laklardan tashkil topgan hududlarni 
ochish maqsadida mexanizatsiyadan foydalaniladi. Ko‘p qavatli binolarning 
yuqorisida yoki buzilgan bino yoki inshootlardan odamlarni qutqarish, ularni 
vaqtinchalik evakuatsiya qilish uchun yo‘llarga yog‘ochdan ishlangan trapp yoki 
vaqtinchalik zinapoyalar o‘rnatiladi. Harakat xavfsizligi taminlash uchun 
yo‘lchaning bir tomondan arqon tortib qo‘yiladi. Qorong‘i vaqtda ishlaganda esa 
vaqtinchalik elektr yoritgich “lampalar” o‘rnatiladi. YUqori qavatlardan 
odamlarni deraza orqali evakuatsiya qilish mumkin. Odamlarni qutqarishda eng 
qulay yo‘l o‘t o‘chirish avtotransportidan foydalanishdir. 
Suv toshqini, sel va er ko‘chkisi oqibatlarini bartaraf etish.
Suv toshqini (suv ostida qolish) xavfi paydo bo‘lganda, favqulodda 
vaziyatlarda fuqaro muhofazasi qarori bilan boshqaruv punktlari 
tayyorgarlik holatiga keltirib qo‘yiladi. U erda mutasaddi rahbar xodimlarning 

---

kechayu-kunduz navbatchiligi tashkil etiladi, FVDT tizimlarining vazifalari 
aniqlanadi. 
Suv toshqini xavfi paydo bo‘lganda: 
-boshqa yoqqa o‘tkazib yuboradigan surma to‘siqlarni o‘rnatish; 
-ishlab chiqarish ta’minoti tadbirlarini keng qo‘lash kompleksini o‘tkazish 
(o‘t o‘chirish zamonaviy vositalari, o‘t o‘chirish avtomat yo‘llari, hisoblangan suv 
debiti, maxsus tayyorgarlik ko‘rgan tuzilmalar va h.k. mavjudligi). 
Ishlab chiqarish va xo‘jalik aloqalari ishonchliligini oshirish: 
-favqulodda vaziyatda mol etkazib beruvchilar bilan ishlab chiqarish aloqalarini 
maksimal darajada kamaytirish; 
-favqulodda rejimda rezervda barqaror mol etkazib beruvchilar bo‘lishiga 
erishish; 
-ob’ekt ta’minotini rezervdagi avtonom manbalarga o‘tkazish imkoniyati 
bor tizimini ishlab chiqish; 
-avariyada ta’minlash ko‘chma vositalarini ko‘paytirish; 
-bitta sanoat zonasidagi boshqa ob’ektlar bilan kooperativ ta’minlanishni 
(elektr energiyasi, suv, gaz, par va h.k. narsalar ta’minotini) tashkil etish; 
-rezervning avariya zahirasini yaratish; 
-xom ashyo, materiallar muhofazada va bo‘lib-bo‘lib tarqatilib 
saqlanishini tashkil etish; 
-kommunikatsiyalarni o‘rnini bosadigan qilish va halqa tarzida birlashtirish; 
-toshqini xavfi bor hududlarda FVDT kuch va vositalarning holatini 
aniqlash, avariya-qutqaruv va kechiktirib bo‘lmaydigan ishlarni o‘tkazish; 
-xavfli hududlardan aholini evakuatsiya qilishga ayyorgarlik ko‘rish va 
kerak deb topilganda aholini va moddiy boyliklarni xavfsiz joyga ko‘chish; 
-suv toshqini xavfi bor hududlardagi korxona va tashkilotlarning ishlab 
chiqarish jarayonini qisman yoki butunlay to‘xtatish; 
-o‘zaro hamkorlik rejasiga binoan yordam berishga ajratilgan Qurolli 
Kuchlar bo‘linmalari bilan aloqa o‘rnatish va doimiy aloqada bo‘lish; 
Qutqaruv ishlarini olib borishga rahbariyat tomonidan ajratilgan kuch va 
vositalar hamda tashkilotlarning suzuvchi vositalari jalb etiladi. 
Suv bosgan hududlarda qutqaruv otryadlari, komanda hamda guruhlar 
katerlar, motorli qayiqlar va boshqa suzuvchi vositalar yordamida odamlarni 
qutqarish va evakuatsiya qilish ishlariga jalb etiladi. Qutqaruv ishlariga jalb 
etilgan tuzilmalar tarkibi odamlarni qutqarish borasidagi hatti-harakat qoidalarini 
va qutqarilganlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishni bilishlari kerak. 
Suvda suzish vositalarida qutqaruv ishlariga jalb etilgan tuzilmalar qutqaruv 
vositalari bilan, shaxsiy tarkib esa qutqaruv nimchalari bilan ta’minlanadilar.