Reja: L. Tarixiy ma'lumotlar, Mahsuliy tizimlarni tasviľlash

5. Mahsuliy tizimlarning ilovalari

Muammoli sohani bilimlami tasvirlashning mahsuliy modeli yordamida tavsivlashda iercčrxikli nłuvhićnł strukłuradun foydalanîsh qulay hisobIanadÎ.Bunda muammoli sohaninîng dinamîk o'zgarishîni tavsîvlashda o'nminglab mahsuliy qoidalardan foydalanishga to'g ri keladi- lemrxikli mavhum struktura mahsuliy qoidalarni bloklarga bo'lish imkoniyatini beradi Il, 2].
Aytaylik, «Aeroport» abstrakt muammoli sohani tavsivlaydigan ierarxik struktura berilgan bo'lsîn, lerarxik struktura yordamida batafsil tekshirish uchta qatlamdan iborat bo 'ladi
1 -pog'ona - Aeroport;

2. 
   pog'ona — samolyotlar sînflari (TU, AH, BOING y,
   
3. 
   pog'ona — sinflaming namunalari (aniq obyektlar),
   

Aeroport ishini boshqarish mahsuliy qoidalar to ^lplamini ierarxik strukturaning po'g'onalariga mos bloklarga bo'lingan mahsuliy qoidalar yordamida amalga oshîrîladli

• 
  I-po'g'onali blokga aeroponni to'la boshqarishni tavsiflaydigan mahsuliy qoidalar kłradi;
  
• 
  2-po'g^șonali blokga sinflami boshqarishni tavsiflaydigan mahsuliy qoidalar kiradi;
  
• 
  3-po'g'onali blokga samolyotlarning sonini aniqlaydigan mahsulîy qoidalar kiradi
  

IJchînchÎ po'g'onaning har bir blokiga aniq samolyotni maxsus boshqarîsh qonunlarîni îfodalovchi mahsulîy qoidalar kłradi,
Xulosalashni tushuntirish. Xulosalashni tushuntirishni shakllantirish prinsiplarini mahsuliy tipdagi exspert tizimlarda qaraymiz Intellektual tizimlarda xulosalashni tushuntirishni shakllanłirish quyidagi sabablarga ko'ra muhim hisoblanadi [Il:

• 
  birincllidan, agar oxirgi foydalanuvchi fikrlashlarning aniq bajarilganligiga ishonmasa, u holda tizimning ko 'rsatmalariga ishonch hosil qilmaydi;
  

-ikkinchidan, bilimlar injeneri barclła tizimlarning ishlashi haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lishi kerak; uchinchidan, predmet soha ekspertlari ekspert bilimlarining to'g'ri qo'llanilayotganligiga ishonch hosil qilish uchun tizimlarning fikrlash jarayonini tekshirishga muxtoj bo'lsa Il , 9, 12, 131.
Xulosalarni tushuntirishni o'rganish uchun tizim foydalanuvchilari ikki tipdagi savollarni berîshî kerak:

1. 
   Nima uchun tizim foydalanuvchiga ushbu savolni berish kerak deb hisoblaydi?
   
2. 
   Tizim qanday qilib ushbu xulosaga keldi?
   

Ushbu savollarga javoblarni shakllantîrłsh mexanîzmini teskari xulosalash misolida tushuntiramiz.
Misol. Aytaylikș avtomobilni tashxislovchi quyidagi qoidalar berilgan bo'lsin
1 -qoida:
Agar yoqilg'i kelsa «ha.» va dvigatel holati «notekis ishlasa», u holda sabab «svechada».
2-qoida:
Agar dvigatel holati = «yurmasa» va yoritish holati = «ishlamasa», u holda sabab — «akkumulyatorda».
3-qoida:
Agar dvigatel holati «yurmasa» va yoritish holati «ishlnsa», u holda sabab = «starłerda». 4-qoida:
Agar bakda yoqilg'i mayjud «ha» va karbyuratołda yoqilg'i mavjud «ha», u holda yoqi ^llg'i keladi «ha».
Xulosalash jarayoni ishclîi xotiraga maqsadni kiritish bilan boslîlanadi: sabab — X, bu yerda X-birinchi o'zgaruvchi bo'lib, u ixtiyołiy qator bilan taqqoalanishi mumkin. Xulosalash jarayonida hosil qilingan X o'zgaruvchining qiymati dvigatel nosozligining sababini ko'rsaładi. Aytaylik, agar qoidalar yozilish tartibida faollashsa, u holda I-qadamning xulosasi bilan taqqoslash natijasida I-qadamda X o'zgaruvchi «svechada» qîymatîni oladi. Keyin tizim I-qoidaga asosan yoqilg'ining kelishi va dvigatelning qanday ishlashini aniqlashga hamkat qiladi. Birinchi masalaostini yechish uchun 4-qoida faollashadi- Bu holda ishehi hotirada
«bakda yoqîlg'i mavjud» va «karbyuratorda yoqllg'î mavjud» kabi faktlar va ularnîng qîymatîni tizim yordamida o'rnatuvchi qoidalar mavjud bo'lmasa, u holda foydalanuvchiga keltirilgan faktlar bo'yicha savollar beriladi. Bundan tashqari 4qoidaning bajarilishidan keyin dvigatelning holati bo'yicha ham foydalanuvchiga savollar beriladi.
Odatda tizîmga faktlarnîng yetarli qiymati ma'lum bo'ladi, 1J holda foydalanuvchiga yetarli javoblaming bittasini tanlash taklif etiladi, Qaralayotgan hOlatda foydalanubchining tizim bilan quyidagicha muloqoti [Flishi mumkin: Bakda yoqilg'ining mavjudligi (lła/yo'q)? ha Karbyuratorda yoqilg'ining mavjudligi (haiyo^lq)? ha
Dvigatelning holati (notekis ishlayapti, yurmayapti)? notekis ishlayapti
Bundan keyin tîzim dvigatel nosozligînîng sababî haqida ma'lumot beradi: sabab «svechada». Agar foydalanuvchi tizimning u yoki bu savolni nima uchun berayotganligini bilmoqchi bo'lsa, u holda javob sifatida «nimaga»so^lzi kiritiladi. Masalan:
Dvigatel holatî (notekîs ishlayapti, yurmayapti)?
mmaga
Natijada quyidagi javob olinadi: 1) yoqilg'i kelayapti — «ha», demak, agar
2) dvigatel holati «notekis ishlayapti», u holda snhab «svechada».
Bu holda tizim foydalanuvclîiga berilgan savol bilan bo'g'liq joriy qoidani namoyish etadi.