Reja: Kirish Nutq va uning xususiyatlari

2.6 Nutqning ifodaliligi
Ekspressiv nutq - diqqatni ushlab turuvchi, tinglovchining (yoki o'quvchining) aytilgan (yozma)ga qiziqishini uyg'otadigan nutq. Ekspressivlikning asosiy sharti - nutq muallifining o'z his-tuyg'ulari, fikrlari, o'z pozitsiyasi, o'ziga xos uslubi bo'lishidir. Ekspressivlik odatda o'ziga xoslik, o'ziga xoslik, ajablanishni anglatadi. Shu munosabat bilan ifodali nutq har doim yangi, "yangi", ijodiydir. Shunday qilib, u mo'ljallangan kishilar orasida qiziqish va ma'qullashni uyg'otishga qodir.
Nutqning ekspressivligini nima belgilaydi?
Agar ma'ruzachi noaniq, bo'g'iq, zo'rg'a eshitiladigan ovoz bilan gapirsa, so'zlarni noaniq talaffuz qilsa, nutqning har qanday katta ta'siri haqida gapirishning hojati yo'q. nutqning asosiy texnikasini bilmaydi. Nutq texnikasiga ega bo`lish nutq madaniyatining asosidir.
Nutq texnikasining tarkibiy qismlari diksiya, nafas olish, ovozdir.
Har bir so'z va so'zdagi har bir tovush aniq talaffuz qilinishi kerak - bu diksiyaning asosiy talabidir.
Teatrning atoqli arbobi K.S.Stanislavskiy yomon diksiya tomoshabinlarda qoladigan taassurot haqida juda obrazli gapirdi: “Harflari almashtirilgan soʻz menga... ogʻiz oʻrniga qulogʻi, koʻzi oʻrniga odamdek tuyuladi. quloq, burun o'rniga barmoq bilan. Boshi g‘ijimlangan so‘z boshi yassilangan odamga o‘xshaydi. Oxiri tugallanmagan so‘z oyog‘i kesilgan odamni eslatadi... So‘zlar bir shaklsiz massaga qo‘shilganda, asalga kirgan pashshalarni eslayman”. [K.S. Stanislavskiy. Aktyorning o'z ustidagi ishi, 1955]
Loyqa, beparvo, savodsiz nutq kundalik hayotda yoqimsiz. Bu bizning eshitishimizni, estetik tuyg'ularimizni xafa qiladi. Ammo bu o'qituvchi uchun allaqachon qabul qilinishi mumkin emas.
Diksiyaning kamchiliklari (agar ular nutq apparatining ba'zi kamchiliklari bilan bog'liq bo'lmasa) bolalikdan "dangasa", beparvolik bilan, so'zlarni sekin talaffuz qilish uchun ildiz otgan yomon odatning natijasidir. Shunday ekan, bu kamchiliklarni bartaraf etish uchun majlisda, kundalik hayotda qanday gapirayotganingizni (so‘zlarni g‘ijimlamasligingizdan qat’i nazar, oxirlarni “yutmasligingizdan” qat’i nazar, so‘zni tishlaringizga zo‘rg‘a o‘tkazmasligingizdan qat’iy nazar) nazorat qilish zarur. , va boshqalar.).
Spiker uchun ovoz, uning tembri, soyalari muhim ahamiyatga ega. Ovozning kuchi hal qiluvchi ahamiyatga ega emas, lekin shuni yodda tutish kerakki, tomoshabinlar (tinglovchilar) charchagan, juda jim va baland ovoz bilan uxlab qolishgan. Nutqning ohangi muhim. Nutq mag'rur, ibratli bo'lmasligi kerak.
Nutqning semantik idroki ko'p jihatdan nutq tezligiga bog'liq. Idrokni qarama-qarshi fikrlash jarayoni sifatida belgilab, biz ikkita fikrni hisobga olishimiz kerak: tinglovchi kiruvchi ma'lumotni amalga oshirish uchun vaqtga ega bo'lishi va nima haqida gapirayotganining asosiy qoidalarini eslab qolishi kerak.
Eksperimental ma'lumotlarga ko'ra, oson qabul qilinadigan nutqning optimal sharti talaffuzning o'rtacha tezligi hisoblanadi. Murakkab materialning taqdimoti nutqning sekin sur'atini talab qiladi, ammo hissiy tajriba bilan bog'liq faktlar, hodisalar, hayotiy birlashmalarga murojaat qilish nisbatan tezlashtirilgan sur'atni talab qiladi. Nutqning juda sekin sur'ati yomon qabul qilinadi. Matn iboralar kabi emas, balki alohida so'zlar sifatida eshitiladi.
Intonatsiyaning ekspressiv roliga (balandlik, kuch, tembr, nutq tezligi, pauzalar) alohida e'tibor berilishi kerak. Intonatsiya tildan oldin bo'lgan degan gipoteza mavjud. Eksperimental ma'lumotlarga ko'ra, bola olti oylikdan bir yoshgacha bo'lgan davrda intonatsiya naqshlarini (masalan, zavqlanish, g'azabni ifodalash) o'zlashtiradi va ancha keyin ona tilining lug'at va grammatikasini o'zlashtiradi. Muloqotda intonatsiya ma'lum bir vaziyatdagi gapning ma'nosini konkretlashtiruvchi vazifasini bajaradi. Unga rahmat, biz, masalan, bizga aytilgan yaxshi so'zlar aslida tahdidni o'z ichiga olishini tushunamiz va neytral rasmiy ibora dispozitsiyadir.
Intonatsiya bayonotning mantiqiy va hissiy ahamiyatini ta'kidlash imkonini beradi. Insonning hissiy sezgirligi qanchalik yorqin bo'lsa, uning nutqi ohangdor ekspressivlikka boy bo'ladi. Tegishli melodik urg'ulardan mahrum bo'lgan nutq sezgir emas. Bu erda kundalik hayotda intonatsiyadan foydalanish bilan bog'liq tayyor retseptlar bera olmaysiz. Faqat bitta qoidani esga olish kerak: intonatsiya bizning hissiy hayotimizning ko'zgusidir; his-tuyg'ular va hissiy munosabatlar madaniyati nutqning intonatsion dizayni madaniyati bilan uzviy bog'liqdir.
Pauzalar intonatsiya uchun muhim ahamiyatga ega. Ravon nutq ba'zan o'rganilgandek taassurot qoldiradi, shuning uchun tinglovchilarga bu yoqmasligi mumkin va ba'zi ma'ruzachilar ekspromt nutq taassurotini berish uchun eslash pauzalaridan foydalanadilar. Mantiqiy pauzalar, yuqorida aytib o'tilganidek, bayonotning ma'nosini aniqlashtirishga yordam beradi.
Nutqning ifodali bo‘lishi uchun maqollar, matallar, aforizmlar, shuningdek, tropik so‘zlar qo‘llaniladi: metafora, giperbola qiyoslash, epitetlar. Biroq, bu tasviriy vositalarni suiiste'mol qilmaslik kerakligini esga olish kerak.