Рўйхатга олинди бд 5110500 09 рақами 2012 йил “14” март Вазирликнинг 2012 йил “14” мартдаги “107”-сонли буйруғи билан тасдиқланган

 
Фанининг ўқув режадаги бошқа фанлар билан ўзаро боғлиқлиги, услубий 
жиҳатдан узвийлиги ва кетма-кетлиги 
 
Мазкур фан 5110500-география ўқитиш методикаси йўналишида 4-5-6-8 
семестрларда ўқитилади ва қуйидаги фанлари билан боғлиқ иқтисодиёт 
назарияси, умумий ер билими, табиий география, тупроқшунослик асослари, 
топография ва картография асослари ва бошқалар. 
 
Фаннинг таълимдаги ўрни 
“Иқтисодий ва ижтимоий география” ўқув фани асосий умумкасбий 
фанларидан бири ҳисобланади. Чунки, География ўқитиш методикаси
йўналишида жаҳон мамлакатлари хўжалигининг ривожланиши тўғрисида 
маълумотлар берилади. Мактаб, академик лицей ва касб ҳунар коллежларида 
ўқувчиларга ижтимоий-иқтисодий география фанларидан билимлар беришда 
асос бўлади. 
Фанни ўқитишда замонавий ахборот ва педагогик технологиялар 
 
Талабаларнинг иқтисодий ва ижтимоий география фанини ўзлаштирлари 
учун ўқитишнинг илғор ва замонавий усуллларидан фойдаланиш, янги 
инфармацион педагогик технологияларни тадбиқ қилиш муҳим аҳамиятга 
эгадир. Фанни ўзлаштиришда дарслик, ўқув ва услубий қўлланмалар, маъруза 
матнлари тарқатма материаллари, электрон материаллар рельеф макетларидан 

---

фойдаланилади. Маъруза, амалий ва лабаратория дарсларида мос равишда 
педагогик технологиялардан фойдаланилади. 
 
АСОСИЙ ҚИСМ. 
Фаннинг назарий машғулотлари мазмуни. 
 
Жаҳон мамлакатлари иқтисодий ва ижтимоий географияси. 
Дунёнинг ҳозирги сиесий харитаси. Дунё сиёсий харитасининг 
шаклланишининг Биринчи жаҳон урушгача жаҳон сиёсий харитаси. Иккинчи 
жаҳон урушидан кейинги жаҳон сиёсий харитасидаги ўзгаришлар. Мустамлака 
тизмининг емирилиши. Дунё сиёсий харитасидаги ҳозирги даврдаги 
ўзгаришлар. Жаҳон социализим тизимининг парчаланиб кетиши. 
Дунё мамлкатларнинг турлари, уларни туркумлантириш. Ривожланган 
мамлакатлар, уларнинг жаҳон тароққиётидаги аҳамияти ва ўрни. Жаҳонинг 
ривожланётган мамлакатлари, уларнинг халқаро майдондаги аҳамиятнинг ортиб 
бориши. Дунё сиёсий харитасидаги ўзгаришлар.
Кишилик жамияти билан табиат ўртасидаги муносибатларнинг унинг 
тарих хусусиятларига эга эканлиги жамият ва табиат ўзаро таьсирининг 
ҳозирги даврдаги муракаблашуви. Жаҳон ёқилғи, рудали қазилмаларнинг 
материклар ва мамлакатлар бўйича географик тақсимланишининг хусусятлари. 
Ер ва сув ресурсларининг бутун дунё ва айрим регионлар бўйича географик 
тақсимланишининг хусусятлари. 
Дунё океан ресуслари: минерал, энергетика ва биологик ресурслар. Дунё 
океани энергетика ва хом ашё ресурсларидан оқилона фойдаланишнинг халқаро 
муамолари. Рекреатция ресусларнинг унинг айрим материкалар ва мамлакатлар
миқёсида тақсимланиши улардан оқилона фойдаланиш 
Атроф муҳит, инсонинг табиатга таъсири ва унинг сабаблари ҳозирги 
замон глабал - экологик муамолар, уларни хал этиш йўллари 
Дунё аҳолисининг тадрижий ўсиши «Демографик протлаш» тушунчаси 
унинг вужутга келтириш сабаблари. Осиё, Африка ва Лотин Америкасининг 
ривожланётган мамлакатлардаги демографик портлаш. Меҳнат ресурсларининг 
сони, сифати ва «учинчи дунё» мамлакатлардаги ишсизликнинг кучайиши.
Ер шари аҳолисининг жойлашуви, аҳоли зичлиги: шаҳар ва қишлоқ 
аҳолиси. Жаҳон урбанизацияси ва аҳоли миграцияси. Дунё аҳолиснинг миллий 
таркиби. Ер кураси ва айрим регионлардаги этник жарёнларнинг турлари. 
Жаҳондаги йирик динлар, аҳолининг диний таркиби. Жаҳон аҳолисининг 
ўсиши, озиқ–овқат муамоси. БМТнинг демографик башоратлари. 

