Rivojlantirish instituti

Karioz kovaklarni charxlashning umumiy va xususiy usullari
Blek karioz kovaklar tasnifini taklif etgan. Karioz kovakni tish
yuzasida joylashishiga qarab besh sinfga bo‘ladi. Karioz kovakni charxlab
ishlash bir qancha bosqichdan iborat bo‘ladi.
Karioz kovaklarni kavlashning umumiy va xususiy usullari
Tish karioz bo‘shlig‘idagi chirigan to‘qimani toza to‘qimagacha to‘la
olib tashlash kerak, lekin ishlov vaqtida toza to‘qimani ortiqcha olib
tashlash emal va dentin to‘qimasini oziqlanishi biroz buziladi. Natijada
tish devori mo‘rt bo‘lib qoladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 9
Mana shu karioz kovagidagi chirigan to‘qimani sog‘lom tish
to‘qimasigacha olib tashlash va geometrik shakl berilsa, mana shu shakl
berilgan karioz bo‘shlig‘ida plomba yaxshi o‘rnashadi va uzoq vaqt turadi.
Chirigan to‘qimalarni jarrohlik va kimyoviy usullar bilan olib tashlanadi.
1. Kovak quruq bo‘lishi kerak. Kovak yaxshi ko‘rinadigan bo‘lishi
kerak. Dentinni, chuqur kariyes va pulpani zararsizlantirishdan saqlab
qolish kerak. Ba’zi bir bemorlarda og‘riqsizlantirish usuli ishlatiladi.
1. Mahalliy og‘riqsizlantirish shimdirish usuli bilan.
Og‘riqsizlantirish suyuqligi. Agar mahalliy og‘riqsizlantirish natija
bermasa ikkinchi usul ukol yordamida quyidagi dori eritmalari ishlatiladi.
2. Nerv tolalarini og‘riqsizlantirish usuli bilan quyidagi dorilar
ishlatilinadi.
Piromekain eritmasi 2% li
Lidokain eritmasi 2% li.
Piromekain eritmasi 2% li.
Ksilokain eritmasi 1-2% li
Novokain eritmasi 2% li.
3. Ignasiz og‘riqlantirish BI-8 "Pchelka"
4. Elektr og‘riqsizlantirish asbobi bilan. INAAN-3, Eloz-1.
5. Apupunktura (igna sanchish bilan)
6. Narkoz. Sombrevinni vena tomiriga yuborib davolash, zakis azot,
ftorotan va boshqalar.
Karioz kovakni charxlab ishlash bir necha bosqichdan iborat bo‘ladi.
1. Karioz kovakni ochish.
Bu bosqichda osilib turgan emal olib tashlanadi. Bu bosqichni bajarish
uchun fissir va sharsimon bor ishlatiladi. Chirigan va osilib qolgan emal
sharsimon, u silindirsimon bor bilan kovak tubiga tushirib emal olib
tashlanadi, natijada kovak ochiladi.
2. Kovak kengaytirish.
Bu bosqichning maqsadi chirigan, rangi o‘zgargan dentin to‘qimasini
olib tashlash. Ekskavator, sharsimon va teskari konussimon borlar
yordamida bajariladi.
Kovakni ochish paytida ko‘pincha biroz sog‘lom to‘qimani ham
kesishga to‘g‘ri keladi, chunki karioz kovakda qulay bo‘shliq hosil bo‘lishi
kerak, kovak yaxshi ko‘rinishi kerak va asboblar bilan yaxshi ishlanishi
kerak. Frontal tishlar guruhida karioz kovaklarini ochish biroz boshqacha
bo‘ladi, bu yerda xusn nuqtayi nazaridan tishning oldingi yuzasi, devori
yupqa bo‘lsa ham qoldiriladi.
3. Nekroektomiya — bu uchinchi bosqich. Bu bosqichda hamma
karioz bo‘shlig‘ida chirigan va yumshab qolgan dentin olib tashlanadi.
