Reja: kirish I bob. Ko'Nikma, malaka, odatlarning shakllanishi

BIRINCHI BOB BO'YICHA XULOSALAR
Keling, ishimizning birinchi bobining asosiy xulosalarini jamlaylik. ma'lum bir vaziyatda amalga oshirilishi shaxsga bo'lgan ehtiyoj xususiyatiga ega bo'lgan o'rnatilgan xulq -atvor rejimi. Odat ning yuragida tegishli harakatni bajarish mahorati yotadi, lekin mahoratdan farqli o'laroq, odatning shakllanishida hal qiluvchi moment bu mahorat yoki harakat usulini egallash emas, balki yangi ( funktsional) uni muayyan sharoitlarda amalga oshirish zarurati (masalan, ovqatdan oldin qo'lingizni yuvish zarurati). odatning amalga oshishi odatda beixtiyor va asosan ongsiz xatti -harakatdir. odat yo'naltirilgan ta'limning mahsuli bo'lishi mumkin, lekin ko'pincha butunlay o'z -o'zidan rivojlanadi; tor vaziyatli bo'lishi mumkin (masalan, odat, nurni o'chirish, o'chirish), lekin umuman odam xulq -atvorining o'ziga xos xususiyatini ham ifodalashi mumkin (odat. tez yuradi, jim gapiradi va hokazo). odat har qanday faoliyat sohasida paydo bo'ladi va hayotning barcha jabhalarini qamrab oladi. Xulq -atvorning ijtimoiy me'yorlari nuqtai nazaridan, shuningdek shaxsning shakllanish jarayoniga nisbatan, ba'zi odatlarni ijobiy deb hisoblash mumkin, bu esa ijobiy xarakterli xususiyatlarning shakllanishiga olib keladi, boshqalari esa zararli, yomonlikka olib keladi. moyillik. Individual odat (birinchi navbatda axloqiy) shaxs xarakterining barqaror xususiyatlariga bevosita rivojlanishi mumkinboshqalar.

• 
  Zamonaviy psixologik tadqiqotlarda ko’nikma murakkab aqliy faoliyat sifatida kognitiv jarayonlardan biri sifatida qaraladi, u inson tajribasini birlashtirish, saqlash va keyinchalik takrorlashdan iborat. Odat- psixologiyada, ma'lum bir vaziyatda amalga oshirilishi, shaxsga bo'lgan ehtiyoj xarakterini oladigan, o'rnatilgan xulq -atvor rejimi.
  
• 
  Odat- tibbiyotda odamning ma'lum bir faoliyatga obsesif ehtiyoji, qaramligi.
  

II BOB. KO’NIKMA VA MALAKA JARAYONLARI VA ULARNING TURLARI
2.1 -§ Malakalarining o’zaro ta’siri
Kreativ shaxsning shakllanishi va rivojlanishi uning ichki va tashqi olami o‘zgarishining o‘zaro mos kelishi, ijtimoiy- iqtisodiy shart-sharoitlar hamda inson ontogenezi - tug‘ilishidan boshlab to umrining oxiriga qadar uzluksizlik, vorisiylikni taqozo etadigan faoliyat mazmuniga bog‘liq. Kreativlik (ing. “create”- yaratish, ijodkor) - shaxs yangi g‘oyalarni ishlab chiqishga tayyorgarligini tavsiflovchi hamda mustaqil omil sifatida iqtidorlilikning tarkibiga kiruvchi ijodiy qobiliyat ma’nosini ifodalaydi. Kreativlik hayotimizning istalgan sohasida namoyon bo‘ladi. Bu har bir shaxsning rivojlanishida muhimdir. Usiz yangi mahsulotni yaratish, noyob martaba va orzularingizni haqiqatga aylantirishning iloji yo‘q. Har qanday mutaxassis kreativlik qobilyatiga ega bo‘lishlari uchun o‘quvchilik yillarida poydevor qo‘yiladi. O‘rta ta’lim tizimida o‘qish faoliyatida bo‘lgan o‘quvchilar kreativlik sifatlariga ega bo‘lishlari uchun ularda o‘quv va tarbiya jarayonlarida an’anaviy yondashishdan farqli yangi g‘oyalar haqida fikr yuritishi, o‘ziga xoslik , tashabbuskorlik talab etiladi. Ko‘pincha kreativlik va daho tushunchalari bir biriga sinonim hisoblanadi. Aksariyat hollarda, bu haqiqat… 2022- yil ilk marotaba Xalqaro PISA dasturida o‘quvchilarning kreativ fikrlash ko‘nikmalari baholanadi. PISA tadqiqotida kreativ fikrlash iborasi o‘quvchilarning tasavvurlarini ifodalash, bilim olishni rag’batlantiruvchi, orginal va samarali yechim topishga yonaltiruvchi g‘oyalarni shakllantirish, baholash va takomillashtirishda faol ishtirok etish kompetensiyasi sifatida ta’riflangan.