---

Жаҳон хўжалиги география халқаро географик меҳнат тақсимотининг 
шаклланиши, жаҳон хўжалиги тармоқларининг ривожланиш қонуниятлари ва 
хусусиятлари. Дунё мамлакатлари иқтисодий ривожланишнинг нотекислиги.
Жаҳон 
саноатининг 
моддий 
ишлаб 
чиқаришдаги 
аҳамияти. 
Саноат 
ривожланишидаги худудий фарқлар, саноатнинг ишлаб чиқариш ва худудий 
таркибига таъсир қилувчи омиллар.
Жаҳон хўжалиги ривожланишига қўшган хиссаси. Фан техника 
тараққиётининг саноат ривожланиши ва жойланишидаги аҳамияти, энергетика, 
металлургия, озиқ-овқат саноатнинг регионал ва айрим мамлакатлар бўйича 
ривожланиши. 
Унинг аҳамияти географик хусусиятлари. Ер ресурсларининг таркибий, 
регионал бўйича тақсимланиши. Аграр муносабатлар географияси, фан техника 
тараққиётининг қишлоқ хўжалиги географиясига таъсири. Жаҳоннинг йирик 
регионларидаги 
дехқончилик 
ва 
чорвачилик 
географиясининг 
асосий 
хусусиятлари.
Дунё аҳамиятига эга бўлган транспорт йўллари. Транспортнинг моддий 
бойлик ишлаб чиқаришдаги роли. Ташқи савдо юкларини ташишдаги халқаро 
меҳнат тақсимотининг ривожланишдаги роли. Дунё иқтисодий алоқаларнинг 
ўзаро боғлиқлиги уларнинг шакллари, ташқи савдо-халқаро географик меҳнат 
иқтисодини ифодаловчи шакл сифатида жаҳон хўжалигидаги ташқи иқтисодий 
алоқаларнинг янги йўналишлари ва шакллари. 
Европа: 
сиёсий 
географик 
ўрни, 
Европа 
сиёсий 
харитасининг 
шаклланиши. 
Европадаги 
сиёсий 
вазиятнинг 
хозирги 
даврда 
тубдан 
ўзгарганлиги. Европанинг Жаҳон иқтисодиёти ва сиёсатидаги ўрни ва роли.
Европа давлатининг ривожланиш даражаси давлат тизимининг шакллари 
бўйича 
хилма-хиллиги. 
НАТО 
блокига 
аъзо 
мамлакатлар, 
Варшава 
шартномасининг парчаланиб кетиши «Умумий бозор» ва бошқа харбий, сиёсий, 
иқтисодий бирлашмалар. Европа аҳолиси хусусиятлари, меҳнат ресурслари, 
зичлик, урбанизация даражаси. Саноати ташкил этилганлиги ресурсларнинг 
етишмаслиги, четга қарашлилиги, экспорт даражасининг юқорилиги, қишлоқ 
хўжалиги, транспорти, ташқи алоқалари. 
Германия, Франция, Буюк Британиянинг иқтисодиётининг умумий тарифи. 
Тараққиётнинг ўхшашлиги, манополиянинг хукмронлик холати. 
Ғарбий Европадаги митти давлатлар. Ёқилғи ва бошқа хом ашёларга 
қарамлилиги, демография вазият, урбанизация даражаси, иқтисодий географик 
тафовутлар. Саноати, қишлоқ хўжалиги, транспорти, ташқи алоқлари. 
Шимолий Европа мамлакатларида таркиби. Иқтисодий географик ўрни 
сиёсий географик холати. Табиий ресурслари аҳолиси. Миллий таркиби. 
Демографик холати. Урбанизация даражаси. Хўжалик тармоқлари. Саноати. 
Қишлоқ хўжалиги. Транспорти. Ташқи иқтисодий алоқлари. Экспорт ва импорт. 
Италиянинг иқтисодий ва сёсий географик жойланиши, иқтисодий 
тарақиётининг умумий тарифи ресурслари, аҳолиси, таркиби, урбанизация 

