Reja: Yorug’likning tabiati

Yorug’likning sochilishi. Reley qonuni. Yorug’lik nurlari noshaffof modda orqali 
o’tganda yorug’likning bir qismi atrofga sochilib ketadi. Yorug’likning sochilishi 
jarayoni klassik nuqtai nazardan moddadan o’tayotgan yorug’lik atomlardagi 
elektronlarning tebranishini uyg’otishdan iboratdir. Tebranayotgan elektronlar hamma 
yo’nalish bo’ylab tarqalayotgan ikqilamchi to’lqinlarning manbai bo’lib qoladi. 
Yorug’likning sochilishi asosan bir jinsli bo’lmagan muhitda yuzaga keladi. Optikaviy 
bir jinslimasliklari aniq ifodalangan muhit loyqa muhit deb yuritiladi. Ularga: 1) Tutun, 
ya’ni gazlardagi muallif holda yurgan mayda zarralar; 2) Tuman gazlarda muallaq holda 
yurgan suyulikning mayda tomchilari; 3) Suyuqlikda muallaq suzib yuruvchi qattiq 
zaralardan hosil bo’lgan suspenziyalar; 4) Sadaf, copol, sutdek oppoq shisha kabi qattiq 
jismlar kiradi.
)
(
1
2
2
0
0
2






m
e
N
n

---

185 
Agar bir jinslimasliklari o’lchovi yorug’lik to’lqin uzinligidan kichik (

0,1 

atrofida) bo’lsa sochilgan yorug’lik intensivligi I yorug’lik to’lqin uzunligining 
to’rtinchi darajasiga teskari proporstional, ya’ni 
Bu bog’lanish Reley qonuni nomi bilan yuritiladi. Ba’zan loyqa muxit deb atalishi 
mumkin bo’lmagan suyulik va gazlar ham yorug’likni ma’lum bir darajada sochadilar. 
Molekular sababchi bulgan yorug’likning bu tur sochilish molekulyar sochilish deb 
ataladi. Osmonning havo rang tusda ko’rinishi molekulyar sochilish bilan tushuntiriladi. 
Atmosfyeradagi uzluksiz ravishda yuz byerib turuvchi tartibsiz molekulyar harakatlar 
natijasida vujudga keluvchi havoning quyuqlanish va siyraklanish joylari uyoshdan 
kelayotgan yorug’likni sochib byeradi. Bunda 

1/

4
qonunga asosan havo rang va ko’k 
nurlar sari va qizil rangdagi nurlarga nisbatan kuchliroq sochilib osmoni havo rang qilib 
ko’rsatadi. Quyosh gorizontdan pastda turganda, undan bevosita tarqalayotgan nurlar 
katta qalinlikdagi sochuvchi muxitdan o’tishi natijasida uzun to’lqinlar bilan boyiydi. 
Shu sababli osmon yerta tongnda qizgish rangga bo’yalgan ko’rinadi.