Ro’yxatga olindi №

2.1 O‘zbekiston Respublikasida inflyatsiyaga qarshi siyosat istiqbollari.
Jahonning iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi kurash olib borishda juda katta nazariy va amaliy tajriba to’plangan. Inflyatsiyani butunlay yo’qotish imkoniyati yo’q. Chunki uni yuzaga chiqishiga sabab bo’lgan omillarni (ichki va tashqi, pullik va pulsiz) to’liq yo’qotish mumkin emas. Shuning uchun hozirgi davrda eng asosiy maqsad inflyatsiyaning butunlay yo’qotish emas, balki uni boshqaruvchan qilish va uning salbiy iqtisodiy – ijtimoiy oqibatlarini zaiflashtirish hisoblanadi.
Dunyoning turli mamlakatlarida hukumat tomonidan mavjud iqtisodiy- ijtimoiy shart-sharoitlaridan kelib chiqqan holda inflyatsiyaga qarshi turli antiinflyasion siyosatni ishlab chiqaradilar va uni amalga oshiradilar. Davlat tomonidan antiinflyasion siyosatni olib borishda turli chora-tadbirlar hisoblangan byudjet, ijtimoiy, soliq, baho, kredit-moliya, sanoat-investitsiya, tashqi iqtisodiy va emissiyani amalga oshiradilar.
Byudjet siyosati – bu davlatning asosiy iqtisodiy siyosati hisoblanadi va uning asosiy maqsadi mamlakatning aniq belgilangan muddat mobaynida ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishning ustuvor yo’nalishlari belgilanadi va amalga oshiriladi. Byudjet siyosati yordamida soliqlar va yig‗imlar asosida yig’ilgan davlat moliya resurslarini umummilliy vazifalarini bajarish uchun qayta taqsimlanishi amalga oshiriladi. Byudjet siyosatining asosiy tarkibiy qismi bo’lib ijtimoiy siyosat hisoblanadi. Chunki mamlakatdagi ijtimoiy tadbirlarni moliyalashtirish asosan davlat byudjeti tomonidan amalga oshiriladi.
Soliq siyosati – bu davlatning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy vazifalarini bajarishi uchun zarur moliya mablag’larini yig’ish uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektlar va mamlakat aholisidan soliqlar, to’lovlar hamda majburiy ajratmalarni belgilash, ularni undirish yuzasidan qonun asosida belgilangan tizimdir.
Baho siyosati – bu mahsulotlar, xizmatlar va to’lovga qobiliyatli talab o’rtasidagi mutanosiblikga erishish hamda uni tartibga solib turish bilan bog’liq siyosatdir.
Kredit-moliya siyosati – bu Markaziy bank tomonidan qayta moliyalashtirish stavkasi, majburiy zahiralar me’yori va ochiq bozordagi operatsiyalar orqali mamlakat bank-kredit tizimini boshqarish hamda tartibga solib turishdan iborat.
Sanoat-investitsiya siyosati – bu yalpi ichki mahsulotning o’sishini ta’minlovchi mamlakat sanoat-texnologik qudratini rivojlantirishga qaratilgan siyosatdan iborat.
Tashqi iqtisodiy faoliyat siyosati – bu davlat tomonidan xorijiy mamlakatlar bo’lib tashqi iqtisodiy faoliyatni boj-tarif dastaklari yordamida tartibga solib turishdan iboratdir.
Emissiya siyosati – bu Markaziy bank tomonidan milliy iqtisodiyotning holatiga asosan muomalaga qog’oz pul chiqarish, ularning aylanishini tartibga solish va muomaladagi ortiqcha pullarni aylanmadan chiqarib turishdan iborat siyosatdir.
