Reja: Yorug’likning tabiati

Ikki nurdan kuzatiladigan interferenstion manzara. Yorug’likning tabiiy 
manbalari nokogerent bo’ladi. Bir manbadan chiqayotgan to’lqinni ikki qismga ajratib 
(yorug’likning qaytishi yoki sinishi yordamida), yorug’likning kogerent to’lqinlarini 
hosil qilish mumkin. Agar bu ikki to’lqinni har xil optikaviy yo’llarni bosib o’tishga 
majbur qilsak, so’ng ularni bir-biriga ustma-ust tushirsak, interferenstiya kuzatiladi. 
Agar qo’shiluvchi to’lqinlarning yo’llar farqi butun to’lqin uzunligiga karrali 
bo’lsa, bunday nuqtalarda interferenstion maksimum kuzatiladi. 
Agar qo’shiluvchi to’lqinlarning yo’llar farqi toq to’lqin uzunligiga karrali bo’lsa, 
bunday nuqtalarda interferenstion minimum kuzatiladi 
Yorug’lik difraksiyasi. Gyugens prinstipi. Yorug’lik to’lqinlarining to’siqlarni 
aylanib o’tib geometrik soya sohasiga burilish hodisasi yorug’lik difrakstiyasi deyiladi. 
To’lqin uzunligi to’siq o’lchami bilan o’lchovdosh kattaliklar bo’lganda, ya’ni 
d


da 
kuchli difrakstiya kuzatiladi. 
To’lqinlar difrakstiyasi hodisasi Gyugens prinsipi yordamida tushuntirilishi 
mumkin. Gyugens prinsipiga binoan to’lqin etib borgan har bir nuqta ikkilamchi
to’lqinlar uchun markaz bo’lib xizmat qiladi, bu to’lqinlarning o’rab olgan egri chiziq 
keyingi momentdagi to’lqin frontining vaziyatini byeradi. Frenel Gyugens prinsipini 
ikkilamchi to’lqinlar interferenstiyasi haqidagi tushuncha bilan to’ldirdi.
Difrakstiya hodisasi ikki xil bo’ladi. Agar yorug’lik manbai va kuzatish nuqtasi R 
nuqtaga boruvchi nurlar deyarli parallel dastani hosil qilsa, Fraungofer difrakstiyasi yoki 
parallel nurlardagi difrakstiya kuzatiladi. Aks holda Frenel difrakstiyasi kuzatiladi. 
Doiraviy teshikdan hosil bo’ladigan Frenel difraksiyasi. Sferik yorug’lik 
to’lqinining yo’liga R radiusli doiraviy teshigi bo’lgan shaffofmas to’siq qo’yamiz.
Ekranni 
shunday 
joylashtiramizki, 
S 
yorug’lik manbaidan tushirilgan perpendikulyar 
teshikning markaziga to’g’ri kelsin. 
Teshikning R
radiusi d va d
o
uzunliklardan 
juda kichik bo’lganda, d ni S manbadan 
to’siqqacha bo’lgan masofaga teng deb, d ni esa 
S R 
M 

---

179 
to’siqdan M nuqtagacha bo’lgan masofaga teng 
deb hisoblash mumkin. Agar d va d
o
masofalar 
d d
o
b
a
m
ab
r




0
shartni qanoatlantirsa, teshik P nuqta uchun aniqlangan Frenel zonalaridan to’ppa-to’g’ri 
birinchi m tasini ochiq qoldiradi. Ochiq Frenel zonalarining soni 





 

b
a
r
m
1
1
2
0

M nuqtadagi tebranish amplitudasi 
A = A
1 
- A
2 
+ A
3 
- A
4 
+...+ A
m 
Frenel zonalarining soni - juft yoki toq son ochiq bo’lishiga qarab, M nuqtaning 
o’zida intevsivlik maksimumga yoki minimumga yerishadi. Misol uchun bu son 3 ga 
teng bo’lsin. U holda difrakstion manzaraning markazida intensivlikning maksimumi 
hosil bo’ladi (rasm). 
Demak doiraviy teshikdan hosil bo’ladigan difrakstion 
manzara navbatma-navbat joylashgan yorug’ va qoramtir 
konstentrik 
xalalardan 
iborat 
bo’ladi. Manzaraning 
markazida yo yorug’ (m-toq son), yo qora (m-juft) dog’ 
bo’ladi.