Rivojlantirish instituti

Maxalliy omillar. Ba’zi tadqiqotchilar paradont kasalliklari maxalliy
sabablar oqibatida kelib chiqishini yozadilar. Bu sababchilar: tish
karashlari, tish toshlari, tishlarga tushadigan bosimning noto‘g‘ri taqsim-
lanishi (prikusning buzilishi, tishlar distopiyasi, zichligi), mikroflora va
boshqalar. Shuni aytish kerakki, faqat maxalliy omillar paradont
kasalligiga sababchi bo‘la olmaydilar.
Umumiy omillar. Organizmda modda almashinuvining buzilishi, asab
tizimining buzilishi, endokrin buzilishlar kabi umumiy ta’sirotlar albatta
kasallik kelib chiqishida axamiyatlidirlar. Oqsil modda almashinuvi,
vitaminlar gipoavitaminozi holatlari, qon tomirlari vazifalarining
buzilishi, maxalliy paradont to‘qimasining kislorod bilan ta’minlanish
jarayonining buzilishi, asab tizimi kasalliklari kabi holatlar paradont
kasalligini paydo bo‘lishi va rivojlanishida katta axamiyat kasb etadilar.
Yallig‘lanish, infeksiya, kimyoviy, fizikaviy, mexanik, immunologik,
organizm qarshilik kuchi (reaktivligi)ni pasayishi va boshqa ko‘pgina
sabablar ta’sirida maydonga keladi.
VOZ (Butundunyo sog‘liqni saqlash tashkiloti) ma’lumotlariga qara-
ganda, gingivitni kelib chiqishida tishda yig‘iladigan mikrobli karashlar
sababchi bo‘ladilar. Tish pellikulasi ustida og‘iz tozalik qoidalarini saqlash
darajasiga qarab, turli holatlarda ko‘p yoki oz karashlar yig‘iladi. Karash-
lar asosan, polisaxoridlar va oqsillar, karbonsuvlar, tuzlar, fermentlardan
iborat. Undan tashqari organik tarkiblar bilan bog‘langan noorganik
moddalar-kalsiy, fosfor, magniy, kaliy, natriylar ham bor. E.V.Borovskiy,
T.I.Lemeskaya va boshqalar paradontning yallig‘lanish kasalliklarida
mikrob omiliga ko‘proq urg‘u berishadi. Ularning fikricha, paradont
to‘qimasida yig‘iladigan mikroorganizmlar ma’lum qonuniyatga amal
qilib, 2—3 kecha-kunduzdan keyin milkda grammanfiy va grammusbat
kokklar, 4—5 kundan keyin-fuzobakteriyalar, 7-kundan boshlab sproxeta-
lar, spirallar paydo bo‘la boshlaydi. Mikrobli karashlar tarkibini 70% ni
mikroorganizmlar tashkil etar ekan. Ular tish toshlarini paydo bo‘lishida
ham rol o‘ynaydi.
So‘lak tarkibini, buzilishi (giposalivatsiya, kserostomiya), ya’ni so‘lak
bezlari vazifalarining buzilishi oqibatida ham tish karashlari, toshlari
paydo bo‘lishi tezlashadi, chunki mexanik tozalanish jarayoni buziladi.
Yana boshqa paradontning yallig‘lanishining sabablaridan, mexanik (no-
to‘g‘ri qo‘yilgan-milkni bosib, jarohatlaydigan plomba qismlari, milkka
ortiqcha kirib turadigan su’nniy koronkalar, noto‘g‘ri tayyorlangan orto-
pedik, ortodontik moslamalar, ularning klammerlari, boshqa omillar),
kimyoviy, va fizikaviy milk jarohatlari kabi sabablarni ko‘rsatish mumkin.

---

2 2 1
Maxalliy sabablardan, og‘iz daxlizining kichikligi, lablar va til
yuganchalari ning yopishganlik anomaliyalari ham kasallikka sabab bo‘la
oladilar (Arifdjanov A. K., Safarov T. X. va boshq., 1989).
Umumiy sabablardan, qandli diabet, isenko-Kushing kasalligi, jinsiy
tiznmning garmonal buzilishi, asab va ichki kasalliklar (oligofreniya,
revmatizm, modda almashinuv kasalliklari, nefropatiya va boshqalar)
oshqozon-ichak kasalliklari (T.X. Satarov, 1970—1986; V.A. Epishev,
1972 va boshqalar) paradont kasalliklarini kelib chiqishida, rivojlanishida
katta axamiyatga molik sabablar bo‘la oladi.
Keyingi yillarda (T.X. Safarov, I.S. Mashchenko, T.I. Lemeskaya va
boshqalar) paradont kasalligida immunologik tizimning ishi buzilishi
katta rol o‘ynashini ilmiy asoslangan.
T.X. Safarov (1986) kliniko-laboratoriya tekshiruvlar natijasida
oshqozon-ichak kasalliklarida asosan (85%) yallig‘lanish bilan kecha-
digan paradont kasalliklari, kam (14%) paradontoz uchrashini aniqladi.
Oshqozon-ichak kasalliklarida kechadigan paradont kasalliklarining
asosiy xususiyati, ularning tarqalganligi (generallashganligi)dir, xususan
oshqozon sekretorligini etishmasligi bilan kechadigan gastritlar, oshqozon
yarasi va o‘n ikki barmoqli ichak yarasi kasalliklarida.
Demak, paradont kasalliklarining kelib chiqish sabablari to‘liq
aniqlanmagan bo‘lsada, bu sohadagi olib borilgan, xaqiqatga yaqin
dalillar asosida ilmiy asoslangan dalillar mavjudligi ma’lum.
VOZ-ning pardontologiya (1977) bo‘yicha ekspertlar komiteti gingivit
va paradontitni etiologiyasini quyidagi sxema bo‘yicha tushinishni taklif etadi: