Reja: Vitaminlar haqida umumiy tushuncha

Energiyaning biokimyoviy jarayonlarga o`tkazilishi. Hayot faoliyati natijasida 
hujayraga kiradigan kimyoviy moddalar energiyasining uzluksiz taqsimlanishi 
amalga oshib turadi. ATF ning maxsus fosfat bog`larida energiyaning to’planishi 
energiyaning tirik hujayraga o`tkazilishi mexanizmi asosida yotadi. Tirik hujayra – 
muvozanatlashmagan kimyoviy sistema bo`lib, undagi ATFda to’planadigan 
kimyoviy energiya oziq moddalarning parchalanishi hisobiga ajralgan energiyadan 
hosil bo`ladi. 
Hujayrada ATF energiyasi o`tkazilishining 3 ta turi mavjud: kimyoviy bog`lar 
energiyasi, issiqlik energiyasi va ish bajarish uchun sarflanadigan energiya. 

---

4. Oziq moddalardan energiya ajralish bosqichlari. Hujayra ixtiyoridagi 
energetik zao’iralar uning enenrgetik talabini qondirish uchun ishlatiladi. energetik 
zao’iralarga monosaxaridlar, aminokislotalar, glisterin va yog` kislotalari kirib, ular 
hujayraning plazmatik membranasi orqali orqali o`ta oladilar va to`g`ridan-to`g`ri 
energiya manbai sifatida sarflanadilar yoki biopolimerlar (polisaxaridlar, lipidlar, 
oqsillar tarkibiga kirgan xolda hujayra ichki energetik deposini tashkil etishi mumkin. 
eo’tiyojga qarab hujayra ichki biopolimerlari energiya hosil qilish uchun sarflanadi. 
Umuman, hayvon hujayrasi, qorong`ilikdagi o`simlik hujayralari va ko’plab 
mikroorganizmlar katabolizmida oziq moddalardan ajralgan energiya hisobiga o`z 
energetik eo’tiyojlarini qo’laydilar. 
Turli xil substratlardan energiya ajralishini shartli ravishda 3 ta bosqichga 
bo`lish mumkin. Birinchi bosqich – tayyorgarlik bosqichi. Bu bosqichda ovqat bilan 
birga kirgan yoki hujayraning ichida bo`lgan biopolimerlar energiya ajralishi uchun 
qulay bo`lgan monomer shakliga o`tishi kerak. Bu bosqich ichaklarda yoki hujayra 
ichida gidrolaza fermentlari ishtirokida amalga oshadi. Hujayra ichidagi gidroliz 
sitoplazma yoki lizosomada boradi. Bosqich energetik jihatdan qimmatga ega emas, 
chunki bunda substrat energiyasining atigi 1% i ajraladi va u issiqlik shaklida tarqalib 
ketadi. 
Ikkinchi bosqich – monomerlarning asosiy oraliq mahsulotlari – atsetil-KoA 
va Krebs siklining bir nechta kislotalari, masalan, oksaloatsetat va 2-oksoglutaratga 
qisman parchalanishidan iborat. 2-bosqichda boshlang`ich substratlarning soni 3 
martaga qisqaradi. Bu bosqich anaerob sharoitda substratda mavjud bo`lgan 
energiyaning 20% i ajralib chiqishi kuzatiladi. Bu energiyaning bir qismi ATF ning 
fosfat bog`larida to’planadi, bir qismi esa issiqlik shaklida tarqaladi. Monomerlarning 
parchalanishi gialoplazmada, yakulovchi reaksiyalar esa mitoxondriyalarda boradi. 
Uchinchi bosqich – moddalarning kislorod ishtirokida oxirgi mahsulotlar CO
2
va O’
2
O gacha parchalanishi. Bu bosqich – moddalarning aerob biologik oksidlanishi 
bo`lib, energiyaning to`liq ajralishi bilan o`tadi. Moddalarning o`ziga xos tomoni 
shundaki, bunda oldingi bosqichdagi 3 ta metabolitdan Krebs siklidan keyin faqat 
NAD yoki FAD bilan bog`langan vodorod qoladi. Vodorod – universal enenrgetik 

---

yoqilg`i bo`lib, nafas olish zanjirida ATF va suv hosil qilish uchun sarflanadi. 
Moddalardagi kimyoviy bog`larning 80% energiyasi shu bosqichda ajraladi. Bu 
bosqichning hamma reaksiyalari mitoxondriyalarda amalga oshadi. 
Substratlarning keyingi parchalanishlari biologik oksidlanish jarayonlari bilan 
bog`liq.