Reje: 1-bap. Este saqlawdıń tájiriybede qollanılıwı ózgeshelikleri

Kurs jumisniń obekti : Insanlardiń este saqlaw qábileti.
Kurs jumisniń predmeti : Este saqlaw patalogiyalari túrleri hám este saqlaw qabiletin rawajlandiriw procesleri.
Kurs jumisiniń mashqalalari : este saqlaw buziliwlarin waqtinda aniqlamaw hám olardiń aldin aliw sháralarin jeterlishe kórmew.
Kurs jumisiniń waziypalari :
1 Este saqlaw patalogiyalari túrlerin úyreniw
2 Este saqlawdi rawajlandiriwshi is-ilajlardi úyreniw.
Kurs jumisiniń metadologiyaliq tiykarlari :
X.I. Ibragimov, U.A.Yoldashev, X.Bobomirzayev “ Pedagogika psixologiya “
P.I.Ivanov. M.E.Zufarova “ Umimiy psixologiya “
Kurs jumisiniń stukturasi : kirisiw 2 bap hám oniń temalari , paydalanilǵan hám úyrenilgen ádebiyatlar dizimi hám juwmaqlaw bóliminen ibarat.

1-bap.Este saqlawdıń tájiriybede qollanılıwı ózgeshelikleri.
1.1.Este saqlawdiń tájiriybede úyreniliwi.
Indivinttin’ o’z ta’jiriybesin este saqlap qaliwi, este saqlawi ha’m keyinshelli oni ja’ne eske tu’siriwi eslew dep ataladi. Eslewde este saqlap qaliw, este saqlaw, eske tu’siriw ha’m umıtıw sıyaqlı tiykarg’ı protses o’z aldina ajiratip ko’rsetiledi. Bul protseslerdin’ ha’r biri o’z aldina erkin psixik qasiyet esaplanbaydi. Olar iskerlik dawaminda ko’rinedi ha’m sol iskerlik penen belgilenedi. Aniq bir materialdi este saqlap qaliw iskerlik protsesinde individual ta’jiriybe arttiriliwina baylanisli. Este saqlap qaling’an na’rseni keyinshelli o’tetug’un iskerliginde qollaniw ushın oni eske tu’siriw kerek. Ulli ustaz ha’m shipaker Ibn Sino s o’ylew ha’m este saqlawdin’ o’z ara baylanislilig’ına itibar bergen ha’m sonday degen edi: << Balalar birge bolg’anda ha’miyshe bir-biri menen so’ylesedi ha’m bunin’ menen o’z este saqlawdi ha’m s o’ylewlardi rawajlandiradi.
Este saqlawsiz insane “ ómirlik bóbeklik jaǵdayinda “ qalǵan bolar edi deydi I.M.Seshenov. Rubenshteyin aytiwinsha : Este saqlawsiz bizler sanasiz haywan halinda bolar edik. Ótmishimiz keleshek ushin óli bolar edi deydi.
Este saqlawdiń nerv fiziologik tiykarlarin assotsiatsiyalar quraydi. Assosatsiya bizlerdiń yadimizda bekkemlengen hám sanamizda jazilip qalǵan ayrim waqiya hám hádiyselerdiń óz- ara baylanisi. Bir buyimdi este alip qaliw ushin ,basqa buyim menen baylaw arqali ámelge asadi. Ótkerilgen tekseriwlerge qarap, bir nárse este alip qaralǵanda, tiykarinan nerv kletkalari