Karioz tubida ishlaganda tasodifan tish pulpasini ochib qo‘yish mumkin.
Bu holatni aniqlashda zond va ekskavator asboblari ishlatilinadi. Bunday
hodisa bo‘lmasligi uchun biroz pigmentli dentin qoldiriladi. Karioz ko-
vakdan chirigan to‘qimani ekskavator va sharsimon bor bilan olib tashla-
nadi. Karioz bo‘shlig‘ida chirigan to‘qimaniolayotganda borni to‘g‘ri
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 0
5- rasm. Karioz bo‘shliqlarning Blek bo‘yicha tasnifi.
a — I sinf bo‘shliq; b — II-sinf bo‘shliq; d — III-sinf bo‘shliq;
e — IV-sinf bo‘shliq; f — Vsinf bo‘shliq.
 
ushlab ishlash katta ahamiyatga ega. Ba’zan chuqur karioz kovakka shakl
berishda pigmentli yoki yumshoq dentin qoldiriladi. Karioz bo‘shlig‘idagi
chuqur chirigni tozalashda bor mashinaning kichik harakatida ishlash
kerak. Bunday holatda konussimon va silindirsimon borlar bilan ishlash
mumkin emas, chunki pulpa zararlanishi mumkin.
4. Karioz kovakka shakl berish.
Bu bosqichning maqsadi plombani yaxshi ushlaydigan shaklga kelti-
rish va uni uzoq vaqt tutishga sharoit tug‘dirishdir. Kovakka shakl berish-
da, kovakka qo‘yilgan talablarga amal qilish kerak.
a) karioz kovakda: 1-qirra, 2-devor, 3-tub, 4-burchaklar. Karioz
kovakning qirrasi, odatda notekis bo‘ladi; ular bir-biriga yaqinlashib,
karioz kovak og‘zini hosil qiladi va u doimo kovakning hajmidan kichik
bo‘ladi. Shu sababli karioz kovakni to‘g‘ri kavlash va shakllantirish mu-
xim ahamiyatga ega. Eng kichik karioz kovakni ham karonkaning do‘m-
boq qiyaligiga, koronkaning bo‘rtiq yuzasiga qadar va hokazo sun’iy
ravishda kengaytiriladi, ya’ni karioz kovakdan ko‘p sog‘ emal, dentin
to‘qima kesib olib tashlanadi va shakl kengayadi, natijada shaklning
yon devorlari yupqalashib pulpadan oziqlanishi yomonlashadi. Natijada
yon devorlari sinadi va plomba tezda chiqib ketadi.
Kesuvchi borlar yangi va o‘tkir bo‘lishi kerak, silkinib qimirlamasligi
kerak. Tez aylanadigan borlar bilan vergulsimon harakatda to‘xtab-to‘xtab
ishlash kerak. Keyingi asosiy masala o‘ng qo‘lda nakonechnikni va chap
qo‘lda daxanni yoki kasalning tishini ushlab turgan holatda kavlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 1
Karioz kovakka shakl berilayotganda to‘qimani topografik holatiga
ahamiyat berish kerak. Shu talablarga rioya qilinganda plomba uzoq
vaqt tishning anatomik va fiziologik funksiyasini saqlab qoladi.
Karioz kovaklarning sinfi.
Blek karioz kovaklar tasnifini taklif etgan. Bu tasnif bo‘yicha karioz-
ning joylashgan o‘rniga asosan besh sinfga bo‘ladi.
1-sinf karioz kovak molyar (katta oziq tish) premolyar (kichik oziq
tish) hamda kurak tishlar tabiiy chuqurlarining va o‘yig‘ining zararlanishi.
2-sinf karioz kovak molyar (katta oziq tish), premolyar (kichik oziq
tish) yondosh yuzalarining zararlanishi (o‘rta va chetki).
