Reja: Kirish 1-bob. Epistaz

2-Jadval

	HI^A	hI^A	HI^B	hI^B
HI^A	I HHI^AI^A	II HhI^AI^A	IV HHI^AI^B	IV HhI^AI^B
hI^A	Oq HhI^AI^A	Rangli hhI^AI^A	Oq HhI^AI^B	Rangli hhI^AI^B
HI^B	Oq HHI^AI^B	Oq HhI^AI^B	Oq HHI^BI^B	Oq HhI^BI^B
hI^B	Oq HhI^AI^B	Rangli hhI^AI^B	Oq HhI^BI^B	OQ hhI^BI^B

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, IAIA, IBIB, IAIB antigenlarga ega farzandlarda ikkinchi, uchinchi, to‘rtinchi qon guruhi emas, balki retsessiv hh genlaming gomozigot holati tufayli birinchi qon guruhi rivojlangan.

Kriptometriyaga misol qilib piyozboshning sariq va oqbo‘lgan navlarini chatishtirishdagi natijani olish mumkin. Piyozboshning retsessiv c geni piyozboshning oq rangda boiishini ifodalaydi. Uning dominanti esa C geni sariq rangni hosil qiladi. R va rallellari esa C geni bilan birlashib yo piyozboshning sariq, yo piyozboshning qizil rangda boiishini ta’minlaydi. Sariq piyozboshli piyoz bilan oq piyozboshli piyoz o‘simligi chatishtirilsa Ғ1 da qizil piyozboshli o`simiiklar olinadi. Ular o‘zaro chatishtirilsa F2 da 9/16 qizil piyozboshli (C-R-), 3/16 sariq piyozboshli (C-/r) va 4/16 oq piyozboshli (ccR-) o.simliklar hosil boiadi. Buni tubandagicha izohlash mumkin.
Fenotip: sariq oq
Genotip: CCrr x ccRR
Gameta: Cr cR
F1: CcRr x CcRr
3-Jadval

	CR	Cr	cR	cr
CR	Qizil CCRR	Qizil CCRr	Qizil CcRR	Qizil CcRr
Cr	Qizil CCRr	Sariq CCrr	Qizil CcRr	Sariq Ccrr
cR	Qizil CcRR	Qizil CcRr	Oq ccRR	Oq ccRr
cr	Qizil CcRr	Sariq Ccrr	Oq ccRr	Oq ccrr

2-BOB.EPISTAZ HODISASINING TURLARI
2.1. Bombey fenomeni
Bombey fenomeni (Bombey[1] yoki H[2] qon guruhlari tizimi) h genining AB0 qon guruhi aglutinogenlarini sintez qilish uchun mas'ul bo'lgan genlar bilan allel bo'lmagan o'zaro ta'siri (retsessiv epistaz) turidir, qizil qon hujayralari. Birinchi marta bu fenotipni doktor Bhende (Y. M. Bhende) 1952 yilda Hindistonning Bombey shahrida kashf etgan va bu hodisaga nom bergan. Bu kashfiyot ommaviy bezgak holatlari bilan bog'liq tadqiqotlar davomida, uch kishida qonning u yoki bu guruhga tegishli ekanligini aniqlash uchun ishlatiladigan zarur antijenler etishmasligi aniqlanganidan keyin amalga oshirildi. Bunday hodisaning paydo bo'lishi dunyoning ushbu qismida an'anaviy bo'lgan tez-tez yaqin aloqada bo'lgan nikohlar bilan bog'liq degan taxmin mavjud. Ehtimol, shuning uchun ham Hindistonda bu turdagi qonga ega bo'lganlar soni 7600 kishiga 1 ta holatni tashkil etadi, Yer aholisi uchun o'rtacha 1:250 000. Ushbu gen retsessiv hh gomozigota holatida bo'lgan odamlarda aglutinogenlar eritrotsitlar membranasida sintez qilinmaydi. Shunga ko'ra, A va B aglutinogenlari bunday eritrotsitlarda hosil bo'lmaydi, chunki ularning shakllanishi uchun asos yo'q. Bu qonning ushbu turini tashuvchilar universal donorlar ekanligiga olib keladi - ularning qonini unga muhtoj bo'lgan har qanday odamga quyish mumkin (albatta, Rh omilini hisobga olgan holda), lekin shu bilan birga, ularning o'zlari faqat qon quyishlari mumkin. xuddi shunday "fenomen" bo'lgan odamlarning qoni. Ushbu fenotipli odamlar soni umumiy aholining taxminan 0,0004% ni tashkil qiladi, ammo ba'zi hududlarda, xususan, Mumbayda (sobiq nomi Bombey) ularning soni 0,01% ni tashkil qiladi. Ushbu turdagi qonning noyobligini hisobga olgan holda, uning tashuvchilari o'zlarining qon bankini yaratishga majbur bo'lishadi, chunki shoshilinch qon quyish paytida kerakli materialni olish uchun deyarli joy bo'lmaydi. Ushbu fenotipli odamlar uchun sun'iy qonning ahamiyati ham sezilarli darajada oshadi. Bir noallel genning ikkinchi noallel gen ustidan dominant- lik qilish hodisasi epistaz deb nomlanadi. Dominantlik qiluvchi genlar ingibitor yoki supressorlar deb nomlanadi. Ular dominant yoki retsessiv holatda bo'ladilar. Epistazga misol qilib, ba’zi bir negr oilalarida oq tanli bolaning tug'ilishini olish mumkin. Odatda terining qora rangi P1 P2 P3 P4 genlar yordamida hosil bo'ladi. Lekin bu poligenlar, retsessiv ≪аа≫ genlar gomozigota holatda bo'lganda fenotipda o'z ta’sirini namoyon qilmaydilar. Binobarin, bu yerda retsessiv ≪аа≫ genlar gomozigota xolatida ingibitorlik rolini ba- jaradilar. Boshqacha aytganda, ularning terisi oq rangda bo'ladi. Qora pigmentni hosil etuvchi dominant genlar ta’sirini bo'g'ib qo'yadilar. Bombey fenomenida esa ≪hh≫ retsessiv ingibitor gomozigota holatda IA va IB antigenlar faoliyatiga to'sqinlik qiladilar, oqibatda II, III, IV qon guruhi o'rniga birinchi qon guruhi paydo bo'ladi. Buni biz Hh va I genlar bo'yicha di- geterozigota (Hh IAIB) bo'lgan shaxslar orasida bo'lgan nikoh- da kuzatishimiz mumkin. Quyida keltirilgan jadvaldan ko'rinib turibdiki, IAIA, IBIB, IAIB antigenlarga ega kombinatsiyalar retsessiv hh genlar ta’sirida II, III, IV qon guruhlarini emas, aksincha, birinchi qon guruhini hosil etganlar. Binobarin, hh retsessiv genlar A va В antigenalar faoliyatini bo'g'ib, avlodlarning 4/16 birinchi qon guruhiga ega bo'lgan.
Fenotip: IV IV
P Genotip: Hh I^AI^B x Hh I^AI^B