Reja: Vitaminlar haqida umumiy tushuncha
Download 0.52 Mb. Pdf ko'rish
|
10-MA\'RUZA
|
5. Biologik oksidlanish. Barcha tirik organizmlarning hayot kechirishi uchun
zarur bo`lgan energiya ularning tanalarida murakkab birikmalar kimyoviy bog`larining uzilishi natijasida hosil bo`ladi. energiya ajratish bilan boradigan bu reaksiya biologik sistemalarning yuksak shakllarida, asosan to`qima va hujayralarda kechadigan oksidlanish hodisalaridan iborat. Murakkab birikmalarning organizmda kislorod biriktirib parchalanishi natijasida hosil bo`ladigan oxirgi mahsulotlar tashqi muhitda yonishi jarayonida hosil bo`ladigan CO 2 va O’ 2 O ning o`zi ekanligi aniqlangan. Lavuaze davridan boshlab bu jarayon sekinlik bilan yonish deb tushuntirilgan. Ko’pgina mikroorganizmlar energiyani molekulyar kislorod ishtirokisiz boradigan kimyoviy reaktsoyalar orqali olishi mumkin, hayvon organizmi hujayralari ham kislorod yetishmaganda murakkab birikmalarning anaerob parchalanishi jarayonidan energiya manbai sifatida foydalanadi. Lekin bir hujayrali aerob organizmlar va ko’p hujayrali turlarda kimyoviy energiyaning asosiy qismi oziq moddalarning molekulyar kislorod bilan oksidlanishi natijasida hosil bo`ladi. Bu jarayonlar to`qima va hujayralarda kechganidan organizmdagi biologik oksidlanish to`qimaning nafas olishi yoki hujayraning nafas olishi deb aytiladi. Biologik oksidlanish reaksiyalari fermentlar ishtirokida boradi. Oksidlanish jarayonlari quyidagilarga bog`liq bo`ladi: 1) oksidlanadigan substratdan vodorodning ajralib chiqishi – degidrirlanish; 2) elektron yo`qotish; 3) kislorod birikishi. 3 ta tur reaksiya ham bir xil ahamiyatga va tirik hujayrada oz o’pO’iga ega deb hisoblanadi. Oksidlanish jarayoni alohidalashgan xolda bormasdan qaytarilish reaksiyasi bilan tutashadi, ya’ni vodorodning yoki elektronning birikishi yuz beradi. Ikkala - oksidlanuvchi va qaytariluvchi moddalar oksidlanish-qaytarilish jufti yoki redoks- juftni hosil qiladi. Turli xil moddalarning oksidlanish va qaytarilish xossalari ularning elektronga moyilligiga bog`liq. Substrat o`zining elektronini qancha osonlik bilan bersa, uning qaytarilish xossasi shunchalik kuchli bo`ladi. Aksincha elektronga juda moyillik uning oksidlanish xossasini yuqori ekanligini namoyon qiladi. Istalgan oksidlanish- qaytarilish juftining qaytarilish reaksiyasiga qobiliyati standart oksidlanish- qaytarilish ‘otentsiali yoki redoks ‘otentsial bilan belgilanadi. U oksidlovchi yoki qaytariluvchi 1,0 mol/l kontsentratsiyada 25˚S va RNK 7,0 bo`lgan sharoitda yarim o`tkazgichda yuzaga keladigan elektr harakatlantiruvchi kuchi (voltlarda) ifodalanadi hamda elektrod bilan muvozanatda bo`lib, qaytaruvchidan elektronni qaytadan qabul qilishi mumkin. Oksidlanish-qaytarilish juftining standart redoks ‘otentsiali O’ 2 ↔ 2O’ + + 2e - tenglamasiga mos xolda shartli ravishda 0 deb qabul qilingan. RNK 7,0 ga teng bo`lgan fiziologik sharoitda, ya’ni hamma oksidlanish-qaytarilish juftlarining standart redoks ‘otentsiallari o`lchanadigan sharoitda sistemaning redoks ‘otentsiali O’ 2 / 2O’ + + 2e - -0,42 V ga teng bo`ladi. Uning manfiy qiymatga ega ekanligi qaytarilish xossasining kuchli ekanligini bildiradi. Redoks-’otentsial qanchalik ko’p manfiy qiymatga ega bo`lsa, bu redoks juftning elektron berish xossasi, ya’ni qaytaruvchilik vazifasini bajarishi shuncha yuqori bo`ladi. Aksincha, redoks- ’otentsial qancha ko’p musbat bo`lsa, bu redoks-juftning elektron qabul qilishi, ya’ni oksidlovchilik xossasi shuncha yuqori bo`ladi. Masalan, NAD∙O’+O’ + / NAD + juftining redoks ‘otentsiali -0,32 V ga teng bo`lib, bu uning elektron berish qobiliyati kuchli ekanligini bildiradi, ½ O 2 / O’ 2 O juftining redoks ‘otentsiali esa yuqori musbat qiymatga + 0,81 V ga teng, shuning uchun kislorodning elektron qabul qilish xossasi kuchli bo`ladi. Redoks-’otentsial qiymati biologik oksidlanishda elektronlar oqimining yo`nalishini oldindan aytib berish va bir redoks-juftdan boshqasiga elektronlarning o`tkazilishida energiyaning o`zgarishini hisoblash imkonini beradi. Anaerob oksidlanish reaksiyalarida nikotinamidga bog`liq degidrogenazalar ishtirok etib, bunda organik substratdan ajralib chiqqan vodorodning Akseptori vazifasini NAD + va NADF + va flavinga bog`liq degidrogenazalar ishtirok etib, bunda vodorodning Akseptori vazifasini FMN va FAD bajaradi. Degidrirlanish substratlari mitoxondriyadan tashqarida hosil bo`ladi va keyin mitoxondriya ichiga o`tkaziladi hamda y yerda moddalarning oksidlanish reaksiyalari amalga oshadi. Download 0.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|