Dendrite shaxlari quraminda ózgertiw júzege keledi. Olar qandayda bir

basqasharaq sistemasina kirip aladi. Dendritler dúzilisindegi payda bolǵan
ózgeris dárrew ótip ketpey , ádewir bekkem boladi soniń ushin este alip
qalǵan nárse uzaq waqit este saqlanip turadi.
Este saqlawdiń psixik process retinde ózine tán qásiyeti oniń átrap ortaliqti uzliksiz sáwlelendiriwine jónelmegenligi , buyimlar hám hádiyseler menen is júritpewinen ibarat. Buyimlardi sáwlelendiriw qabil etiw hám oylawda ámelge asadi. Este saqlaw qabil etilgen obraz hám túsiniklerdi “ ekinshi sáwlelendiriw menen “ jumis kóredi.
Hár bir biliw iskerligi úzliksiz este saqlawǵa aylanadi, hám hár bir este saqlaw basqa bir nársege aylanadi. Hár bir psixik prosec basqa prosesti ámelge asiriwdiń shárti bolip xizmet etedi ( yaki sol prosestiń keying basqishi ). Bul oniń ekilemshi ónimge aylanip , qiyalda ámelge asiw qábiletine iye boliwin , procestiń kiyingi rawajlaniwi ushin tayansh waziypasin atqariwi múmkin ekenligin ańlatadi.
Este saqlawdiń keying qásiyeti oniń bir jóneliske : ótmishten keleshekke qaratiliwi esaplanadi. Insan este saqlawi tiykarǵi jumis mexanizimi oniń keleshekke jóneltirilgeni. Este saqlawdiń waziypasi oniń keleshekke xizmet etiwi. Ótmishti sáwlelendiriw keleshekte nátiyjege erisiwdiń deregi sipatinda belgili boladi.
Este saqlawdiń qásiyetleriniń arasinda oniń tómendegishe quramlarǵa ajratiladi:

• 
  Este saqlaw tezligi – xabardi este saqlap qaliw ushin zárúr bolǵan takrarlaniwlar sani
  

• 
  Umitiw tezligi – este qalǵanlardiń yadta saqlaniw múdeti.
  

• 
  Este saqlaw kólemi- insanniń málim waqit ishinde este alip qaliwina qaratilǵan buyimlar yaki derekler sani.
  

• 
  Qayta tiklew aniqliǵi insanniń este saqlap qalǵan xabarin aniq saqlaw, tiykarǵisi bolsa aniq islep shiǵiw qábileti.
  

• 
  Ózlestirilgenlerdi este saqlaw dawamliliǵi- insaniń zárúr xabarin málim waqit araliǵinda yadinda saqlap qaliw qábileti.
  

• 
  Este saqlawdiń tayarliǵi – talap etilgende dárhál esine tusiriw tájriybesi.
  

Este qayjerde saqlanip qaladi ? - miń jillar dawaminda meditcina xizmetkerleri yadtiń saqlaniw orinin – bas miy ekenligin aytadi. Ótken ásirde aldin yadtan shiqan waqiyalar haqqindaǵi xabar ótmishten shiǵariw qábileti ushin juwapker bolǵan bas miy noqatlarin izlew jumislari baslap jiberilgen edi. Biraq miy qutisi qansha izertlenbesin , xabardi toplaw hám saqlaw waziypasin orinlawdi hesh qanday taraw aniqlay almaǵan. Málim boliwina qaraǵanda , bul waziypa birlesken miydiń ózi , oniń yarim sharlari orinlaydi.

