Reje: 1-bap. Este saqlawdıń tájiriybede qollanılıwı ózgeshelikleri

II-bap.Este saqlawdıń tájiriybede qollanılıwı hám este saqlaw boyınsha metodikalar.
2.1.Este saqlawdıń tájiriybede qollanılıwı.

Yad buzılıwlarına : amneziya (yaddıń joǵalıp ketiwi), retrograd amneziya (kesellikten aldınǵı waqıyaǵa salıstırǵanda yaddıń aynıwı ) hám anterograd amneziya (kesellikten keyin júz bergen waqıyaǵa salıstırǵanda yaddıń aynıwı ).

Oǵada tolıqıwda paramneziya - yad elesi hádiysesi júz beredi. Sózlerdi eslewde qátelikke jol qoyıw kontaminatsiya («ahamiyatga ega») dep ataladı.
Yad aynıwı olar fiksatsiya hám evakuatsiya buzılıwlarına klassifikaciyalanıwı múmkin (klinikalıq kózqarastan ). Xronologik kózqarastan, yad aynıwı anterograd hám retrograd bolıwı múmkin. hám aqır-aqıbetde, sebepleri organikalıq bolǵan basqalar da bar.
Xalıq arasında yad aldınǵı táreplerdi yamasa tájiriybelerdi eslew qábileti menen baylanıslı. Biraq, bul bayanat haqıyqat dep aytılıwı múmkinligine qaramay, yad bul yadtı támiyinlewden kóbirek zattı atqaratuǵın iskerlik bolıp tabıladı, sebebi ol maǵlıwmattı alıw hám mıy strukturalarında saqlawǵa múmkinshilik beredi. Yad adamlardıń psixik iskerliginen birin quraydı. Haqıyqattan da, barlıq adamlar bul intellektual qábiletke biz ámelge asıratuǵın hár qanday tarawda yamasa iskerligimizde tuwrı islewi ushın yad hár qıylı háreketlerdi ámelge asırar eken, bul psixik iskerlikte júzege keliwi múmkin bolǵan ózgerisler de hár túrlı sırtqı kórinislerde bolıwı múmkin.
Yaddıń ush tiykarǵı waziypası zárúr bolıp tabıladı. Ne ushın adamlar hár qıylı yad buzılıwlarına tap bolıwlerin túsiniw ushın, eń dáslep, bul psixik qábilet qanday tiykarǵı iskerlik túrlerin túsiniwi kerek. Yad ush tiykarǵı funktsiyanı atqaratuǵın apparat retinde isleydi. Bular fiksatsiya, saqlaw hám evakuatsiya.

Fiksatsiya :

Bul materialdı qabıllaw, onı aqıl etiw hám tiyisli mıy strukturaların fiksatsiya qılıw arqalı ámelge asırilatuǵın intellektual iskerlikti ańlatadı. Sol tárzde fiksatsiya úyreniwdi belgileytuǵın tiykarǵı elementti quraydı, sebebi bul sezimler arqalı alınǵan maǵlıwmatlardı saqlaw hám saqlawǵa múmkinshilik beredi. Bul yad ámelge asıratuǵın náwbettegi iskerlik hám aldın alınǵan maǵlıwmattı saqlaw hám saqlawdan ibarat. Bunday qábilet bolmasa, maǵlıwmatlar mıy strukturalarına kirip baradı, biraq saqlanıp qalmaydı, sol sebepli yad ańsatǵana joǵaladı.
Evakuatsiya :
Yaddıń bul sońǵı tiykarǵı waziypası yadta saqlanıp qalǵan yadlardı mnesik suwretler kórinisinde jańalaw hám kóbeytiwge múmkinshilik beredi. Evokatsiya iskerligisiz maǵlıwmatlar sanada saqlanıp qaladı, biraq biz olardı qayta tiklay almaymız, sol sebepli yadqa ıyelew paydasız boladı. Yad daǵı ózgerisler tásirlengen yad iskerligine qaray hár túrlı bolıwı múmkin. Bunnan tısqarı, bul túrdegi ózgerislerdi túrli taypalarǵa kóre klassifikaciyalaw múmkin. Sol sebepli tekǵana ózgertirilgen yad iskerligi yamasa azaplanǵan yad jetispeshiligi zárúrli áhmiyetke iye. Etiologik klassifikaciya, xronologik klassifikaciya hám yad buzılıw usılları da zárúrli túsinikler bolıp tabıladı. Keyinirek, tásirlengen yad mexanizmine kóre, xronologiya hám sebeplerge kóre klassifikaciyalanǵan hár qıylı yad keselliklerin kórip shıǵamız hám túsintiremiz. Tásir etilgen yad mexanizmine muwapıq yaddıń aynıwı (klinikalıq kózqarastan ) Klinikalıq tárepten, yadtı ózgertiw túrine baylanıslılıq tiykarınan tásirlengen yad mexanizmine baylanıslı.
Sol tárzde biz fiksatsiya hám evakuatsiya tiykarında ózgeris túrlerin klassifikaciyalawımız múmkin.
Bul kriteryalarǵa tıykarlanıp kóriliwi múmkin bolǵan ózgerisler tómendegiler.

-Fiksatsiya yadınıń ózgeriwi : Bul túrdegi ózgertiwler fiksatsiya processindegi buzılıwlar menen xarakterlenedi. Bul iskerlik eslep qalıw ushın júdá zárúr, sebebi eger ol islemese, yadtı qáliplestiriw múmkin emes hám yad quramnan bos. Fiksatsiya yadı daǵı ózgerisler waqıya yamasa tájiriybe biz arqalı tásirli quramnan juda bolǵan halda, yaǵnıy kemsalıyqalıq penen ótip ketkende anıqlanadı. Bul áwmetsizlik dıqqat penen bekkem baylanıslı, sebebi biz mıy strukturalarına ornatılıwı múmkin bolǵan turaqlı yadtı qáliplestiriw ushın eskertiwlerdi jetarlishe ustap turalmaymiz. Bul jaǵday fiksatsiya yadın tuwrı ózgertiwi emes, kerisinshe, bul sananıń tereń ózgeriwi nátiyjesinde júzege keledi. Bunday jaǵdaylarda yadlardı joytıw málim bir waqtın, ádetde, konfuzion sindrom, epilepsiya yamasa júzimsik psixozni bastan keshirgen waqit larinda qaplaydi.

Bólekan hám aqır-aqıbetde, fiksatsiya yadın ózgertiwdiń bul sońǵı túrinde jańa maǵlıwmatlardı saqlaw qábileti toqtatıladı yamasa azayadı. Insan mıy strukturalarında málim bir ońlaw qábiletine ıyelewi múmkin, biraq basqa adamlarǵa qaraǵanda úlken qıyınshılıqlarǵa iye hám onsha nátiyjesiz. Bul jaǵday mıy zaqım aliwi yamasa affektiv buzılıwlar sıyaqlı organikalıq sebeplerge kóre payda bolıwı múmkin.
-Evocation yadınıń ózgeriwi
Evakuatsiya yadı adamlardıń ilgeri mıy strukturalarında saqlanǵan maǵlıwmattı alıwları kerekligini ańlatadı. Bul túrdegi ózgerislerdi muǵdarlıq hám sapaǵa bolıw múmkin.
Giperamneziya
Bul evakuatsiya qılıw qábiletiniń artıwın ańlatadı. Bunı ájayıp kalkulyatorlar hám birpara yad prodigylari jaǵdaylarında baqlaw múmkin. Bul ózgeriwdi manic qozǵalıwdıń belgisi retinde de kóriw múmkin.