Kreativ tushunchalar va yondashuvlar dunyoning turli mintaqalarida insoniyat madaniyatining ravnaq topishiga [1] matematika, tabiiy, falsafa, san’at va gumanitar fanlarning rivojlanishiga turtki bo‘ldi. Bular bilim va tajribaga asoslangan haqiqiy kompetensiya hisoblanib, insonlarning keskin va murakkab vaziyatlarda kutilgan natijalarga erishishlariga imkon beradi. Dunyo miqyosidagi tashkilotlar va jamiyatlar innovatsion g‘oyalar va kreativ fikrlashga nisbatan umumiy tashabbuskorlik deb qarab, yuzaga kelayotgan murakkabliklarni yengishda innovatsion g‘oyalar, bilim va ko‘nikmalarni egallashga e’tibor qaratmoqda Kreativ fikrlashda ta’limning asosiy roli o‘quvchilarni jamiyatda muvaffaqiyatga erishishlari uchun zarur bo’lgan kompetensiyalar bilan ta’minlashdan iborat. Kreativ fikrlash bugungi yoshlarning dunyoqarashlarini shakllanishi va rivojlanishi uchun kerakli kompetensiya hisoblanadi Kreativ fikrlashni o‘rgatish bugungi kun o‘quvchilari va yoshlariga dolzarb muammolarni yechish uchun yangi texnologiyalardan foydalangan holda hali yaratib ulgurilmagan sektorlarda yoki vazifalarda ishlash, shu bilan birga mashinalar bajara olmaydigan ishlarni osonlikcha amalga oshira olish hamda murakkab mahalliy va global muammolarning yechimini topish qobiliyatlarini rivojlantirishga imkon beradi. O‘quvchilarning kreativ fikrlashlarini rivojlantirishning ahamiyati mehnat bozori talabiga ko‘ra ortib bormoqda. Maktablar o‘quvchilarni o‘z qobiliyatlarini kashf etishlariga, rivojlantirishlariga va aniqlashlariga shu bilan bir qatorda, kreativ qobiliyatlarini namoyon etishlarida muhim o‘rin tutadi. O‘quvchilarni o‘zlari yashayotgan jamiyatning ajralmas qismi ekanligini va jamiyatning rivoji uchun o‘zlarining muhim hissalarini qo‘shishlari mumkinligi va buni his etishlarida katta ahamiyat kasb etadi Kreativ fikrlash o‘quvchilarning tajribalar, hodisalar hamda vaziyatlarni yangicha va mazmunli tarzda talqin etishlarini qo‘llab-quvvatlash orqali ularning bilim olishlariga ko‘maklashadi O‘quvchining maktabdagi o‘rganishga bo‘lgan qiziqishi va rag‘batini oshirish uchun barcha o‘quvchilarning ijodkorlikka oid imkoniyatlarini hamda qirralarini ochib bera oladigan yangi uslubdagi o‘rganish shakllari rivojlantirilishi lozim. Bunday rivojlanish uslublari maktabda ta’lim olishga qiziqishlari sust bo‘lgan o‘quvchilarga yordam berib, ularga o‘z fikrlarini ifodalash va oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishishga imkon beradi O‘qituvchilar kreativ fikrlash qanday aniqlanishini, uni yuzaga keltiradigan vaziyatlarni hamda o‘quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishning eng samarali usullari nimalardan iborat ekanini tushunishlari kerak
