Reja: Ekologiya fani, predmeti

Aristotel 500 ta tur xayvonni o‘rganib ularning xulq atvori, ko‘chib yurishi, xaqida ma’lumotlar qoldirgan.
Toyefrast o‘simliklarning shakli va o‘sishi-iqlim, tuproq sharoitiga bog‘liqligini aniqladi. U o‘simliklarning xayot formalarini ekologik klassifikatsiyasini berdi.
Muxim ekologik kuzatishlarni 18 asr tabiatshunoslari K. Linney, J.Byuffen,Pollos va xokazo asarlarida uchratamiz.
K.Linney 1707-1779 1 tur doimiyligi gipotezasini yaratdi, va o‘simlik, xayvon ilmiy sistemasini asoslab berdi,binar nomenklaturani kiritdi.
1 kurs agranom olimi A.T.Bologov 1 1738-1833 y 1 muxitning o‘simliklarga ta’sirini o‘rgatdi.
Rus akademigi P.S.Pollos 1 1741-1811 1 organizmlarning tashqi muxit ta’sirida tarqalishi, yashashi va o‘zgaruvchanligini atrofiga ta’riflab berdi.
Yuqorida nomlari aytilgan olimlar, zoologlar, botaniklar va boshqa tabiatshunoslar faoliyati natijasida 18 asrning oxiriga kelib zoologiyada va botanikada juda katta ekologik material to‘plandi, tabiiy sharoitda turli organizmlarning yashashiga oid bo‘lgan.
2-davrda ekologiyaning rivojlanishi botanik va zoologik geografiyaning rivojlanishi bilan bog‘liqdir.
Botanik va geografiyaning asoschilaridan biri nemis tabiatshunosi A.Gumbold 1769-1859 u fanga o‘simlik formalari assotsiatsiya haqida, assotsiatsiya tushunchasini va shunga o‘xshash muxim ekologiya uchun tushunchalarni kiritadi. Bu tushunchalar keyinchalik keng ishlatila boshlandi.
Moskva universitetining professor zoologi K.F.Rulye xayvonlar ekologiyasi soxasida katta ishlar olib bordi va bir qator asarlar qoldirdi. 1814-58 y xayvonlar va tashqi muxit o‘rtasidagi murakkab munosabati o‘rtasida. Rulyening o‘quvchisi Seversev Rossiyada xavonlar ekologiyasi to‘g‘risida chuqur ma’lumotlar qoldirdi. Bu klassik ish 1950 yil boshqatdan nashr etadi. Bu dunyo miqyosidagi zoologik odami edi.
I.I.Lepexin o‘simliklarning har xil iqlimlarda tarqalishini o‘rganib o‘simlik va xayvonot dunyosi to‘liq o‘zgarishlariga qarab o‘zgarish haqida aytgan.
Shvetsiyalik botanik olim Ogyust Pirma dekandol o‘simliklar va tashqi muxit orasidagi bog‘lanishni o‘rganuvchi fan - epireologiya yoki autekoligiya fanini ajratdi.
O‘simliklar ekologiyasini asoslagan olimlardan biri O.P. Dekandolning o‘g‘li - Alfonis Dekandol xisoblanadi. U o‘zining "O‘simliklar geografiyasi " kitobida issiqlik, yorug‘lik, namlik, tuproqqa asoslanib, o‘simliklar yashaydigan muxit klasifikatsiyasini beradi. U o‘simlik turlarining turli tuproqlar bilan bog‘liqligini birinchi marta ko‘rsatib berdi.
Ekologiya rivojlanishining 3-davri davrimizning g‘alabasi bilan bog‘liqdir. Bu davrda biologiyaning e’tibori moslanish 1 adabtatsiya ni o‘rganishga qaratildi.
CH. Darvinning tarixiy xizmati shundan iborat ediki, u o‘zining tabiat tanlash va turlarining kelib chiqishi " kitobida 1959 organizmning rivojlanishi evolyutsion ilmiy nazariyasini berdi, bu esa ekologiya tarixida yangi davr bo‘ldi. Tabiatdagi yashash uchun kurash, ya’ni tur va muxit o‘rtasidagi har qanday qarama-qarshiliklarning ko‘rinishi tabiiy tashashga olib keladi.
Bu haqida K.A.Temiryazov o‘z asarlarida shunday deb yezadi. "Moslanish tushunchasining kelib chiqishi, aniqlanishi bilan - Gekkel tomonidan o‘ylab chiqilgan va ekologiya nomini olgan yangi oblast paydo bo‘ldi".
Xaqiqatdan xam, davrinizm 2 ta biologik dissiplina -genetika va ekologiyaning paydo bo‘lshida asosiy rol o‘ynadi.
Ekologiyaning keyingi taraqqiyotida 1877 y. nemis olimi K.Mebius tomonidan biotsenoz ta’limotining ishlab chiqilishi katta axamiyatga ega bo‘ladi. Shu munosabat bilan ekologiyada yangi yo‘nalish-jamoa ekologiyasi rivojlana boshladi .
1898 yilda Shimperning " Geografiya rasteniy na fiziologicheskoy osnove" degan kitob bosmadan chiqdi. Bu kitob ekologiyaning o‘simliklar fiziologiyasi bilan yaqinlashadi.
Ekologiyaning rivojlanish 4 davri ekologiyaning umumiy biologik fan sifatida rivojlanishi bilan xarakterlanadi. Bu vaqtga kelib V.Shelfordning 1933 y " Muxit va jamoa" bu asar keyinchalik F.Klemints "Xayvonlar ekologiyasi asoslari" nomi bilan 1- yozilgan darslik bo‘lib qoldi va V.Shelfordning 1933 "Bioekologiya", YE.Odushning "Ekologiya" 1963, Riklefsning "ekologiya" 1979 yil kitoblari paydo bo‘ldi.
20 asrda ekologik metodlarning takomillashishi bilan yangi ekologik omillar: kun uzunligi, tuproq eritmasining reaksiyasi, mikroelementlar ta’siri o‘rganila boshlandi.
Antropogen omillarning tabiatga ta’siri kuchayishi natijasida ekologiya o‘rganadigan masalalar kengaydi Masalan, havoning gazlar bilan zaxarlanishi, radiatsiyalash va Sanoat ekologiyasi vujudga keldi.