Este saqlaw- shaxs psixik turmisin belgilep beriwshi qásiyeti esaplanadi. Oniń áhmiyeti ótmish waqiyalarin eslep qaliw menen sheklenbeydi. Sebebi házirgi zamandaǵi hesh qanday háreketti proseslerden sirtta oylap bolmaydi. Eń ápiwayi psixik akittiń júz beriwinde hár bir elementti keyingisine baylanistiriw ushin este saqlaw úlken áhmiyetke iye. Bunday baylanisiwda layaqatsiz bolǵan insanniń rawajlaniwi múmkin emes.
Tek ǵan este saqlaw insaniyliq mádeniyattiń joǵalip ketpewine , oylawdiń júz beriwine hám sezimlerimizdiń ámelge asiwina kómek beredi. Bas miy qabiǵinda payda bolatuǵin sirtqi álem obrazlarsiz joǵalip ketpeydi. Olar uzaq waqit dawaminda saqlanip qaltuǵin iz qaldiradi. Psixikamizdaǵi este saqlaw olardiń zapasi bolip xizmet etedi. Onda júz beretuǵin bárshe prosesler mnesmik prosesler dep ataladi. ( grekshe menema este saqlaw ) .
Solay etip , este saqlaw- bul insane tárepnen ótmish tájriybesi esinde alip qaliwi, saqlawi hám keyinrek oni qayta eske túsiriwiniń psixik prosesi. Insan ómirinde este saqlawdiıń orni ayriqsha.
Yad hádiyseleriniń shaxsqa baylanisliǵi Z. Freyd tárepinen kórsetip ótilgen edi. Onıń pikirine kóre, insannıń ań astı meyillerine múmkinshilik bermeytuǵın barlıq zatlar yaddan siǵib shiǵarıladı, hám kerisinshe, onıń ushın jaǵımlı bolǵanlar saqlanıp qaladı. Bul baylanislilq tájiriybede óz tasdig' ini tappadi. Sonniń menen birge, Z. Freyd hám isin dawamlawshılarıdıń xızmetlerin insan yadın úyreniwde este saqlaw hám unıtıw yad processlerindegi unamlı hám unamsız emotsiyalar, motivlar hám mútajliklerdiń áhmiyetinn anıqlawdan ibarat boldı. Psixoanaliz járdeminde insannıń motivatsion tarawı menen baylanisli bolǵan ań astı umıtıwdıń psixologiyalıq mexanizmleri anıqlandi hám tariyp berildi.
XX ásirdiń baslarında yaddıń logikalıq teoriyası júzege keldi, oǵan tiykarınan, uyqas keliwshi processler iskerligi este alıp qalıw zárúr bolǵan materialdı ol yamasa bul dárejede keńlew mánisli strukturalarǵa birlestiretuǵın mazmun beretuǵinlardiń bar ekenligi yamasa joqlıǵına tikkeley baylanisli jaǵdayda boladı (A. Bine, K. Byuler).
Este alıp qalıw hám eslewde teksttiń mániske iye bolǵan mazmunı ańlatpalanadı. Házirgi zaman psixologiyasida tiykarǵı túsinik ornında shaxs iskerligin onıń barlıq psixik processleri, sonıń menen birge, yad processleriniń qáliplesiwin baylanistriwshi factor retinde úyrenetuǵın teoriya alınıp atır. Bul konsepsiyaǵa tiykarınan, este alıp qalıw, saqlaw hám eslew processleriniń keshiwi maǵlıwmattıń ob'ekt iskerliginde tutqan ornına qaray belgilenedi. Maǵlıwmat iskerlik maqseti retinde kórinetuǵın bolǵan jaǵdaylarda baylanıslar jáne de natiyjelilew tárzde payda bolıwı hám aktuallalastriwi tájiriybede anıqlandi hám óz tasdig' in taptı.
Bul baylanıslardıń qásiyetleri, mısalı, bekkemligi hám jıldamlıǵı maǵlıwmattıń sub'ekt keyingi iskerligindegi qatnasıwınıń dárejesi, bul baylanıslardıń gózlengen maqsetlerge erisiwdegi áhmiyeti menen belgilenedi. Iskerlik teoriyasınıń tiykarǵı pikiri qısqasha tómendegishe tariyplanadi: túrli qıyallar ortasındaǵı baylanıslar, eń dáslep, sub'ekttiń olardan qaysı tárzde paydalanıwı menen belgilenedi.
Insan yadınıń iskerlik retinde úyreniliwine daslep Fransiyalıq ilimpazlardıń, atap aytqanda, P. Janening jumısları sebep boldı. Ol birinshilerden bolıp, yadtı materialdı este alıp qalıw, qayta islew hám saqlawǵa jóneltirilgen háreketler sisteması retinde tariypladi. Jáhán psixologiyasida bul konsepsiya L. S. vigotskiy tárepinen islep shıǵılǵan insan joqarı psixik wazıypaları kelip shıǵıwınıń materiallıq -tariyxıy teoriyasında rawajlantırıldı. Keyininen ol A. N. Leontev, A. R. Luriya, P. I. Zinchenko, A. A. Smirnov hám basqalar sıyaqlı ataqlı psixologlar tárepinen islep shıǵıldı.