Reja: Yorug’likning tabiati

Tirqishdan hosil bo’ladigan Fraungofer difraksiyasi. 
 Kengligi a ga teng bo’lgan BC tirqishga parallel nurlar dastasi tushayotgan bo’lsin. 
Tirqish uzunligi 1

a. Tirqish orasiga nurlarni bosh fokal tekislikda to’plovchi linza 
o’rnatilgan. Tirqishga etib keluvchi to’lqin frontining har bir nuqtasi barcha tomonga 
tarqaluvchi tebranishlarning manbaidir. Dastlabki yo’nalishdan 

burchakka burilib 
ketuvchi nurlar linzaning fokal tekisligidagi ekranning V nuqtasiga yig’iladi. V 
nuqtadagi intyerfyerenstiyaning kattaligi MSV va NDB nurlar orasidagi 

optik yo’l 
farqiga va yorug’lik to’lqinining uzunligi 

ga bog’liq MF/MN =sin

NF=

MN = 
a u holda

=asin

to’lqin sirtning ochiq qismini bir xil kenglikdagi 2k ta zonaga 
ajratish mumkin. 
 
 

---

180 
Agar zonalar soni juft bo’lsa, asin

=

2k(

/2) k=0,1,2,3 bo’lib difrakstiya 
minimumlari kuzatiladi (qorong’i soha). Agar zonalar soni toq bo’lsa asin

=

(2k+1)

/2 
k=0,1,2,3....... difrakstiya maksimumlari kuzatiladi (yorug’ soxa). 
15.3-rasm. Tirqishda hosil bo’ladigan difrakstiya 
 
Yorug’likni qutblanishi. Polyarizator va analizator. Malyus qonuni. 
Yorug’likning qutblanish hodisasi yorug’lik nurini ko’ndalang elektromagnit to’lqin 
ekanligini tasdiqlaydi. Tabiiy yorug’lik nurida uni tarqalish yo’nalishiga 
pyerpendikulyar bo’lgan barcha yo’nalishlarda yorug’lik vektorining (elektr maydon-
kuchlanganligi vektori-E) tebranishlari sodir bo’ladi va bu tebranishlarning birontasi 
ham boshqa tebranishlar oldida afzallikka ega bo’lmaydi. 
Agar yorug’lik vektorining tebranishlari faqat 
bitta tekislikda yuz byerayotgan bo’lsa, bunday 
yorug’likni yassi (yoki to’g’ri chizili) qutblangan deb 
yuritiladi. Yorug’lik vektori tebranayotgan tekislikni 
tebranish tekisligi deb ataladi. 
Yassi 
qutblangan 
yorug’likni 
tabiiy 
yorug’likdan polyarizatorlar (qutblagichlar) deb 
ataluvchi asboblar yordamida olish mumkin. 
E 
Тabiiy nur 
E 
Qutblangan nur 

---

181 
Turmalin plastinkasi B
1
yorug’lik 
nurini qutblaydi va polyarizator bo’lib 
xizmat qiladi. Ikkinchi B
1
turmalin 
plastinkasi 
unga 
qutblangan 
nur 
tushayotganini aniqlashga imkon beradi 
To’lqinning qutblangan yoki qutblanmaganligini aniqlash uchun mo’ljallangan bu 
B
1
asbobni analizator deyiladi. Polyarizatorlarga yorug’lik vektorining amplitudasi E
0
bo’lgan nur tushayotgan bo’lsin. 
Bu vektorni polyarizator P dan o’tgan qismi 
E
0
bo’lsin. A analizator tekisligi P polyarizator 
tekisligiga nisbatan 

burchakka burilgan 
bo’lsin. Analizatordagi o’tgan yorug’lik vektori
E=E
0
cos

Yorug’lik 
intensivliklarining 
nisbati 
amplitudalar 
kvadratlari 
nisbatlariga 
proporstional bo’lgani uchun 
yoki I=I
0
cos
2

Bu Malyus qonunining matematik ifodasi bo’lib bu qonunga asosan analizatordan o’tgan 
yorug’lik intensivligi polyarizatordan o’tgan yorug’lik intensivligini anilizator va 
polyarizator tekisliklari orasidagi burchak kosinusini kvadratiga ko’paytmasiga teng.