Reja: Yorug’likning tabiati

Doppler effekti. To’lqin manbai va kuzatuvchining o’zaro yaqinlashish yoki 
uzoqlashish vaqtida qayd qilinadigan to’lqin chastotasi (uzunligi)ning o’zgarishi 
Doppler effekti deb ataladi. 
Manba va kuzatuvchining bir-biriga nisbatan harakatlanish tezligi 

0
yorug’likning 
vakuumdagi tezligi c dan ancha kichik (

0

c) bo’lganda ifoda taqriban quyidagi 
shaklda yoziladi: 
Doppler effektidan zarralar, samoviy jismlar harakatini o’rganishda hamda 
harakatlanuvchi ob’ektlar uzoqligini radiolakastion o’lchashlarda keng foydalaniladi.
4
4
1




I
I
с
с
0
0
0
1
/
1













 

с
0
0
1




---

186 
Vavilov-Cherenkov nurlanish. P.A.Chyerenkov S.I.Vavilov rahbarligi ostida 
ishlab, 1934 yilda radiyning 

-nurlari ta’sirida suyuqliklarning alohida tur nurlanishiga 
ega bo’lishini topdi. Vavilov, bu tur nurlanishning manbai 

nurlar vujudga keltirayotgan 
katta tezlikdagi elektronlar deb to’g’ri faraz qildi. Vavilov-Cherenkov effekti deb atalgan 
bu hodisani 1937 yilda I.E.Tamm va I.M.Franklar nazariy tushuntirib byerdilar. 
Zaryadlangan zarraning tezligi 

c/n bo’lgan holda zarra hatto tekis harakat qilganda 
ham o’zidan elektromagnit to’lqinlar chiqaradi. Vavilov-Chyerenkov nurlanishida isa 
to’lqinlar ko’p bo’ladi. Shuning uchun bu nurlanish havorang bo’lib ko’rinadi. 
Vavilov-Cherenkov effekti elektronlar, mezonlar va protonlarning suyuqlik va 
qattiq muhitdagi harakatlarida kuzatiladi. 
Cherenkov schetchigi deb ataluvchi asboblarda katta tezlik bilan harakatlanayotgan 
zarralar yuzaga keltirgan yorug’lik fotoko’paytirgich yordamida tok impulsiga 
aylantiriladi.