O‘quvchilarda kreativ fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishda nimalrga e’tibor berish lozim. Kreativ fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishda o‘quvchi o‘zini erkin seza oladigan o‘z fikrlari, g‘oylari bilan bo‘lisha oladigan muhit yaratishi lozim. O‘quvchilar ongida yuz berayotgan jarayonning faollashtirish uchun o‘rnatilgan qonun qoidalar, standartlardan chetka chiqib, turli savollarga javob berishda erkin harakar qilishlari kerak. O‘qituvchi o‘quvchilardagi kreativlikni noodatiy g‘oyalarni o‘rtaga tashlash va ularni verbal va noverbal tarzda rag‘batlantirish orqali qo‘llab quvatlaydi. O‘qituvchining o‘quvchilar berayotgan kreativ g‘oyalariga nisbatan to‘g‘ri munosabati ularning mumkin bo‘lgan va mumkin bo‘lmagan shartlarni anglashida muhim ahamiyatga ega. Mazkur elementlarning barchasi o‘qituvchi o‘quvchi munosabatining muhim qismi bo‘lib o‘quvchilar muvaffaqiyatini ta’minlaydi. O‘quvchilarda kreativlikni shakllantirish uchun o‘quvchilarni qiziqarli, murakkab vazifalar, aniq maqsad va vaqt bilan ta’minlash; -o‘quvchilarga kreativlik muvozanatsiz hissini yuzaga keltirishni anglatish, bezovtalik va qo‘rquv hissidan halos bo‘lishga yordam berish, kreativ fikrlash ko‘nikmalarini boshqa ko‘nikmalar bilan rivojlantirishga yordam berish hamda yo‘l yoriq ko‘rsatish; -o‘quvchilarni suhbat orqali rag‘batlantirish, konstruktiv sharxlar bilan ta‘minlash, yangi ko‘rsatmalar bilan tanishtirib borish; -o‘quvchilar o‘zlarida kreativlikning boshqa turlarini ham rivojlantira olishlari, guruhlarda ishlay olishlari, xissiy jihatdan ijobiy fikrlarga ega bo‘lishlari uchun poydevor bo‘ladigan muhitni yaratish jarayonida o‘qituvchilar ushbu omillarni bartaraf etishga e’tibor qaratishlari lozim. O‘quvchilarda kreariv ko’nikmalarni rivojlantirishda quyidagilarni hulosa qilamiz: birinchidan, pedagoglar o‘quv manbalarini yaratishga nisbatan kreativ yondashib, o‘quvchilarni umumiy rivojlanishi hamda kasbiy shakllanishiga e’tibor qaratish;  ikkinchidan, tayyorlangan o‘qiv materiallarini g‘oyaviy, ilmiylik, vezuallik, tizimlilik, o‘quv axborotining izchil bayon etilishi, o‘quv axborotlari o‘rtasida o‘zaro bog‘liqligikni inobatga olish; uchinchidan, topshiriqlar o‘quvchilar yosh xususiyatiga mosligi, amaliy ahamiyatga egaligi, aniq maqsadga yonaltirilganligi hamda o‘quvchilarnining extiyojlari va qiziqishlariga muvofiq tayyorlanishi;  to‘rtinchidan, kreativlik ko‘nikmalarini rivojlantiruvchi metod, vosita va texnologiyalarni maqsadli, izchil qo‘llanilishi, shuningdek, pedagogik faoliyatni tashkil etishda axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan ijodiy foydalanish; bechinchidan, o‘quvchining krearivlik qobilyatlari rag‘batlantirilsa va o‘quvchi tomonidan samimiy muhit o‘quvchilarni juftlikda, kichik guruhlarda faol ishlashlari uchun sharoit yaratilsa, mustaqil, ijodiy, tanqidiy kreativ fikrlash qobilyatlari rivojlanadi.
Bolalarda muayyan ko’nikmalardi maqsadli tarbiyalashga kirishgan ota-onalar odatda katta qiyinchiliklarga duch kelishadi. Hamma narsa to'g'ri bajarilganga o'xshaydi: rejim o'ylangan va ota-onalar tomonidan juda ko'p talabchanlik ko'rsatilgan, ammo bolalarda hali ham zarur odatlar paydo bo'lmaydi.
Keling, yangi odat qanday shakllanganini batafsil ko'rib chiqaylik? Avvalo, odatlar so'z bilan emas, balki amalda tarbiyalanishiga e'tibor berishingiz kerak. Ko'pchilik, odat paydo bo'lishi uchun bolalar faqat ulardan nima talab qilinishini tushuntirishlari kerak, deb hisoblashadi. Albatta, bola nutqni tushuna boshlagan paytdan boshlab, u yoki bu harakatni bajarish zaruratining har qanday ko'rsatkichi nima uchun bajarilishi kerakligi haqida tushuntirish bilan birga bo'lishi kerak. Ammo bunday tushuntirishlar har doim ham bolaga tushunarli bo'lmasligi mumkin, ular har doim kerakli natijaga olib kelmaydi.
Shunday bo'ladiki, kattalarning iltimosiga binoan, bola bir ishni ko'p marta bajaradi va unga o'ziga yuklangan, yoqimsiz vazifa sifatida qaraydi. Bunday holda, harakat odatiy holga aylanmaydi, yoqimsiz tajribalar bilan bog'liq bo'ladi, uni takrorlash faqat odatning shakllanishiga to'sqinlik qiladi.
Bir oilada, bir necha qish davomida ota-onalar har yakshanba kunini bolalari bilan chang'ida o'tkazdilar. Natijada, bolalar nafaqat chang'i sportini yaxshi o'rganishdi, balki ularda bo'sh vaqtlarida chang'i sportiga borish zarurati paydo bo'ldi. Bu odat. Boshqa bir oilada ota-onalar ham o'z farzandlariga chang'i sotib olishdi va ularni tez-tez chang'iga jo'natishdi, lekin baribir bolalar chang'ida yurish odatini shakllantirmagan. Ikkala faktni solishtirsak, nima uchun natijalar bir xil emasligini tushunish oson: birinchi holda, yurishlar bolalarga dars bergan ota-onalar ishtirokida bo'lib o'tdi. to'g'ri yo'l yurish, rag'batlantirish va muvaffaqiyatsizlikka uchraganda, ularni rag'batlantirish. Ikkinchi holatda vaziyat butunlay boshqacha edi. Bolalar yolg'iz minishlari kerak edi, hech kim ularni hisobga olmadi, ularni to'g'ri kiritishga yordam bermadi chang'i botinkalari mahkamlagichlarda. Bolalar minish zavqidan ko'ra ko'proq qayg'uni boshdan kechirdilar.
Tajriba shuni ko'rsatadiki, bolaning har qanday harakatini odatga aylantirish uchun nafaqat bu harakatni ko'p marta takrorlash muhim va zarur, balki uning natijasi muhimdir: bu harakat zavqlanishga olib keldimi yoki muvaffaqiyatsizlik va qayg'uga olib keldimi.
Bolaning uni muvaffaqiyatga, zavqlanishga olib keladigan bunday harakatlarini takrorlashga moyilligini, unga hech qanday qoniqish keltirmaydigan harakatlarni (ularni bajarishni "unutish") istamay takrorlashini ko'rish oson. Agar biron bir harakatdan keyin odatda muammo yuzaga kelsa, qoida tariqasida, bola undan qochadi.
Bu I.P.Pavlovning ta'limotida izoh topadi shartli reflekslar. Buyuk fiziolog yangi shartli bog'lanishning shakllanishi "mustahkamlash" ga bog'liqligini ko'rsatdi, ya'ni. organizmning ayrim ehtiyojlarini keyingi qondirish yoki qondirmaslikdan. Ushbu kontseptsiyadan foydalanib, ma'lum bir harakatni odatga aylantirish uchun bolaning hayotida uning qanday "mustahkamlanganligi" muhimligini aytishimiz mumkin.
Bunday «mustahkamlash» bolaning harakatiga kattalar, bolalar jamoasi tomonidan ijobiy baho berish yoki mehnat natijasidan, harakat jarayonidan (musiqa, kitob, tabiatdan zavqlanish va hokazo) bevosita zavq olishi mumkin. Aksincha, muvaffaqiyatsizliklar, harakatlar bilan bog'liq muammolar, ikkinchisining odatga aylanishiga to'sqinlik qiladi.
Tarbiya amaliyotida ota-onalarning bolalarning harakatlariga noto'g'ri munosabatda bo'lishlari ularda yolg'on gapirish odatining paydo bo'lishiga olib keladigan ko'plab faktlar mavjud.
Ota-onalar, albatta, farzandlarining doimo rostgo'y bo'lishlarini xohlashadi va ularni yolg'on javob berishga undamaydilar. Ammo, shunga qaramay, bolalar ba'zida yolg'on gapirish yoki haqiqatni yashirish odatini rivojlantiradilar. Buning sababi shundaki, yolg'on gapirish ba'zan bolani u uchun yanada qulayroq oqibatlarga olib keladi (ya'ni, u ijobiy "mustahkamlanadi"). Masalan, ota va ona uzoq vaqt ular farzandlarining o'qishi qanday ketayotgani bilan qiziqmasdi. Va ular uy vazifalarini bajarmadilar va birdan "so'roq" ni o'tkazib, bolalar kundaliklaridan uch-ikkitasini topdilar. Tushuntirish, ba'zan ota-onalarning sharmandasi, tajovuz bilan boshlanadi, bu esa bolalarning aybdorlik darajasiga umuman to'g'ri kelmaydi. Bolalar esa "tavba qilishlari" mumkin, lekin dangasalikda emas, balki yomon baholarni yashirganlarida. IN Keyingi safar ular "aqlliroq" bo'lishni xohlaydilar va ota-onalarning e'tiborsizligidan, maktab bilan aloqasi yo'qligidan foydalanib, ular haqiqatni yashirishga harakat qiladilar. Shunday qilib, bolalar, bir tomondan, yolg'ondan osongina xalos bo'ladigan nazoratsiz turmush tarziga o'rganadilar, ikkinchi tomondan, ular to'planib qoladilar. yomon tajriba. Ular chinakam iqrorlik kaltaklash yoki haqorat qilish, g'azablangan suiiste'mol qilish bilan "mukofot" bo'lishini ko'rishadi. Bunday "tashkilot" bo'lishi ajablanarli emas hayotiy tajriba bola» muqarrar ravishda qochish, yolg'on gapirish odatini keltirib chiqaradi.
Va oilalarda ular bolalarning ta'lim faoliyatini kuzatib boradilar, shunda aldash osonlik bilan aniqlanishi va shuning uchun foydasiz bo'lib qoladi, ikkinchidan, maktab ishlarida muvaffaqiyatsizlikka uchragan taqdirda, ular jazolashga, qoralashga va hokazolarga shoshilmaydilar va yuqorida. hammasi, ular xatoni tuzatishga yordam berishga harakat qilishadi - bolalarda kunning voqealari haqida haqiqatni aytish odatini tez-tez va osonroq rivojlantiradi, nafaqat haqiqat, balki samimiylik, qarindoshlarga nisbatan ishonchli munosabat ham tarbiyalanadi.
Siz bolaning hikoyalarini tinglashingiz va uning kichik sodda sirlari va tashvishlarini hurmat qilishingiz, nafaqat rostgo'y, balki ota-onangiz bilan ham ochiq bo'lish odatini qo'llab-quvvatlashingiz va qadrlashingiz kerak.
