Reja: Yorug’likning tabiati


Download 0.76 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/12
Sana23.10.2023
Hajmi0.76 Mb.
#1717730
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
Reja Yorug’likning tabiati

 
 
 
15.4-rasm. Yorug’likning ikkiga 
ajralib sinishida qutblanishi 
15.5-rasm. Nikkol prizmasi 
Oddiy nur to’la ichki qaytishga uchraydi, g’ayrioddiy nur esa bemalol o’tib ketadi.
Yorug’lik disperstiyasi. Normal va anomal disperstiya. Moddaning absolyut 
sindirish ko’rsatkichini yorug’lik to’lqinining chastotasi (

) yoki uzunligiga (


bog’liqligi bilan yuzaga keluvchi hodisalarga yorug’lik disperstiyasi deb ataladi. Bu 
bog’liqlik n=f(

) yoki n=f(

) funkstiyalar bilan ifodalanadi. 
I. Nyuton 1672 yilda birinchi bo’lib yorug’lik disperstiyasini eksperemental 
tekshirdi. Tajribada prizma orqali o’tgan oq yorug’lik nuri to’lqin uzunligiga bog’liq 





183 
ravishda qizildan binafshagacha rangdagi yorug’liklarga ajralgan, ya’ni nurlanish 
spektrini hosil qilgan. 
Biror chastota intyervali 

da sindirish ko’rsatkichi 

n ning o’zgarishini 
xarakterlovchi 

n/

kattalik modda disperstiyasi o’lchovi deb ataladi. Chastota
ortishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi ortib borsa, ya’ni 

n/

0, bo’lsa, 
normal disperstiya deyiladi. Agar chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi 
kamaysa, ya’ni 

n/

0 bo’lsa, anomal disperstiya deyiladi. 
15.6-rasm. Yorug’lik disperstiyasi 
a) 
b) 
15.7-rasm. Yorug’likning normal (a) va anomal (b) dispyerstiyasi 
Disperstiya hodisasini tushuntirish uchun yorug’likni elektromagnit to’lqin deb, 
modda tuzilishini esa elektron nazariya asosida tasavvur qilish etarli. Maksvell 
nazariyasiga asosan elektromagnit to’lqinning tarqalish tezligi


с





c
n


n









184 
Agar moddaning birlik hajmdagi atomlar soni N bo’lsa, u holda elektron nazariyaga 
ko’ra sindirish ko’rsatichi quyidagiga teng bo’ladi: 

Bu formula asosida n ning qiymatlarini 

ga bog’liligi shuni ko’rsatdiki muhitning 
sindirish ko’rsatgichi n to’lqin chastotasiga monand ravishda ortib boradi.
Yorug’lik biror moddadan o’tganda unda yutiladi. Tajriba ko’rsatadiki, yorug’lik 
intensivligining dl masofada o’zgarishi
Dl = - 

Idl 

-yutilish koeffistienti bo’lib yutuvchi modda xususiyatiga bog’liqdir. «-» ishora 
intensivlik kamayishni ko’rsatadi. Yorug’likning yutuvchi qatlamga kirish paytdagi 
intensivligi I
0
ga teng bo’lsa moddaning l qalinlikdagi qatlamidan o’tgan yorug’likning 
I intensivligini quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
l
e
I
I



0
Bu Buger qonuni deb ataladi. Bu qonunga asosan yorug’lik intensivligi yutuvchi 
moddada eksponenstial kamayadi.

Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling