Relyefni tasvirlash usullari

100

4

Baland tog‘lar

-

10

20

40

40

100

Gorizontallar generalizatsiyasi jarayoni, relyef xususiyatini tasvirlash maqsadida ularni umumlashtirishda murakkablashadi. Mexanik kamaytirish mumkin emas, yirik masshtabli xaritada relyef xususiyatini o‘rganib, mayda masshtabli xaritalarda berilmaydigan alohida kichik tafsilotlarni chiqarib tashlash, xarakterli jihatlarini esa tegishli tarzda aks ettirish lozim.
Turli masshtabdagi xaritalarda gorizontallar oralig‘i
Gorizontallar bilan ifodalab bo‘lmaydigan relyef shakllari va elementlari uchun shartli belgilar qo‘llaniladi.

a. Asosiy gorizontallar b. Asosiy yo‘g‘onlashtirilgan gorizontlar v. Qo‘shimcha gorizontlar (yarim gorizontallar) g. Qiya yo‘nalishlar ko‘rsatkichlari (berk shtrixlar) d. Gorizontlar yozuvlari

a. Sun’iy chuqurlik b. Tabiiy chuqurlik (2‑metr chuqurlikda) Jarlik(3‑metr chuqurlikda)

a. Yuqori balandliklar belgilari b. Tepalik o‘lchamlari Oriyentirlarda tepalik belgisi

Gorizontallarga ko‘proq ifodalilik berish uchun kartograflar qo‘shimcha yon tomondan yoritish usulini qo‘llay boshlashdi. Masalan, XIX asrning ikkinchi yarmida rus armiyasi muhandis-generali E.I.Totleben qorong‘ulashtirilgan yonbag’irlarda (qorong‘ulashgan gorizontallar) gorizontallarni qalinlashtirish va yoritilgan yonbag‘irlarda (yoritilgan gorizontallar) ularni ingichkalashtirishni qo‘lladi.
Hozirgi paytda gorizontallarni ikki xil rang: yorug‘dan soyaga o‘tishda chiziqlar qalinligi muntazam o‘zgartirilib, qorong‘u (soyali)
yonbag‘irlarda qora va yorug‘ (yoritilgan) yonbag‘irlarda oq rangda tasvirlanmoqda. Bu usulni yapon kartografi I.Tanaka Tinch okean tubi relyefini tasvirlashda birinchi marta ishlatgan. Mazkur usul “Tanaka usuli” nomini olgan bo‘lib, batimetrik xaritalarda keng qo‘llanilmoqda.
Dengiz sathidan bir xil balandlikda yotuvchi nuqtalarni tutashtiruvchi egri chiziqlar izogipslar (gorizontallar) deyilsa, suv osti relyefini tasvirlashda izobatalar (chuqurligi bir xil nuqtalarni tutashtiruvchi egri chiziqlar)dan foydalaniladi.
Gorizontallar bilan ifodalab
E’tiboringiz uchun rahmat