Yuqoridagi misollardan har qanday harakatning odatga aylanishi uchun muhim bo‘lgan narsa bu harakatdan keyingi natija (yoqimli yoki yoqimsiz) yoki harakatga hamroh bo‘lgan tajribadir. Ushbu oddiy kuzatish yordamida ota-onalar ba'zilari - yaxshi odatlarning shakllanishini tezlashtirishi va boshqalarning - yomon odatlarning shakllanishiga to'sqinlik qilishi mumkin. Bola qiladigan har bir yaxshi, oqilona, ​​foydali narsa u uchun hatto kichik, ammo yoqimli tajriba bilan birga bo'lishini ta'minlash uchun ehtiyot bo'lish kerak va aksincha, bunday harakatlar zavq keltirmasligiga ishonch hosil qilish kerak. yomon odatga aylanib qolish.
Ko'pgina psixologlar va o'qituvchilar uzoq vaqtdan beri maqtov tanqiddan ko'ra kuchliroq ekanligini payqashgan. Haqiqatan ham, ba'zida bolaning o'ziga emas, balki uning huzurida, xuddi "tasodifan" boshqa kattalarga aytiladigan aqlli, vazmin zarba mo''jizalar yaratishga qodir va juda ajoyib bo'lib chiqishi mumkin. kuchli davo yaxshi odatni mustahkamlash.
Agar, masalan, ota-onalar farzandlarida shunday qilish odatini yaratmoqchi bo'lsa ertalabki mashqlar, ehtiyot bo'lish kerakki, birinchi haftalarda bolalar o'rnidan turguncha yaxshi uxlashlari uchun vaqtlari bor, xonada sovuq bo'lmasligi uchun (shuning uchun yozda o'qish yaxshidir), mashqlar o'rtacha qiyin, shuning uchun zaryadlangandan keyin ertalabki mashg'ulotlar zavq keltiradi. Bir so'z bilan aytganda, dastlabki bir necha hafta davomida mashqlar oson, yoqimli va qiziqarli bo'lishi kerak. Kelajakda bola xona salqin bo'lgan kunlarda, u etarlicha uxlamagan yoki qandaydir "dahshatli" imtihon kelganda va hokazolarda mashq qilishi kerak. Odatning kuchi shundaki, u qiyinchiliklarni engishga yordam beradi. Biroq, bu odatning shakllanishi va hech bo'lmaganda biroz kuchliroq bo'lishi uchun, eng boshida uni qulay "mustahkamlash" bilan ta'minlash kerak. Agar bu birinchi bosqich o'ylamagan bo'lsa, ota-onalar tomonidan tayyorlanmagan bo'lsa, bolalar mashqlar qilishni boshlaydilar, keyin esa tashlab ketishadi.
Yuqoridagilarni umumlashtirib, shuni aytishimiz mumkin: odatlar tarbiyalanadi, tegishli "bolalar hayotiy tajribasini tashkil etish", to'g'ri harakatlarda mashq qilishga olib keladigan tajriba natijasida shakllanadi. Bu mashqni yaxshi amallarni qayta-qayta takrorlash vazifasi bilan cheklanib bo'lmaydi. Ularning bola ehtiyojiga aylanishi, ya'ni odatiy holga aylanishi uchun bu harakatlar muvaffaqiyat, zavq bilan birga bo'lishi, ya'ni qo'shimcha "mustahkamlash" olishi kerak. Ayniqsa katta ahamiyatga ega odatlarni tarbiyalash uchun harakatlarning birinchi ijobiy natijalari va birinchi taassurotlari mavjud. Harakatlarning noto'g'ri, noto'g'ri "mustahkamlanishi", masalan, keyin yoqimsiz xayrli ish va yomondan keyin zavqlanish, bolani yomon odatlarni rivojlantirishga va yaxshi odatlarni yo'q qilishga olib kelishi mumkin.