Reja: Dinshunoslik fanining maqsad va vazifalari

Neolit  davri  dehqonlarga  yangi  ishlab  chiqarish  imkoniyatlarini  berdi. 

Dehqonlar  zich  va  ko’pchilik  guruhlar  bilan  o’rnashardi.  Dushmandan  hamda 

yovvoyi  hayvonlardan  himoyalangan  qishloqlar  kengayib,  atroflarida  kichik 

qishloqchalar  o’rnashar  edi.  Tinchlik  va  ovqat  bilan  ta’minlash,  tug’ilish  va 

bolalarni tirik qolishi va o’sishiga imkon berar edi. Aholining keskin ko’payishi 

yangi  erlarni  o’zlashtirishga,  hayot  tarzini  o’zgarishi  diniy  tasavvurlarning 

rivojlanishiga  yangi  imkoniyatlar  yaratdi.  Dehqonchilikning  ehtiyojlari  hosilni 

uzoq  vaqt  sabrsizlik  bilan  kutishi  kerakligi  hamda  aniq  vaqtni  hisoblash 

muhimligi,  yil  fasllarining  stikllarini  bilish  –  bularning  barchasi  dehqon 

qabilalarining 

osmonu-erga, 

quyoshu-oyga, 

yomg’iru-shamolga 

yangi 

qiziqishini  paydo  bo’lishiga  sabab  bo’ldi.  Bu  degani  qudratli  ruhlarga 

bog’liqlik  sezilarli  va  ko’zga  tashlanadigan  bo’lib  qoldi.  Iltijo  va  qurbonlik 

ularga  atala  boshlandi.  Ammo  tabiiy  imkoniyatlar  to’g’risidagi  tasavvurlar 

keskin o’zgardi. Natijada qadimgi ruhlar – animistik sig’inish ob’ekti asta-sekin 

o’ta  qudratli  xudolarga  aylandilar.  Ular  uchun  mehrob  hamda  cherkovlar 

tashkil  etilardi  va  ularda  kechayu-kunduz,  dehqonlar  jamoasidan  maxsus 

ajratilgan  mutaxassis  xizmatkorlar  –  kelajakdagi  qohinlar  xizmat  qilardi. 

Qadimgi totemistik tasavvurlar ham o’zgardi, dehqonlarni hayoti ov natijasiga 

bog’liq  bo’lmagan  holda,  hayvonlar  qadrlana  boshlandi,  ammo  hayvonlar  va 

totemistik  tasavvurlar  avlodlar  xotirasida  saqlanib  qolavergan.  Bu  esa 

zoomorfik  tashqi  qiyofani  biron-bir  sig’inilgan  xudoda  aks  etishiga  olib  keldi. 

Aksariyat  xudolarning  ko’rinishi  hayvon,  qush,  baliqlarning  yoki  boshi  yoki 

tanasi  shaklida  bo’lar  edi.  Bu  mifologik  qahramonlarning  yuqorida  aytib 

o’tilgan xudoga qarindoshligi saqlanib qolgan. 

---

Fetishizmning  sokin  xarakteri  o’zgardi,  xudolarning  qudratli  butlari, 

mehroblar yoki cherkovlar yoniga o’rnatilgan yirik haykallar shakliga aylandi. 

Ba’zan  butlar  o’rniga  ramziy  haykalchalar,  turli  shakldagi  toshlar 

guruhi  foydalanildi.  Fetishizmning  rivojlanishida  bu  haykal  va  qurilmalar 

ibodatxonalarning ramzi bo’lib xizmat qildi. 

Afsun  ham  o’zgardi.  Afsungarlarning  dushmanlarga  ziyon  etkazish  va 

omadli  ov  bilan  ta’minlash,  ruhlar  yordamida  o’z  maqsadiga  etishishning 

ibtidoiy  usullari  o’rniga  yangi,  puxta  o’ylangan  ilohlar  bilan  aloqa 

marosimlari,  boshqa  diniy  marosimlar,  ibodat  va  qurbonlik  qilish  tartiblari 

yuzaga  keldi.  Bular  asosida  qadimgi  afsunlar  yotar  edi.  Ammo  bir  qancha 

yangiliklar yuzaga keldi. Bunday yangiliklardan biri – fol va bashorat edi. Bular 

afsunga  yaqin  bo’lgan,  hamda  unga  asoslangan  afsun  tamoyillari  va  usullari 

edi. Ammo uning maqsadi boshqaedi ya’ni istakni amalga oshirish emas, balki 

uni  bilishdir.  Folbinlikning  ilk  shakllanidan  neolit  davridan  ilgari  ham  amal 

qilardi.  Ammo  tizim  sifatida  neolit  davrida  yakunlandi.  Neolit  davridagi