Dunyoning har bir mamlakatidan hukumat tomonidan antiinflyatsion siyosati mavjud inflyatsiyani tartibga solishga hamda uni o’sish sur’atlarini pasaytirishga qaratilgan bo’lishi lozim. Bunday siyosatni olib borishda asosan ikki shakllardan foydalaniladi:
Pul islohotlarini amalga oshirish;
Inflyasion jarayonlarni davlat tomonidan tartibga solib turish;
Pul islohotlari – bu mamlakatdagi pul muomalasini tartibga solish va kuchaytirish maqsadida davlat tomonidan mavjud pul tizimini to’liq yoki qisman o’zgartirishlarini amalga oshirishdir. Mamlakatning iqtisodiy rivojlangan holati, pullarning ta’minlanganligi darajasiga asosan pul islohotlarining revalvatsiya, devalvatsiya va denominatsiya usullaridan foydalaniladi. Iqtisodiyoti rivojlangan davlatlardan Germaniya Federativ Respublikasi, Isroil va boshqalarda revalvatsiya usulidan foydalanildi. Revalvatsiya o’z mohiyatiga asosan milliy pul birligini xorijiy valyutaga nisbatan kursini ko’tarib qo’yishdan iborat. Pul islohotining ikkinchi usuli bo’lib devalvatsiya hisoblanadi. Devalvatsiya o’z mohiyatiga asosan milliy pul birligini xorijiy valyutaga nisbatan tushirib qo’yishdan iborat. Devalvatsiya usulidan asosan iqtisodiyoti bozor munosabatlariga o’tayotgan
Mamlakatlarda keng foydalaniladi. Pul islohotining uchinchi usuli bo’lib denominatsiya hisoblanadi. Denominatsiya o‗z mohiyatiga asosan milliy pul birligidagi ortiqcha nollarni olib tashlab muomalaga yangi pullarni chiqarishdan iborat. Denominatsiya usulida Rossiya (3 dona nolni olib tashladi) va Turkiya (liradan 6 dona nolni olib tashladi) hukumatlari foydalanishdi.
Inflyatsion jarayonlarni davlat tomonidan tartibga solib turish o’z mohiyatiga asosan mamlakatda mahsulotlar, bajarilgan ishlar, ko’rsatiladigan xizmatlarga bo’lgan narx-navolarni o’sib borishini cheklash va pul tizimini barqarorlashtirish maqsadida davlat tomonidan aniq chora-tadbirlarni amalga oshirishdan iborat. Ushbu chora-tadbirlar ikki yo’nalishda olib boriladi:
Deinflyatsion siyosat. Ushbu siyosat mamlakatda pulga bo‗lgan talabni pul-kredit va moliya mexanizmlari yordamida tartibga solib turiladi. Deinflyasion siyosat davlat xarajatlarini qisqartrish, kreditlar uchun foiz stavkalarini oshirish, soliq yukini kuchaytirish (soliqlar soni va ularni foiz stavkalarini ko’tarish) va pul massasini cheklashni o’z ichiga oladi. Shuni ta’kidlash lozimki, deinflyatsion siyosat mamlakatdagi iqtisodiy o’sishni sekinlashuviga sabab bo’ladi;
Daromadlar siyosati. Ushbu siyosat olib borishda davlat tomonidan mahsulotlar, korsatilgan xizmatlar, bajarilgan ishlarga bo’lgan narx-navo va ish haqi ustidan birdaniga nazorat etiladi hamda ularni o’sishini ma’lum chegarasi o’rnatiladi yoki butunlay «muzlatib» qo’yiladi. Daromadlar siyosati o’z mohmiyatiga ko’ra qat’iy siyosat hisoblanadi va u aholi o’rtasida norozilikni kelib chiqarishi mumkin. Lekin inflyatsiya bilan kurashishda ayrim mamlakatlarda daromadlar siyosatidan foydalaniladi.
Xalqaro amaliyotda rivojlanayotgan mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi kurash olib borish tajribasida biz ta’kidlab o’tgan ikki yo’nalishdan oqilona birgalikda foydalanilgan.
О’zbekistonning inflyatsiya jarayonlarini jilovlashga oid olib borilgan chora- tadbirlar jahonning rivojlanayotgan mamlakatlariga nisbatan yetarlicha samarali
Emas, bu esa yuqorida sanab о’tilgan mamlakatlarning tajribasini о’rganishni talab etadi.
О’zbekistonda inflyatsiya muammosni hal etishdagi taraqqiyotga mustaqil byudjet-soliq siyosatini shakllantirish, narxlarni erkinlashtirish jarayonini yakunlash, shuningdek tо‗lov intizomini mustahkamlash bilan bog’liq chora- tadbirlar yordamida erishildi.
Monetaristlar inflyatsiya aynan pul bilan bog‗liq hodisa bо‗lganligi sababli shok terapiyasi pul massasining о‗sish sur‘atlarini keskin qisqartiradi va inflyatsiya sur‘atlarini tushiradi deb hisoblashadi. Ammo bunda ishlab chiqarish keskin pasayishi va bandlilik qisqarishi mumkin.