3-sinf karioz kovak kurak va kesuvchi tishlarning yondosh (o‘rta va
chetki) yuzasining zararlanishi va qirralari zararlanmagan.
4-sinf karioz kurak va qoziq tishlarining yondosh yuzasi va uning
kesuv qirrasi butunligining buzilishi bilan zararlanishi.
5-sinf karioz hamma sinfdagi tishlarning bo‘yin qismida joylanishi
va zararlanishi.
1-sinfdagi kovaklarning shakllantirish
Katta va kichik oziq tishlarning fissurasida joylashgan tish kovaklarini
shakllantirish boshqa sinfdagi kovaklarni shakllantirishga nisbatan bir
qancha qulay, negaki bu tishlar chaynov yuzasida va ekvatordan yuqorida
joylashgan tabiiy fissurlarda ish olib boriladi.
Tish kovaklari biri chaynov yuzasida, ikkinchisi ekvatordan yuqoridagi
tabiiy fissurada joylashgan bo‘lsa, bular orasida mustaxkam to‘qima ko‘p
bo‘lsa kovaklar alohida shakllantiriladi va alohida plombalanadi. Aksin-
cha bu kovaklar orasidagi masofa juda yaqin bo‘lsa, bu kovaklar bitta
umumiy shaklga aylantiriladi va plomba qo‘yiladi. Karioz kesuv tish-
larining tabiiy chuqurligida joylashgan bo‘lsa shaklni tanglay tomonidan,
ya’ni ko‘r teshik o‘rnida olib boriladi. Bunda pulpa bo‘shlig‘ini yaqin
joylashganligini e’tiborga olish kerak. Shakl berishda silindirsimon yoki
teskarisimon bor bilan ishlanadi.
Shakllantirilayotgan paytda hosil bo‘lgan dentin qipiqlarini ekskavator
bilan olib tashlanadi. Yuza va o‘rta karioz kovakka shakl berilganda
kovakning tubi yassi, tekis bo‘ladi, chuqur karioz kovakda topografiyasiga
qarab ish olib boriladi.
2-sinfdagi kovaklarni shakllantirish
2-sinfda kovaklar kichik va katta oziq tishlarning kontakt yon yuza-
larida joylashganligi va bu tishlarning bir-biriga yaqin joylashganligi
uchun shakllantirish biroz qiyinroq bo‘ladi. Kontaktda kovakka milk
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 2
tepa bo‘shlig‘i bilan yoki seperator bilan kengaytirib kiritiladi. Bu holat-
dan foydalanib bo‘lmasa, kontaktdagi yon kovakka kirib bo‘lmasa, yon
kovakning chaynov yuzasiga kesib chiqariladi. Oldin karioz kovakning
ustidan ingichka silindirsimon bor yoki g‘ildiraksimon, korborund golov-
ka bilan kesib kiritiladi. Chirigan to‘qimani sharsimon bor bilan olinadi.
Fissur bor bilan kovakning og‘zi kengaytiriladi. Asosiy kovakni
to‘rtburchak holatga keltiriladi. Plombani mustaxkam ushlab qolishi
uchun asosiy kovak tomon orqali chaynov yuzasida qo‘shimcha
maydoncha shakllantiriladi. Bu maydonchaning eng asosiy karioz kovak
eniga mos kelishi, chuqurligi esa 1,5-2 mm bo‘lishi lozim. Agar chaynov
yuzasida kovaklar bo‘lsa, ularni qo‘shimcha maydoncha bilan birlash-
tiriladi va uzunligi fissuraga etkaziladi. Qo‘shimcha maydonchani teskari
konussimon va fissur borlar bilan ishlab shakllantiriladi. Karioz tishning
oldingi va orqa yuzalarida bir vaqtda zararlangan bo‘lsa, bitta umumiy
qo‘shimcha maydoncha bilan shakllantiriladi. Jumladan, qo‘shni tish
bo‘lmasa karioz kovakning tepa qismi chaynov yuzasiga etmagan bo‘lsa,
bu holatda karioz kovakning chaynov yuzasiga chiqarilmasdan kontakt
yuzasida kovakka yashiksimon shakl beriladi. Kichik va katta oziq
tishlarda qo‘shimcha maydoncha ishlaganimizda chaynov do‘mboq-
chalari saqlanadi, shaklni to‘g‘ri zinasimon yoki qaldirg‘och dumisimon
shakl beriladi. Bu shakl katta oziq tishlarning fissuralarini egallashi kerak.
