Rivojlantirish instituti

Patologik anatomiyasi. Granulematoz periodontit (granulema)
ko‘proq turg‘un va kamroq faol bo‘ladi. Chunki, bu shakl periodontitda
yallig‘lanish yangi to‘qima hosil bo‘lishi-proliferasiya jarayoniga aylanadi.
Bunda ham granullashgan periodontitga o‘xshab, periodont to‘qimasi
granulyasion to‘qimaga aylana-boradi. Granullashgandan farqli o‘laroq,

---

1 8 5
granulema atrofdagi suyakdan fibroz parda bilan o‘ralgan va uning tolalari
periodont to‘qimasiga o‘tadi. Granulemaning o‘rtasida juda ko‘p
plazmatik hujayralar, epitelial iplar yoki pardalar joylashgan. Shuning
uchun granulemalar oddiy va murakkab (epitelial)ga bo‘linadilar.
Granulema epiteliysining tuzilishi og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatini o‘rab
turuvchi epiteliyning malpigiyev qavati epidermasining o‘suvchi qavatiga
o‘xshashdir. Oddiy granulema epitelial granulemaga nisbatan atigi 8—
10% ni tashkil etadi. Demak, asosan epitelial granulemalar uchraydi
(E.V. Borovskiy, 1989).
Ba’zi mualliflar (E.V. Leviskaya, N.N. Skurskaya va boshqalar, 1973)
granulemalarni 3 guruhga bo‘lishni tavsiya etishadi. 1-guruhga produktiv
jarayonning eng oldingi fazasida kechishi, tomirlarga va yosh gistogen
va gematogen hujayralarga boy granulemalar kiradi. 2-guruhga
fibroblastlar ko‘p bo‘lib, kollagenizatsiya va gialinoz jarayonlari bilan
kechadigan granulemalar va nihoyat, 3-guruhga yallig‘lanish jarayonlar
qaytalangan — etilgan tolali qo‘shuvchi to‘qimalar orasida yangi
yallig‘lanish o‘choqlari, infiltrasiya bor bo‘lgan granulemalar kiradi.
Gistioximik tekshiruvlar granulemada, uning dastlabki hosil bo‘lish
paytlarida enzimatik faolligi yuqori, asosan nafas olish fermentlari-
suksindegidrogeneza, sitoxromoksidaza ancha faollashganligini aniqlash
imkonini beradi. Ammo, glikolitik fermentlar-laktat-degidrogeneza va
boshqalar kamroq faollidirlar. Achish-tiklanish jarayonlari fibroblastlarda,
plazmatik hujayralarda va makrofag elementlarida ko‘rinadi. Eng kam
fermentativ faollik ley-kositlarda, makrofaglarda va limfoid hujayralarda
bo‘ladi. Nordon fosfatazaning ko‘pligi yallig‘langan to‘qimalarda meta-
bolizm jarayonining zurayishidan dalolatdir. Yallig‘lanish jarayoni so‘n-
gan granulemalarda fosfataz faollik pasaya boradi. Bu hol granulemaning
barcha tarkibiy hujayra va tolalarida ko‘rinadi.
Enzimatik reaksiyaning so‘nishi tomir-to‘qima o‘tkazuvchanligini
kamayib borishidan dalolat beradi.
Fermentativ faollikning granulyasiyadagi dastlabki vaqtlarda va
surunkali yallig‘lanishning qaytalangan paytlarida faollashuvi, tishdagi
granulemalarning surunkali infeksiya o‘choqlari ekanligini ko‘rsatadi.
Epiteliy bilan o‘ralgan bo‘shliqlari bor bo‘lgan granulemalar kista-
simon-kistagranulema deb ataladi.
Kistagranulema 2 yo‘l bilan hosil bo‘lishi mumkin. Birinchi yo‘l —
granulema markazida vakuolli distrofiya jarayoni kechishi va uning natija-
sida to‘qimalar parchalanishi oqibatida bo‘shliq paydo bo‘lishi. Ikkinchi
yo‘l-granulemaning markazidagi granulyasion to‘qima yiringlashuvidan
keyin hosil bo‘lgan bo‘shliqqa atrofdagi epiteliyning o‘sib kirishi natija-
sida hosil bo‘lgan bo‘shliq. Bu bo‘shliqda degenerasiyaga uchragan epite-
liy, yallig‘lanish oqibatida eozinofilli ekssudat, oqsilli va yog‘li detritlar
to‘planadi. Detritning chirishi natijasida holesterin kristallari hosil bo‘la-

---

1 8 6
di, bular esa ildizoldi radikulyar kistalar va kistagranulemalarning tarkibiy
kismiga kiradi.
Kistagranulema nima bilan xarakterli? degan savolga quyidagicha
javob beriladi: ularning chegaralari aniq, ularda suyak tuzilmalari yo‘q,
surilgan va rentgenogrammada aniq soya (qora rangda) ko‘rinadi.
Ularning kattaligi 0,5—0,8—1,0 sm atrofida bo‘lib, radikulyar kistalardan
kichikdir. Lekin, granulema yoki kistagranulema ekanligini faqat
patologoanatomik tekshiruvlar natijasida aniqlash mumkin.
Yaxshi, to‘liq, qo‘pol xatolarga yo‘l qo‘ymasdan (yallig‘lanishni qo‘z-
g‘atuvchi kuchli dorilar ishlatish, infeksiyani kanaldan ildiz atrofiga siqib
chiqarish, mayda asboblar bilan periodontni jarohatlash kabi) davolangan
surunkali granulematoz periodontitdagi granulema, oxir-oqibatda fibroz
periodontit shaklida tugashi va bu davolashning yaxshi natijasi deb
baxolash bilan tugaydi.
Agar yuqoridagi talablar bajarilmasa, davolash ma’lum bosqichda
davomidan to‘xtatilsa, granulema kistagranulema yoki ildizoldi kistaga
aylanadi va bu hol qancha davom etsa, shuncha stomatogen infeksiyali
o‘choq vazifasini o‘tab, tanani zaxarlab (intoksikasiya) boraveradi.