Reja: I. Kirish 1 Ta’lim to’g’risidagi qonun. Mavzuning maqsadi va vazifalari. II. Asosiy qism

2.2. Qalay va uning birikmalari
Qalay blokga tegishli bo'lgan metalldir p kimyoviy belgisi Sn bo'lgan va 14-guruhda joylashgan davriy jadvalning, uglerodning. Qadim zamonlardan buyon butun insoniyatda keng qo'llanilgan metall bo'lishiga qaramay, haqiqat shundaki, u er qobig'idagi noyob metall (2,3 ppm).
Bu kumush, yumshoq, egiluvchan va egiluvchan metalldir. Uning atom raqami 50, oksidlanish darajasi yoki soni +2 (Sn.) Ga teng²⁺) va +4 (Sn⁴⁺), qalay (II) birikmalari bo'lib, masalan, SnCl₂, yaxshi kamaytiruvchi moddalar.
Qalay da Sn belgisi bor, bu lotincha "stannum" so'zining qisqartmasi. Qalay - xona haroratida suv va havo hujumiga chidamli metall; ammo issiq havoda u qalay dioksid, SnO hosil qiladi.
Korroziyaga chidamli bo'lish va erish harorati past bo'lish xususiyati qalayning ko'plab dasturlarga ega bo'lishiga xizmat qildi; metall sirtini qoplash va payvandlash kabi.
Qalay ikkita asosiy allotropik shaklga ega: qattiq oq p shakli; va a shakli kulrang rangga ega va odatda chang (ko'proq mo'rt). Shuning uchun qalay dasturlarida β shakli eng ko'p ishlatiladi.
Qalayning yana bir muhim xususiyati shundaki, u turli metallarga ega bo'lgan qotishmalar tarkibiga kiradi, eng qadimgi bronza, mis va qalay qotishmasi.
Qalay qadim zamonlardan beri ma'lum bo'lgan metalldir. Shuning uchun, uning kashfiyotchisi kim bo'lganligi noma'lum; juda kam, uning kashf etilgan yili va joyi.
Bronza - misning qalay va mishyak bilan qotishmasi. Ehtimol, bu qotishma ishlab chiqilishi bexosdan va bexosdan hodisaning natijasi bo'lishi mumkin, chunki bronza ashyolari - bronza davrida mis va faqat mishyak izlaridan iborat bo'lgan. Ushbu narsalar mishyak mis bilan bog'liq bo'lgan Yaqin Sharqda paydo bo'lgan. Ammo boshidan mishyakning toksikligi isbotlandi, uning bronza tarkibidagi qalay bilan almashinishiga asosan kassiterit (SnO) yordamida erishildi.
Qadimgi yunonlar qalay ni dengiz savdosidan olishgan va ularning qalay manbasini "Las Kassiteridlar" deb atashgan, ya'ni "qalay orollari" degan ma'noni anglatadi. Ehtimol, bu orollar Cornuellesda, Buyuk Britaniyaning hududida yoki Ispaniyada joylashgan bo'lib, u erda qalayning katta konlari mavjud.
Qalay kimyoviy tuzilishi
Ikki allotrop mavjud bo'lgani uchun: oq qalay yoki b-Sn va kulrang qalay yoki a-Sn, biz ikkita kristalli tuzilishga ega bo'lamiz. Β-Sn bu oq qalayning egiluvchanligini tavsiflovchi tanaga qaratilgan tetragonal (bct).
Ayni paytda, a-Sn tuzilishi olmosga o'xshaydi; ya'ni Sn atomlari tetraedralarning hosil bo'lish tarmoqlari bilan bog'langan bo'lib, umuman metall bog'lanish mavjud emas.
Qalayning qisqartirilgan elektron konfiguratsiyasi quyidagicha:
[Kr] 4d¹⁰ 5s² 5 p²
Barcha elektronlarni qo'shsak, jami 14 ta bo'ladi, uning guruhiga mos keladigan son. Ammo qalayning kimyoviy reaktsiyalarida qatnashadiganlar faqat 5s va ​​5p orbitallarning elektronlari, chunki 4d elektronlari energetik jihatdan mavjud emas.
Qalay - yumshoq, egiluvchan va egiluvchan metall, uni sovuq haddalash va yigirish mumkin. Uning erish darajasining pastligi unga metall yoki po'lat, mis va ularning qotishmalari kabi qotishmalarning toza yuzalarini yopishtirishga imkon beradi va shu bilan ularni oksidlanishdan saqlaydi.
Qalayning bir qismi egilganda, u jingirlaydi va "qalay qichqirig'i" deb nomlanuvchi xarakterli tovushni chiqaradi, bu esa kristallarning ezilishining natijasidir. Qalay ikkita allotropik shaklga ega: b va a. Β shakli oq qattiq moddaga to'g'ri keladi va qalay qo'llanilishi uchun javobgardir; a shakli esa kulrang kukun.
Β shakli 13,2 ºC dan yuqori haroratlarda sodir bo'ladi. Harorat 13,2 ºS dan pastga tushganda, qalay b shaklidan a shakliga o'zgaradi. Ushbu hodisa istalmagan va qalayga antimon yoki vismut kabi boshqa metallarni qo'shib, bu o'zgarishni to'sib qo'yadigan va uning ishlash muddatini uzaytiradigan narsa oldini oladi. Qalay 3.72 K dan past haroratlarda ma'lum bo'lgan birinchi supero'tkazgichdir.