Gipomneziya

Bul oyatıw qábiletiniń tómenlewin quraydı, bul bolsa adam ushın yadların qayta tiklewdi qıyınlastıradı. Ádetde bul depressiv súwretlerdiń ádetiy belgii bolıp tabıladı.
Retrograd amneziya
Bul yadlardı oyatıwdıń ılajı joq ekenligin óz ishine aladı. Áwmetsizlikler málim tájiriybelerge (sistemalı amneziyalarga) málim waqıtlarǵa (lokalizatsiya etilgen amneziyalar) yamasa ilgeri saqlanǵan barlıq yadlarǵa (ulıwma amneziyalar) shaqırıq etiwi múmkin.
-Evokatsion yaddıń sapalı ózgeriwi.
Aldınǵı ózgerislerden ayrıqsha bolıp esaplanıw, bul túrdegi miyirler ámeldegi bolǵan yad jetispewshiliktiń qásiyetlerine kóre klassifikaciyalanadı. Olar ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye ájep keselliklerdi quraydı. Eki tiykarǵı turni ajıratıw múmkin.
Tımsallar
Bul nawqas tárepinen hesh qashan bolmaǵan oylap tabıw etilgen yadlar haqqında etilgen gúrriń. Birpara jaǵdaylarda olar Korsakoff sindromi sıyaqlı birpara patologiyalarda ushraytuǵın yad boslıqların oraw ushın " tolıqlawısh" bolıp xızmet etedi.
Paramneziyalar
Olar ótirik tán alıwlardı quraydı. Siz sub'ekt málim bolǵan ózgeshelikti jańa yamasa belgisiz haqıyqatqa baylanıstıratuǵın " qashannan berli kórilgen" fenomeniga tap bolıwińiz múmkin, hám shaxs " belgisiz" belgin qashannan berli málim bolǵan elementke baylanıstıratuǵın " hesh qashan kórmegan" fenomeni.

Xronologiyaga muwapıq yad daǵı ózgerisler

Yodda tutıp bolmaytuǵın táreplerdiń xronologik qásiyetlerine kóre, yad aynıwı eki qıylı jaǵdayǵa bóliniwi múmkin:
-Antrograd amneziya
Bul amneziyaga alıp kelgen buzılıw baslanǵanınan keyin jańa maǵlıwmattı úyreniwge ılayıq emesligin ańlatadı. Shaxs ilgeri saqlanǵan táreplerdi eslep qalıwı múmkin, biraq usı waqıtta jańa maǵlıwmatlar usınıs etiliwi hám qolǵa alınıwın umitadi. Kórip turǵanimizdek, bul jaǵdaylarda fiksatsiya qábileti buz'ladı, bul bas travması yamasa organikalıq ózgerislerden keyin júz boladı hám olar ádetde qaytarılatuǵın sharayatlardı quraydı.
- Amneziyani jańalań
Bul túrdegi ózgertiw aldınǵı jaǵdayda aytılǵanlardıń hákisin ańlatadı. Bul retrograd amneziya menen awırǵan adam buzılıw baslanıwınan aldın úyrenilgen maǵlıwmattı eslay almaydı. Ádetde waqıtqa bawırlas bolǵan yadlar ádetde aldın unutiladi, keyin bolsa uzaǵıraq yadlar unutiladi. Bul túrdegi amneziya Altsgeymer keselliginde gúwa bolıwı múmkin, ol erda adam hátte o'zligini yamasa bawırlas aǵayınların da unıtıwı múmkin. Sebebine qaray yad daǵı ózgerisler Yaddıń aynıwı etiologiyasiga qaray, yaǵnıy yad etiwmovchiligining payda bolıwına alıp keletuǵın faktorlarǵa qaray hár qıylı ayrıqshalıqlardı qabıllawı múmkin. Ulıwma alǵanda, biz eki tiykarǵı turni ajıratıp kórsetiwimiz múmkin: organikalıq sebepler hám affektiv yamasa psixologiyalıq faktorlar tásirindegi ózgerisler.
-Organikalıq sebepler
Bul yad ózgerisleri mıy funktsiyası hám yad mexanizmlerine zálel etkazadigan fizikalıq patologiya tárepinen islep shiǵarıladı. Bul túrdegi shártlerdiń 6 tiykarǵı túri ámeldegi:

