Режа: Молиявий сиёсатнинг мазмуни ва аҳамияти. Молия механизми ҳақнда тушунча

Ўзбекистон Республикаси бозор иқтисодиёти шароитида молия сиёсатини амалга оширишнинг асосий йўналишлари ва молия механизмининг аҳамияти, мазмуни.

Ўзбекистон солиқ тизимида узоқ давр мобайнида самарали фаолият қилиб қолган оборот солиғи ўрнига жорий қилинган қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) нинг ставкаси дастлаб 25 % миқдорида, кейинчалик 20, 18 % миқдоригача

туширилди. Ҳозирги пайтда давлатнинг молиявий сиёсати Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодексига (Ўзбекистон Республикасининг қонуни N 396-1, 24 апрель 1997 йилда тасдиқланган) ва 1998 йилда Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетини ва асосий макроиқтисодий кўрсаткичларини ривожланишини прогнозларига (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори N540, 05 декабрь 1997 йилда) мувофиқ амалга ошираляпти. Унда, ҚҚС нинг барча товарлар учун солиқ ставкаси 20 % миқдорида нон, сут, гўшт ва гўшт маҳсулотлари учун 10% миқдорида белгиланган бўлиб, бу тадбир аҳоли учун зарур озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш мақсадида қўлланилади.
Яқин ўтмишда, мамлакат иқтисодий ва ижтимоий ривожланишига тўсқинлик қилиб қолган молиявий сиёсат камчиликларини намоён қилди. Узоқ даврлар мобайнида мамлакатни иқтисодий ривожланишида молия ва актив молиявий сиёсатнинг аҳамиятига етарлича баҳо берилмади. Иқтисодиётда молиявий муносабатларнинг аҳамиятини бузиб кўрсатиш содир бўлди, молия ва молиявий дастакларнинг актив аҳамияти инкор этилиб, молиявий сиёсат талаб этилган муаммоларни ҳал қилишга қаратилаган зарур усулларни ишлаб чиқишга ожизлик қилиб қолди. Ривожланишнинг узоқ даврига мўлжалланган ибратлик концепцияларни ишлаб чиқилмаганлиги, кам самара берадиган, қисқа муддатли фойда олишни кўзлаб қўйилган чора-тадбирлар иқтисодиётни оғир аҳволга олиб келди.
Ўзбекистон мустақилликка эришиб, иқтисодий ривожланишда бозор муносабатларига ўтишда, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида бўлгани каби, молия ва молиявий муносабатларда ҳам чуқур ислоҳотларни амалга оширишга тўғри келди.
Бозор иқтисодиётига ўтишнинг биринчи босқичида иқтисодий стратегия қуйидаги вазифаларни бажаришни кўзда тутди:

1. 
   Маъмурий-буйруқбозлик тизимининг оқибатларини енгиш, тангликка барҳам бериш, иқтисодиётни барқарорлаштириш;
   
2. 
   Республиканинг ўзига хос шароитлари ва хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда бозор муносабатларининг негизларини шакллантириш. Президентимиз И. Каримов белгилаб берган иқтисодий стратегиядан келиб чиққан ҳолда, бозор иқтисодиётини биринчи босқичида молия ва солиқ сиёсатининг биринчи даражадаги чора-тадбирлари ва устивор йўналишлари қуйидагилардан иборат бўлади:
   

1. 
   Барқарор молиявий сиёсатни амалга ошириш, давлат бюджети дефицитини иложи борича камайтириш, бюджетдан бериладиган дотация ва субсидияларни барча турларини босқичма-босқич қисқартириб бориш;
   
2. 
   Бюджет маблағларини даромад тушгандан кейингина тақсимланадиган йўлдан оғишмай бориш, биринчи даражали, энг зарур умумдавлат эҳтиёжлари учунгина бюджетдан маблағ ажратиш;
   
3. 
   Халқ хўжалиги тармоқларини, айрим корхоналарни ривожлантириш учун бюджетдан қайтариб олмасликни кўзда тутиб таъминлаш амалиётидан воз кечиш, ана шу мақсадларда инвестиция кредитларидан кенг фойдаланиш;
   
4. 
   Солиқ тизимини такомиллаштириш бюджет даромадларини барқарор суръатда тўлаб туришни таъминлайдиган, кичик ва хусусий корхоналарнинг, чет эл капитали иштирокидаги қайта ишлайдиган ва халқ истеъмоли молларини ишлаб чиқарадиган қўшма корхоналарни ривожланишини рағбатлантирадиган солиқ сиёсатини олиб бориш.
   

Белгиланган стратегик вазифалар давлатнинг тактик чора-тадбирлари асосида бажарилади. Ҳозирги кунга келиб, иқтисодий ўсиш даври бошланди. Ялпи ички маҳсулотнинг ўсиш суръати барқарорлашди. 1997 йилда саноат ишлаб чиқариш 5,5% га, қишлоқ маҳсулотлари ишлаб чиқариш 8,5% га ўсди. Бюджет тақчиллиги анча барқарорлашди - у ялпи ички маҳсулотнинг 3 - 3,1
%ни ташкил қилишга эришилди.