Reja kirish Asosiy qism

2.2. “YASHIL KIMYO”NING PRINSIPLARI.

“Yashil” kimyoning asosiy prinsiplari 1998-yilda AQSH atrof muhitni muhofaza qilish Agentligining rahbarlaridan biri Pol Anastas va kimyo professori Djon Varner tomonidan ifodalangan. Bu prinsiplarning hammasi 12ta.

Ularni kengroq амалий misollar bilan qarab chiqamiz.

“YASHIL KIMYO”NING 12 PRINSIPI

1. Chiqindilar va qo’shimcha maxsulotlarni xosil bo’lishini oldini olish, ularni utilizatsiyalash, tozalash yoki yo’q qilish bilan shug’ullangandan ko’ra yaxshiroq.

2. Sintez strategiyasi shunday bo’lishi lozim, jarayonda foydalaniladigan materiallarning hammasi maksimal darajada mahsulot tarkibiga kirsin.

3. Imkoniyati boricha shunday sintetik usullar ishlatilishi kerakki, ularda foydalaniladigan va ishlab chiqariladigan moddalar insonlarga va atrof muhitga munosabati bo’yicha minimum zaharlilikga ega bo’lsin.

4. Ishlab chiqariladigan kimyoviy mahsulotlar zaharliligi kam bo’lgan holda ularning funksionalligi saqlangan bo’lishi kerak.

5. Yordamchi moddalardan foydalanish (erituvchilar, ekstragentlar va x) imkoni boricha minimumga keltirilishi yoki umuman istisno bo’lishi lozim.

6. Energetik jarayonlar eng kam bo’lishi kerak. Imkoniyati boricha kimyoviy jarayonlar atrof muhit bosimida va haroratida o’tkazilishi kerak.

7. Agar bu iqtisodiy va texnikaviy jihatdan ruxsat etilgan bo’lsa, mahsulotni olish uchun kerakli xomashyo yangilanadigan bo’lishi kerak.

8. Hosilalarni olishning yordamchi bosqichlari ( funksional gruppalarni himoyalash, blokrovkalangan o’rinbosarlarni kiritish, fizikaviy va kimyoviy jarayonlarni

vaqtinchalik modikasiyasi) iloji boricha istisno bo’lishi kerak. Bu bosqichlar qo’shimcha reagentlarni talab qiladi va chiqindi berishi mumkin.

Katalitik sistemalae va jarayonlar ( mumkin qadar eng seliktivlari) hamma hollarda stexiometriklikka nispatan yaxshi.

9. Ishlab chiqariladigan kimyoviy mahsulotlar ulardan foydalanib bo’lingandan keyin atro muhitda to’planmasligi kerak, ammo lekin xavfsiz moddalardacha parchalansin.

10.Havfli moddalar hosil bo’lishini oldini olish maqsadida real vaqt rejimida nazorat qiladigan analitik usullar zarur.

11.Moddalar va ularning shakllari oqib chiqib ketish, portlash va yong’in kabi baxtsiz hodisalarni kamaytirishni hisobiga olib tanlanishi kerak. Endi bu prinsiplarni misollar bilan ko’rib chiqamiz.

12. Moddalar va ularning shakllari oqib chiqib ketish, portlash va yong'in kabi baxtsiz hodisalarni kamaytirishni hisobga olib tanlanishi ushbu prinspga amal qilinsa, mahsulot tayyorlovchi zavod ishchilari uchun ximikatlar bilan ishlaganda xavf minimumga tushadi va oqib (siriqib) chiqib ketishi yoki portlash sodir bo'lishi natijasida xavfli ximikatlarning tasodifan chiqindiga chiqishiga yo'l qo'yilmaydi.