Bu qo‘shimcha shakl, asosiy shaklga nisbatan ikki marta tor bo‘lishi
kerak. Agar kovak har ikkala kontakt yuzada joylashgan bo‘lsa, ikkala
kariozga umumiy maydoncha ishlanadi. Bu maydoncha asosiy
maydonchadan biroz ingichka bo‘lishi kerak.
3-sinf kovagini shakllantirish
3-sinfning shakli, kovakka kirish va kovakning chuqurligiga, devor-
larining zararlangan holatiga bog‘liq bo‘ladi. Bu sinfda karioz va qoziq
tishlarning, ya’ni xusn tishlarning kontakt yon yuzasida joylashgan
bo‘ladi.
Qo‘shni tishlarning oralig‘idan kirish mumkin bo‘lsa, kontakt yuzada
uchburchaksimon shakl beriladi. Uchburchakning asosi shaklning tubida,
qirrasi kesuv yuzasiga qaragan bo‘ladi. Ba’zi bir hollarda plombaning
yaxshi turishi uchun til yuzasida qo‘shimcha maydoncha hosil qilinadi.
Agar karioz kontakt va lunj yuzasida joylashgan bo‘lsa, asosiy shakl va
lunj yuzada qo‘shimcha maydoncha beriladi. Agar karioz kovak medial
va distal yuzalarida joylashgan bo‘lsa, shakllantirishga alohida-alohida
ishlov beriladi, kerak bo‘lsa qo‘shimcha maydoncha hosil qilinadi.
Qo‘shni tishlar oralig‘idagi milklar shishgan bo‘lsa, milk kesib tashlanadi
yoki kuydiriladi. Shakl berishda husn nuqtayi nazardan, tish kovagining
faqat emal qatlamidan iborat lab tomondagi devori garchi juda yupqa-
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 3
lashib qolgan bo‘lsa ham saqlab qolish kerak, undagi pigmentlangan
dentinni olib tashlash kerak xolos.
Karioz kovakni shakllantirishda va qo‘shimcha maydoncha hosil
qilishda kichik teskari konussimon va fissurali borlar yordamida ishlanadi.
4-sinf kovaklarini, chuqur va atipik kovaklarni shakllantirish
4-sinfning 3-sinfdan farqi, burchak va kesuvchi qirra zararlangan
bo‘ladi. Bunda asosiy vazifa kesuvchi qirrani tiklash kerak. Buning uchun
asosiy kovak uchburchak shaklida shakllantiriladi, plombaning yaxshi
turishi uchun til yuzasidan qaldirg‘och dum yoki klamerga o‘xshash
qo‘shimcha maydoncha shakllantiriladi.
Shakllantirilayotgan paytda pulpa shoxiga ehtiyot bo‘lish kerak,
chunki til yuzasidan pulpa yaqin turadi. Asosiy va qo‘shimcha maydon-
chani teskari konussimon va fissurani borlar bilan, burchaksimon nako-
nechnik bilan ishlov beriladi. G‘ildiraksimon bor bilan asosiy va qo‘-
shimcha maydonchaning devorlarida chizqsimon fissuralar, retinsion
chuqurchalar hosil qilinadi. Bu esa plombaning mustahkam turishida
katta ahamiyatga ega.
