Rivojlantirish instituti

Paradont kasalliklarini umumiy davolash usullari
Tarixiy man’balardan ma’lumki, paradont kasalliklarining klinik
ko‘rinishlari birinchi marta fransuz shifokori Foshar (1746) tomonidan
yoritilgan. Lekin ungacha bizning sharq shifokorlaridan mashxur Abul
Qozim X asrdayoq paradont kasalliklarini davolashda tish toshlarini
olib tashlash muxim ahamiyatga ega ekanligini hisobga olib, tish
toshlarini olib tashlash uchun maxsus asboblar yasagan va qo‘llagan.
Abu Ali Ibn Sino (980—1037) o‘zining mashhur asari — "Tib
qonunlari"da paradont kasalliklarini to‘liq yozishdan tashqari, ularni
davolash uchun organizmning umumiy ahvolini yaxshilash, og‘iz
gigiyenasini yaxshilash va milklarga asal bilan sarig‘ yog‘ aralashmasini
qo‘yish va mo‘m chaynash kabi muolajalarni bajarishni taklif etgan.
Paradontitni umumiy davolash uchun, uning kelib chiqishida katta
rol o‘ynaydigan umumiy kasalliklar-oshqozon-ichak kasalliklari, yurak-
qon tomir, buyrak va siydik yo‘llari kasalliklari, qandli diabet, revmatizm,
jigar va boshqa ichki a’zo va tizim kasalliklarini bemorda laboratoriya
usullari yordamida tekshirib, ularning bor-yo‘qligini aniqlab, kerak
bo‘lganda topilgan kasalliklarni davolash zarur. Ko‘pchilik tadqiqotchilar,
paradont kasalliklarini kelib chiqishida organizmda kechadigan umumiy
surunkali kasalliklar katta ahamiyatga ega ekanligini tasdiqlaydigan
omillar keltiradilar. Shuning uchun, paradontit bilan og‘rigan bemorda
bo‘lishi mumkin bo‘lgan, yuqorida ta’kidlangan umumiy kasalliklardan
tashqari, vegetativ asab tizimi, modda almashinuvi bilan bog‘liq barcha
kasalliklar, gipo va avitaminozlar, qon kasalliklari va shunga o‘xshash
boshqa kasalliklar paradontit bilan birga davolanishi kerak.
Paradont kasalligi bilan og‘rigan bemorni stomatolog har tomonlama
va to‘liq klinik va laboratoriya tekshiruvlaridan o‘tkazishi va olingan
ma’lumotlarga binoan, kerakli mutaxassisliklarda ishlaydigan shifokorlar
(terapevt, endokrinolog, gematolog, pediatr, nevropatolog, psixonevrolog
va boshqalar) bilan maslaxatlashib, birga tegishli davolash ishlarini
amalga oshiradi.
Paradont kasalliklarini umumiy davolashni psixoterapiyadan (bemor
ruxiga ta’sir etish) boshlash kerak. Shifokor bemordagi paradont
kasalligini davolash mumkin yoki uni rivojlanishini to‘xtatishi, ancha
engilliklar berishi mumkinligiga bemorni ishontira olishi zarur.
"Bemordagi kasallikni emas, balki bemorni davolash kerak" degan
tibbiyotdagi aforizm paradont kasalliklarini davolashga juda to‘g‘ri keladi.
Davolashning yaxshi natija berishi, bemorning umumiy ahvoli,
yashash sharoitlari, mexnat sharoiti, ovqatlanish tartiblari hamda kasallik-
ni davolash uchun shifokor buyurgan yoki tavsiya etgan narsalarni o‘z
vaqtida va to‘liq bajarilishi, boshqacha qilib aytganda, bemorning
savodliligi, intelekti, dunyo qarashi, madaniyatiga bog‘liqdir.
Umumiy davolash vositalari bemor organizmining umumiy quvvati,
(reaktivligi)ni oshirishga va uning organizmida modda almashinuv