---

даражаси. Хўжалиги. Саноат тармоқлари, қишлоқ хўжалиги, транспорти, ташқи 
алоқлари. 
Иқтисодий ва сиёсий географик таҳлили, социалистик тизимидаги собиқ 
мамлакатлар, уларнинг жаҳон тараққиётидаги аҳамияти ва ўрни, табиий 
ресурслари, аҳоли хўжалиги НАТО блокнинг мамлакатлар ижтимоий хаётидаги 
роли.
Россия федерацияси. Иқтисодий географик ўрнининг хусусиятлари, 
сиёсий географик вазияти. Табиий ресурслари минерал ресурсларининг хилма-
хиллиги уларнинг жойланиши. Аҳолиси миллий таркиби, аҳоли миграцияси, 
Россия федерациясидаги миллий низолар. Давлат тузилиши, сиёсий партиялар 
хўжаликдаги иқтисодий танозул. Россия хўжалиги саноати тармоқлари 
уларнинг географияси. Россия иқтисодий районлари, қишлоқ хўжалиги. 
Россиянинг транспорти ва ташқи иқтисодий алоқалари. Россиянинг МДХ 
давлатлари билан иқтисодий алоқалари экспорт-импорт таркиби. 
Украина ва Молдава давлатлари мамлакатларнинг иқтисодий географик 
ўрни. Табиий ресурслари аҳолиси ва меҳнат ресурслари. Давлат тузуми ва 
сиёсий партиялари. Хўжалиги, саноати ва қишлоқ хўжалиги ривожланишнинг 
асосий омилари. Транспорти ва ташқи иқтисодий алоқлари.
Беларусия ва Болтиқ бўйи давлатлари. Мамлакатларнинг иқтисодий 
географик ўрни, демографик вазият, табиий ресурслари аҳолиси меҳнат
ресурслари. Давлат тузуми, сиёсий партиялари. Хўжалиги, саноати, қишлоқ 
хўжалиги, транспорти, ташқи иқтисодий алоқлари.
Кавказ орти давлатлари. Кавказ орти давлатларнинг иқтисодий географик 
ўрни, табиий ресурслари. Аҳолиси, меҳнат ресурслари, давлат тузуми. Кавказ 
орти мамлакатлардаги сиёсий вазият. Арманистон ва Озарбайжон давлатлари 
ўртасидаги худудий жанжал. Хўжалиги. Саноат ва қишлоқ хўжилиги. 
Транспорти ва ташқи иқтисодий алоқалари. 
Шимолий америка мамлакатлари. Шимолий Америка мамлакатлари 
иқтисодий ва сиёсий, географик таърифи
АҚШ иқтисодий ва сиёсий географик ўрни табиий шароити, табиий 
ресурслари, унинг хилма-хиллиги. Аҳолиси ва меҳнат ресурслари. Давлат 
тузими сиёсий партиалар мамлакатнинг маъмурий ва худудий бўлинши. АҚШ 
штатлари хўжалиги. Четга капитал чиқариш, қишлоқ хўжалиги тармоқлари, 
ИТЖ даврида қишлоқ хўжалиги унумдорлигнинг интинсивлиги, қишлоқ 
хўжалиги раеонлани, транспорти, транспорт тизмининг хусусиятлари, реоктция 
ва туризм миллий парклари ва қўриқхоналар ташқи алоқлар турли гуруҳдаги 
мамлакатлар билан иқтисодий алоқлари.
Канада худудининг катталиги иқтисодий ва сиёсий географик ўрни, 
табиий шароити ва табиий ресурслари. Аҳолиси ва меҳнат ресурслари. Давлат 
тузуми, сиёсий партиялар тарихи ривожланиш хусусиятлари хўжалигига 
умумий таъриф. Саноати, қишлоқ хўжалиги, транспорти, ташқи иқтисоди 
алоқалари.