5-sinfdagi kovaklarni shakllantirish
5-sinfdagi kovaklar hamma tishlarning lunj, lab, til, tanglay yuza-
larining bo‘yin qismida joylashgan bo‘ladi. Bir-biriga yaqin joylashgan
kovaklarni birlashtirib shakl berish tavsiya etiladi. Unga yarim oysimon
yoki buyraksimon shakl beriladi. Milk oldi qirrasi yarimoysimon shaklda,
pastki devori to‘g‘ri bo‘lishi kerak. Kovakning tubini va devorini fissur
va teskarisimon bor bilan shakllantiriladi, sababi pulpa yaqin. Plombaning
tish bo‘yin qismida yaxshi turishi uchun g‘ildiraksimon bor bilan shakl-
langan kovakni devorida qo‘shimcha fissurlar, kesiklar hosil qilinadi va
plomba joylanib uzoq turadi.
Beshinchi sinfda kovakni shakllantirishda tubi bir muncha bo‘rtgan
bo‘lishi kerak.
Chuqur va tipik karioz kovaklarni shakllantirish,
pulpa shtiftlari va ularning ahamiyati
Tish koronkasi anchagina yemirilganda, kariyes sirkulyar holda
joylashganda, boshqa hollarda karioz kovaklarni shakllantirishda umumiy
qoidalardan biroz chetga chiqishga to‘g‘ri keladi.
Molyarlarda va premolyarlarda koronka qismining ko‘pi emirilgan
taqdirda yumshab qolgan dentinning hammasi sog‘lom dentingacha kesib
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 4
olib tashlanadi. Qo‘shimcha maydoncha hosil qilinadi, to‘g‘ri burchak
ostida tish kovagi tubi egatsimon qilinadi, devorida g‘ildiraksimon bor
bilan kesiklar qilinadi.
Tish pulpasi olib tashlangan bo‘lsa, u holda karioz kovakni shakl-
lantirilayotganda tish kovagini (pulpa bo‘shlig‘ini) va ildiz kanallarini
qo‘shib yuborish mumkin.
Shtiflar bilan plombalanganda plombalash vaqti tez bo‘ladi va sifati
yaxshi bo‘ladi. Kanalni sifatli plombalashda, kanalga loyiq shtift tanlash
katta ahamiyatga ega. Shtiftni diametri, kanalni diametridan biroz
kichkina bo‘lishi kerak. Shtiftni uzunligi kanalni uzunligi bilan barobar
bo‘lishi kerak. Kanalni yuqori sifatli qilib plombalash uchun kanal suyuq
fosfat sement bilan shtiftda biroz fosfat sement yoki sekin-asta qotuvchi
pasta olib kanalga joylashtiriladi va shtofer yordamida tishni apeksigacha
oboriladi. Tish kovagi va kanalga kiritilgan metall shtiftlar koronka
kovagini tiklab plombani mustahkam ushlashga yordam beradi.
Pulpa xastaligida pulpa to‘qimasiga parallel holda dentin to‘qimasini
kavlab, o‘yimi bor vintsimon shtiftlar o‘rnatiladi. Bunday shtiftlarga
parapulpar shtiftlari deyiladi.
Sirkulyar kariyes bilan ko‘pincha frontal gruppadagi tishlarning tish
bo‘yin soxasi zararlanadi. Bunday kovaklarni shakllantirish hamda
plombalash ma’lum qiyinchiliklar bilan bog‘liq bo‘ladi. Bunday holda
kovaklarni oz-ozdan, sharsimon bor bilan uzib-uzib harakat qilib ishlash
mumkin. Kovakni teskari konussimon bor bilan devorlari va kovaklarning
tubi o‘rtasida to‘g‘ri burchak hosil bo‘ladigan qilib shakllantiriladi.