---

2 5 1
jarayonlarini jonlantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Paradontitni komp-
leks davolashda vitaminlar, antibiotiklar, stimulyasiyalaydigan (nospesi-
fik, noxos) davolash usullari, autogemotsrapiya, to‘qimalar tiklanishini-
reperativ regenerasiyalashga o‘rnatilgan davolash usullari, densensibilizat-
siyalaydigan, giperbarooksigenoterapiya, immunostimulyatsiya yoki
immunodepressiv davolash usullari kabilar qo‘llanadi. Vitaminlar S, V,
A, E kabilar paradont kasalliklari bilan og‘rigan bemorlar organizmida
kamayib ketishi, ularni davolashda qo‘llanilishini taqazo etadi. Ulardan
tashqari B
2
, B
6
, B
12
, K
3
, R vitaminlari ham o‘z o‘rinlarida ishlatiladi.
S va R (rutin) vitaminlari milkdan qon oqishi bo‘lganda xususan yoshlar-
da keng qo‘llaniladi. Bu vitaminlar kapillyarlar devorlarini o‘tkazuvchan-
ligini kamaytirib, qon oqishini to‘xtatadi. S vitamini kollagenlar hosil
bo‘lishiga ta’sir etib, qon tomirlar devorlarini zichlantiradi, osteoblastlar
faolligini oshiradi. S vitamini R vitamini bilan birga qo‘llanadi. R vitamin
kapillyarlar o‘tkazuvchanligining buzilishini tuzalishiga yordam beradi,
oksidlanish — tiklanish jarayonlar me’yorga kelib, to‘qimada S vitami-
nining to‘planishiga imkon tug‘diradi. Ancha miqdorda S vitamini ovqat
bilan organizmga kiradi, bu yaxshi. Askorutin (vit. R) 0,1 g, 2—3. marta,
S vitamini esa, polivitaminlar tarkibida 2—3 donadan bir kecha-kunduz-
da beriladi. B1 vitamini paradont to‘qimasining oziqlanishi va karbonsuv-
lar, oqsillar modda almashinuvini me’yorlashtiradi. 5%-li tiamin eritmasi
shaklida 1—2%-li novokain bilan qo‘shib ukol qilinadi, yoki milk
elsktroforszi usuli bilan paradontga yuboriladi. RR (nikotin kislotasi)
vitamini ko‘proq, shilliq qavat kasalliklarida, ba’zida paradont kasalligida
ham qo‘llanadi. Xususan, oshqozon-ichak, jigar kasalliklarida, tomirlar
spazmalari kasalliklarida, aterosklerozda paradont o‘zgarishlari bo‘lganda
0,005 g dan har kuni 2 marta (ovqatdan keyin) nikotin kislotasi ukol
qilinadi. B6 vitamini (piridoksin) okleil modda almashinuviga qatnashishi
uchun paradont kasalliklari oshqozon va 12 barmoqli ichak yara kasal-
liklari, gipoxromli anemiya, surunkali gepatit, yurak qon tomirlari
aterosklerozi, markaziy asab tizimi kasalliklari bilan birga kechganda
qo‘llanadi. Piridoksin (B6) 0,01 g. li tabletkada, kunda 2—3 maxal ichish
yo‘li bilan qabul qilinadi. B
12
 (siankobalamin, koamid) vitamini paradont
kasalliklari jigar (gepatitlar, Botkin kasalligi, sirroz), ateroskleroz,
anemiyalar, jumladan homiladorlardagi anemiya bilan birga uchraganda
qo‘llanadi. Teri ostiga yoki mushakka 30—100 mkg dan xaftada 2—3
martadan ukol qilib yuboriladi. Mahalliy va umumiy modda almashinuvi
buzilganda B
12
 vitamin S, V, va ATF bilan birga yuboriladn. E vitamini
to‘qima (paradont) dagi shishni kamaytiradi va gialurinadazaning alveola
suyak to‘qimasining emirilishini ham pasaytiradi. U 50 mg dan kuniga
3 marta (yog‘li eritma) 3—5 xafta davomida yuboriladi. Shuningdek,
oblepixli yog‘ tarkibida 1650 mkg/l E vitamini bor bo‘lgani uchun
patologik tish-milk cho‘ntaklariga turundada kiritiladi.
Paradont to‘qimalarining regeneratsiyasini kuchaytirish, jonlantirish
uchun E va A (ayevit) vitaminlarining aralashmasi (yog‘li eritma)

---

2 5 2
turundalarda cho‘ntaklarga yoki mushakka har kuni 1 ml dan 20 kun
mobaynida yuboriladi.
A vitamini epiteliy to‘qimasi vazifasini yaxshilaydi, 10 tomchidan
ovqat paytida yoki 2—5 drojjadan ovqatdan keyin 3 xafta mobaynida
qabul qilinadi.