Korsakoff sindromi

Bul miyada tiamin jetispewshiliginen kelip shıqqan amnezik sindrom. Eń tez-tez ushraytuǵın jaǵday sozılmalı alkogolizm nátiyjesinde payda bolǵan azıqlıq jetspewine baylanıslı, eger ol asqazan karsinomasi yamasa gipermesis gravidarum sıyaqlı basqa keselliklerden keyin payda bolıwı múmkin. Bul sindrom payda bolıwınan aldın, sońǵı yadqa úlken tásir kórsetiledi, aralıqtan yad bolsa kóbirek saqlanıp qaladı. Tap sol tárzde, yadtı joytıw apatiya, passivlik, ótirik teńib alıw yamasa jala sıyaqlı basqa belgiler menen de keshiwi múmkin.
Spirtli ishimlikler
Spirtli ishimliklerdi kóp tutınıw etkenden keyin, shaxs mastlik waqtında ne bolǵanın eslay almastan oyanıwı múmkin. Bul yaddıń aynıwı mastlik waqitlarda kórilgen maǵlıwmatlarǵa tásir etedi.
Waqtınshalıq global amneziya
Bul ádetde 6 dan 24 saatǵa shekem dawam etetuǵın kútpegende payda bolǵan buzılıw bolıp, ol jaǵdayda adam epizod waqtında júz bergen hesh nárseni eslay almaydı.
Dementia
Bul yad aynıwınıń tiykarǵı sebebi, ádetde Altsgeymer yamasa Parkinson sıyaqlı neyrodejenerativ kesellikler sebepli júzege keledi hám basqa kognitiv áwmetsizlikler menen birge keledi, mısalı, til aynıwı, qural sheberliginiń aynıwı yamasa zatlardı teńib alıw qábiletiniń etiwmasligi jaǵday sozılmalı hám progressiv xarakterli bolıp tabıladı, sol sebepli yad jetispewshilik jumsaq bolıp baslanadı, lekin az-azdan qaytarıp bolmaytuǵın dárejede ko'biyedi.

Deliryum
Bul sananıń saldamlı ózgeriwi hám dıqqattı saqlaw qábiletiniń tómenlewi menen baylanıslı bolǵan ekinshi dárejeli yad aynıwı. Ádetde bul organikalıq kesellikler sebepli júzege keledi hám ádetde bir neshe saat dawam etedi, biraq keyinirek eslew qábileti az-azdan tiklenedi.

Jastı umıtshaqlıq
Jası menen yad etiwmovchiligi payda bolıwı hám úyreniw qábileti azmaz tómenlewi múmkin. Bul jaǵday adamdıń normal qarmaqtasınıń bir bólegi bolıp tabıladı hám patologikalıq dep esaplanbaydı.
Affectate sebepleri
Arnawlı bir psixologiyalıq ózgerislerden azaplanıw yad iskerliginde kemshilik hám buzılıwlardı keltirip shıǵarıwı múmkin. Ádetdegi sıyaqlı júz bergen waqıyalardı eslay almaytuǵın zaqım aliwden keyingi stress sebepli payda bolǵan selektiv amneziya hám fiksatsiya yadın ózgertiw múmkin bolǵan qáweter sebepli eń ádetiy jaǵdaylar.Basqa júdá keń tarqalǵan jaǵday - bul dissotsiativ yamasa psixogen amneziya bolıp, ol jaǵdayda shaxs tiyisli jeke maǵlıwmatlardı eslay almaydı jáne bul uwayım, joqarı stress hám birpara jaǵdaylarda depressiya sıyaqlı affektiv jaǵdaylar menen birge keledi.