Ponasimon nuqson bilan zararlangan tishlarni kavlashda kichkina
burchak qilinadi. Chunki odatda pona yassiligi juda silliq bo‘ladi. Bunda
to‘g‘ri burchakli devorlar hosil qilinadi. Tubida esa pulpadan uzoqroqda
kichik-kichik o‘yiqlar, kesiklar qilinadi.
Karioz kovakni bor bilan ishlagandan keyin uning cheti g‘adir-budur
arra tishiga o‘xshash va go‘yo yulib olgandek bo‘lib qoladi, bu holat
plombaning yaxshi ushlab qolinishiga ta’sir etadi.
Plombaning bir qismi sinib ketmasligi uchun karioz kovakning chetini
karbonad golovka bilan tekislab, silliqlanadi. Karioz kovakning cheti
qo‘llaniladigan plomba materialiga qarab turlicha ishlanadi. Agar kovak
sement yoki plastmassa bilan plombalanadigan bo‘lsa, plomba tishga
oldingi anatomik shaklini berish kerak, tish fissuralari baland bo‘lib
qolmasligi kerak.
Kovakni charxlab shakl berishda bo‘ladigan
xato va asoratlar
I sinfda: 1) tish bo‘shlig‘ini ochib yuborish; 2) pulpaning shikast-
lanishi; 3) Shakli berilganda kovakning tubi kengayib, kirish qismi tor
bo‘lib koladi; 4) Emalning qirralariga ishlov bermaslik va boshqalar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 5
II sinf.
1. Qo‘shimcha maydonning yo‘qligi.
2. Asosiy shakl bilan qo‘shimcha munosabatining buzilishi.
3. Qo‘shimcha maydonga shakl berish qoidalarining buzilishi (tubiga,
chuqurligiga, hajmiga).
4. Milkka qaragan devorga yaxshi ishlov bera olmaslik.
III sinf.
1. Milk devoriga shakl bermaslik.
2. Kovakka shakl beriladigan tubi, burchagi, devori, qirralariga aniq
ishlov berilmasa katta xatoga yo‘l qo‘yiladi.
3. Qo‘shni tish emalining shikastlanishi ya’ni asosiy kovakka qo‘shim-
cha maydon orqali kirilmaganda qo‘shni tish emali shikastlanadi.
IV sinf.
1. Qo‘shimcha maydon hosil qilinmagani uchun plomba tushib ketadi.
2. Tish bo‘shlig‘ining teshilib qolishi va pulpaning shikastlanishi.
V sinf.
1. Tish bo‘shlig‘ini ochib yuborish va pulpaning shikastlanishi.
2. Milkka qaragan devorga yaxshi shakl bermaslik.
3. Milkning qonashining sababi sifatsiz qo‘yilgan plomba.
4. Qoidasiz shakl berilgan kovak.
Plomba materiallari
"Plomba" lotincha so‘z bo‘lib, Plumben ya’ni qo‘rg‘oshin demakdir.
Tish to‘qimasida hosil bo‘lgan kovak plomba bilan to‘ldiriladi. Tish
kovagini to‘ldirib, uning anatomik shakli va funksiyasini tiklashga tishni
plombalash deyiladi.
Plomba materiallari o‘zining tuzilish tarkibi, xususiyati va nima
maqsadga belgilanganligiga qarab bir necha guruhga bo‘linadi:
1) vaqtinchalik plombalar;
2) doimiy plombalar;
3) tagliklar: davolovchi, ajratuvchi;
4) ildiz kanalini plombalashda qo‘llaniluvchi moddalar.
Stomatologik plomba materiallarining tasnifi
I. Vaqtinchalik plombalar:
1. Sun’iy dentin.
2. Dentin-pasta.Vinoksol.
3. Sinkoksaevgenol sement.
4. Yopishqoq mum (fizioterapiya uchun)
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 6
II. Doimiy plombalar:
1. Sementlar.
a) fosfat sementlar:
— fosfat sement;
— kumushli fosfat sement;
— visfat sement;
— dioksivisfat sement;
b) silikat sementlar:
— slisin sement;
— silikat sement-2;
— silisin-2;
— vitakril;
— friteks;
— infandit.
c) siliko-fosfat sementlar:
— silidont;
— silidont-2;
— aristos;
— laktodont.
Fosfat-sement ildiz kanalini plombalash uchun
Argil
Polikarbokislat sement
Gidrofosfat sement
Metalli plombalar:
a) Kumushli: SSTA-01,AS.
b) Misli: tabletkali, TMAS-01,
kapsulali SMTA-56.
c) Gallodent-M.
Sun’iy katron (smola) asosi-
dagi plombalar:
a) Akrilli plombalar: Norakril-
65.
b) Epoksidli plombalar: Epo-
dent.
c) Kompozision plombalar.
Akriloksid.
Norakril-100
Karbodent
Evikrol
Epakril
Konsayz
 
 
6- rasm. 
a — kamitsin (poroshok va
suyukligi); 
b — katsin-pasta.
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 7
Mikrorest
Vkladkalar
a) plastmassali.
b) chinnidan (farforli).
c) metalli.
Tagliklar.
Davolovchi tagliklar:
a) kalmesin;
b) kalsin-pasta;
c) stomatologik taglik material;
d) sinkoksidevignol sement;
e) adgezor birikmali pastalar (quyuq surtma), tarkibida har xil
moddasi mavjud.
Ajratuvchi tagliklar:
a) fosfat-sement;
b) tarkibida kumushi bor fosfat-sement;
c) visfat-sement;
d) dioksivisfat-sement;
e) adgezor;
f) argil;
g) laklar;
j) polikarboksilat sement.
Ildiz kanalini plombalashda qo‘llaniladigan moddalar
Qotmaydigan yumshoq (plastik) plombalar.
a) yog‘li antiseptik pastalar.
Qotuvchi yumshoq pastalar:
a) fosfat-sement;
b) parasin;
c) endodent, introdont;
d) gvayakril;
e) rezorsin-formalinli;
f) bakelit;
g) sebanit.
Birlamchi qattiq moddalar (shtiftlar):
a) plastmassali;
b) guttaperchali;
c) metalli.
Plomba materiallari tarkibiga ko‘ra tish to‘qimalari xossasiga mos
kelishi, og‘iz bo‘shlig‘ida mexanik va kimyoviy omillarga chidamli
bo‘lishi kerak. Hamisha ogiz bo‘shlig‘ida so‘lak bilan yuvilib turishi
orqali plomba o‘z ta’sirini inson organizmiga o‘tkazishi mumkin. Shuning
uchun, plomba materiallari xalqaro talablarga javob bermog‘i kerak:
mexanik va kimyoviy mustahkam, tish to‘qimalariga, og‘iz shilliq
qavatiga va organizmiga zaxarli ta’sir etmasligi, shaklini, doimiyligini
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 8
saqlash, issiq-sovuq ta’sirida plombani o‘zgarish koeffitsenti tish qattiq
to‘qimasinikiga yaqin bo‘lishi, yaxshi yopishqoqligi, kosmetik talabga
javob bera olishi (rangi, yarqirashi, musaffoligi), rentgen nurida
ko‘rinishi, kam yedirilishi, tish rangini o‘zgarmasligi, tezda qota olishi,
bakterisid ta’siriga egaligi, kerak bo‘lganda engil ko‘chirish mumkinligi,
tish-plomba oralig‘ini qisqaligiga erishmoq kerak.
Ushbu talablarga to‘liq javob bera oladigan plomba materiali hozircha
yaratilmagan, lekin qo‘yilgan talablarga ko‘ra kerakli xususiyatga ega
bo‘lgan plomba materialidan foydalanish tavsiya etiladi.