---

Лотин Америкаси давлатлари. Иқтисодий ва сиёсий географик таърифи. 
Марказий Америка мамлакатлари Мексика ва Куба давлатларининг иқтисодий 
географик ўрни. Табиий ресурслари. Аҳолиси, Давлат тузуми сиёсий 
партиялари. Хўжалигига умумий таъриф, саноати, қишлоқ хўжалиги, 
транспорти, ташқи иқтисодий алоқлари.
Жанубий Америка мамлакатлари. Бразилия, Аргентина, Чили давлатлари 
иқтисодий ва ситёсий географик ўрни. Табиий ресурслари, аҳолиси, меҳнат 
ресурслари, Давлат тузуми, сиёсий партиялари. Хўжалиги саноати, қишлоқ 
хўжалиги, транспорти, ташқи иқтисодий алоқалари. 
Осиё сиёсий харитаси, иқтисоди географик ўрни Табиий ресурсларининг 
хилма – хиллиг, минерал ресурсларга бойлиги, ер ресурлари, аҳолиси 
аҳолисининг этник таркиби, аҳолининг жойлашиши хусусиятлари, урбанизация 
даражаси. Хўжалиги, хўжалигнинг кўп табақалилиги, саноати ва қишлоқ 
хўжолиги. Транспорти. 
Япония. Япония иқтисодий географик ўрни, табиий ресурслари минерал 
ва хом ашё ресурсларини камбағаллиги. Аҳолиси, аҳолининг жойланиши, 
урбанизация даражаси магополистларнинг ташкил топиши. Давлат тузуми, 
маъмурий худудий бўлиниши. Хўжалиги. ИТЖ саноат ва қишлоқ хўжалигига 
ишлаб чиқаришга жорий қилиш. Қишлоқ хўжалиги ва унинг интенсивлиги. 
Транспорт, экспорт, ва импорт таркиби Япониянинг ташқи савдоси «Умумий 
бозор» иқтисодий мамлакатлар билан рақобати иқтисодий районлари. 
Хитой Халқ Республикаси. Иқтисодий географик ўрни: табиий 
ресурслари, менерал хом ашёлари агроиқлимининг хилма-хиллиги. Аҳолиси, 
демографик вазияти. Давлат томонидан олиб борилаётган демографик сиёсат, 
урбанизация хусусиятлари, ички миграция. Давлат тузуми. Хўжалиги, 
хўжаликнинг ўзига хослиги, тараққиёт даражаси. Саноати, саноат тармоқлари 
ичида ёқилғи энергетика саноатининг устунлиги, қишлоқ хўжалиги, донли ва 
техника экинлари географияси. Транспорти, ташқи иқтисодий алоқалари, 
иқтисодий районлари.
Жанубий ва Шимолий Корея иқтисодий географик ва сиёсий географик 
ўрни. Табиий шароити ва ресурслари. Аҳолиси ва меҳнат ресурслари. Давлат 
тузуми ва сиёсий партиялари. Тарихий ривожланиши хусусиятлари, хўжалиги, 
саноати, қишлоқ хўжалиги, транспорти, ташқи иқтисодий алоқлари. Жанубий 
Корея билан Ўзбекистон хамкорлиги.
Жанубий Шарқий осиё мамлакатлари. Табиий иқтисодий географик ўрни 
хусусиятари сиёсий географик холати. Табиий ресурслари. Аҳолиси, миллий 
таркиби, демографик холати, урбанизация даражаси, хўжалиги, саноати, қишлоқ 
хўжалиги, тарнспорти, ташқи иқтисодий алоқалари, экспорт-импорт алоқалари. 
Жанубий Осиё мамлакатлари. Табиий, иқтисодий географик ўрни, сиёсий 
географик холати, табиий ресурслари. Аҳолиси, миллий таркиби демографик 
холати, урбанизация даражаси, хўжалиги, саноати, қишлоқ хўжалиги, 
транспорти, ташқи иқтисодий алоқалари.

---

Хиндистон иқтисодий географик ўрни. Табиий ресурслари, менерал хом 
ашёлари. Агроиқлимининг хилма-хиллиги. Аҳолиси, демографик вазият. Давлат 
томонидан олиб борилаётган демографик сиёсий, урбанизация хусусиятлари, 
миграция холати. Хўжалиги, саноати қишлоқ хўжалиги, донли ва техника 
экинлари географияси. Транспорти, ташқи иқтисодий алоқалари. Иқтисодий 
районлари. 
Покистон иқтисодий географик ўрни, ресурслари. Аҳолиси ва меҳнат 
ресурслари. Давлат тузуми, сиёсий партиялари хўжалиги, саноати, қишлоқ 
хўжалиги, транспорти, ташқи иқтисодий алоқалари 
Жанубий Ғарбий Осиё мамлакатлари Табиий ва иқтисодий географик 
ўрни, хусусиятлари, сиёсий географик холати. Табиий ресурслари. Аҳолиси 
миллий таркиби, демографик холати, урбанизация даражаси, хўжалиги, саноати, 
қишлоқ хўжалиги, транспорти, ташқи иқтисодий алоқалари. 
Туркия табиий ва иқтисодий географик ўрни ресурслари. Аҳолиси мехнат 
ресурслари. Давлат тузуми, сиёсий партиялари. Хўжалиги, саноат тармоқлари, 
қишлоқ хўжалиги, транспорт ташқи иқтисодий алоқалари. 
Афғонистон. Иқтисодий географик ўрни, ресурслари. Аҳолиси, меҳнат 
ресурслари. Давлат тузуми, саноати, транспорти, ташқи иқтисодий алоқалари.
Эрон Ислом Республикаси. Иқтисодий географик ўрни, ресурслари. 
Аҳолиси. Давлат тузуми. Хўжалиги саноати, транспорти, ташқи иқтисодий 
алоқалари.
Саудия Арабистони. Иқтисодий географик ўрни, ресурслари. Аҳолиси, 
Давлат тузуми, хўжалиги саноати, транспорти, ташқи алоқалари. Мусулмон 
дунёсидаги тутган ўрни. 
Австралия ва Янги Зеландия. Табиий иқтисодий географик ўрни. Табиий 
ресурслари, аҳолиси, урбанизация даражаси хўжалиги. Саноати, қишлоқ 
хўжалиги, транспорти ташқи иқтисодий алоқалари.
Африка давлатлари табиий ва иқтисодий географик ўрни ресурслари, 
аҳолиси, хўжалиги, саноати, қишлоқ хўжалиги ва транспорти.