Vaqtinchalik plomba tish kovagini 1—2 hafta mobaynida berkitish
uchun ishlatiladi. Bu vaqt ichida tish kovagiga qo‘yilgan dorini ushlab
turishga yoki masallikni diagnostika va taqqosiy diagnostika qilishga
yordam beradi. Doimiy plomba qo‘yishda vaqtinchalik plomba ajratuvchi
taglik sifatida ham ishlatiladi (chuqur kariyesda).
Eng ko‘p ishlatiladigan vaqtinchalik plomba materiallaridan biri bu
sun’iy dentin — sink-sulfat sementdir. Sun’iy dentin — oq rangdagi
poroshokdir, tarkibi 66% rux oksidi, 24% rux sulfati, 10% kaolindan
iboratdir.
Plomba tayyorlash uchun poroshokdan kerakli miqdorda oyna plastin-
kasining yuzasiga solinadi va distillangan suvni 2:1 hisobida botguncha
qo‘shiladi. Metall shpatel bilan 30 soniya davomida qaymoqsimon
holatga kelguncha aralashtiriladi. U ma’lum darajada yopishqoq bo‘ladi
va karioz kovakka yaxlit bo‘lakda kiritilgandan so‘ng 3-4 daqiqa ichida
devorlarini paxta tamponchasi yordamida shakllantiriladi. Plombani
so‘lakdan muxofaza qilish kerak, aks holda qotmaydi.
Dentin pasta ishlatish uchun tayyor holatda chiqariladi. Sun’iy
dentinni o‘rik, shaftoli yoki qalampir moyiga quyuq pasta holatiga
kelguncha aralashtirib tayyorlanadi.
Tarkibida xushbo‘y modda mavjud, antiseptik va suv ta’siri qilmaslik
xususiyatiga ega. Bunday dentin og‘iz bo‘shlig‘i xaroratida bir soatda
qotadi. Uni og‘zi yaxshi yopiladigan shisha idishda saqlanadi.
Vinoksol — sinkoksidgvayakol sementi 40 g poroshok va 10 g qizg‘ish
tusdagi suyuqlikdan iborat komplektdir. Poroshogining asosini sink oksidi
tashkil qiladi. Suyuqligi plastmassali tomchigichga joylashtirilgan
polistirolni gvayakoldagi eritmasidir. Plomba shisha plastinkada metall
shpatel yordamida aralashtirilib tayyorlanadi. Qo‘yilgan plomba tish
qattiq to‘qimasiga yaxshi yopishadi, hamda ancha pishiq va antiseptik
xususiyatiga ega. Vinoksol sut tishlardagi karioz bo‘shliqni olti oy mud-
datga berkitish uchun qo‘llaniladi. Vinoksolni plastmassa va kompozitli
plomba uchun taglik sifatida qo‘llab bo‘lmaydi.
Sinkoksidevgenol sementi — sink oksidini evgenol yoki qalampir
moyiga aralashtirib tayyorlanadi. Tarkibidagi moddalar plombaga biroz
og‘riq qoldirish va antiseptik xususiyat beradi. Plomba 10-12 soatda
qotadi. Sinkoksidevgenol sementni plastmassali plombaga taglik sifatida
www.ziyouz.com kutubxonasi

3 9
ishlatib bo‘lmaydi, chunki evgenol yuz qotuvchi plastmassaning poli-
merizasiya reaksiyasini buzadi.
Vaqtinchalik plombalarni tish kovagidan ekskavator, zond asboblari,
yoki bor yordamida olib tashlash mumkin.
Vaqtinchalik plombalar uchun umumiy bo‘lgan yaxshi sifatlar:
— yengil antiseptik xususiyatga egaligi;
— pulpani shikastlamasligi va zaxarlamasligi;
— issiqlik o‘tkazmasligi;
— yumshoq, plastikligi;
— tish bo‘shlig‘iga engil kiritish va chiqarib olish mumkinligi;
— tish to‘qimasiga yaxshi yopishqoqligidadir.