Konfiskatsiya tipidagi shok terapiyasi kо‗rinishlaridan biri bо‗lib daromadlarning va baholarning nominal darajalarini о‗zgartirmagan holda eski pullarni belgilangan nisbatda yangisiga alishtirishtirish hisoblanadi.
Bunday tadbirlar aholi tomonidan og‘ir qabul qilinishi sababli, u qisqa muddatda samara berishi zarur.
Monetaristlar tomonidan taklif qilinayotgan inflyatsiya jarayonlarini jilovlashning yana bir kо‗rinishi – inflyatsiya sur‘atlarini asta-sekinlik bilan pasaytirib borish usulidir. Bu usulda inflyatsiya sur‘atlari pul massasini kо‗p marotalaba, lekin oz-ozdan kamaytirish orqali pul massasining о‗sish sur‘atini pasaytirishni kо‗zda tutadi. Graduallash usuli inflyatsiyani asta-sekinlik bilan pasaytira borib iqtisodiyotda chuqur pasayishni oldini olish imkonini beradi.
Shuningdek, antiinflyatsion siyosatdagi asosiy usullardan biri pul-kredit siyosatining targetlash rejimi hisoblanadi. Ushbu siyosat Markaziy bank tomonidan inflyatsiyaning o‘rta muddatli maqsadli darajasi e‘lon qilinadi va pul- kredit instrumentlari ushbu inflyatsiyaning o‘rta muddatli maqsadli ko‘rsatkichiga erishishga yo‘naltiriladi.
2.2 Inflyatsiyaning oqibatlari
Inflyatsiya bir oldindan aytish qiyin hamqadam bo'lishi mumkin. o'rtasida narxlar to'satdan, tez o'sishi sharoitida bozor ishtirokchilari boshqalar yo'qotishlarni azob esa, foyda ko'rdi.
inflyatsiya ta'siri boylik va daromad qayta taqsimlash ham, avvalo, paydo bo'ladi. Oladiganlarga qarzdor ko'ra kamroq qulay holatda o'zlarini topish. Recent birinchi hisobiga boy olish. Misol uchun, uy qurilishi uchun kredit to'lov, shartnomaga ko'ra, doimiy narxlarda amalga oshiriladi. Bu holda, pul qadrsizlanishi bunday shartnomalarga yaxshilash qilinmaydi. Shu munosabat bilan, beqarorlik davri sobit qarz juda foydasiz bo'ladi.
inflyatsiya ta'siri, shuningdek, narx balansida aks ettiriladi. Shunday qilib, bozor qiymati tovar davlat korxonalari narxi farq qiladi. tartibga (umumiy) sohasida, ishlab chiqarish xarajatlarini va mahsulot (tovarlar) narxi xususiy narxlar nisbatan tez-tez uzoq va kam ko'rib chiqiladi, sektor. inflyatsiya bilan davlat korxonalari tovarlar qiymati har ortishi oqlash va buni barcha tashkilotlar tik turib ruxsat olish kerak. Bu narxlar umumiy indeksi muntazam, tasodifiy, kutilmagan ortish, lozim bu harakatlar texnik juda qiyin amalga oshirish uchun, ta'kidlash lozim. izostaziya davlat va xususiy sektor rivojlanadi, Natijada, davlat shunday bozoriga ta'sir qobiliyatini yo'qotadi. inflyatsiya Ushbu ta'sir mutaxassislar eng xavfli tomonidan ko'rib chiqiladi. Bostirilgan inflyatsiya odatda umumiy davlat nazorati va bozor mexanizmining bostirilishi tufayli rejalashtirilgan iqtisodiyotga ega mamlakatlarda yoki kuchli davlat tomonidan tartibga solinadigan mamlakatlarda sodir bo’lib, universal nazoratga aylanadi. Davlat narxlarni nazorat qilish funktsiyasini o’z zimmasiga oladi, ularni sun’iy ravishda muvozanat darajasidan pastroq darajada ushlab turadi. Natijada talab va taklif o’rtasidagi global farq paydo bo’ladi. Kritik nuqtadan o’tib, bu bo’shliq inflyatsiyaga aylanadi va iqtisodiyotda barqaror taqchillik paydo bo’ladi. Bunday sharoitda tovar massasi rasmiy iqtisodiyotdan yashirin iqtisodiyotga o’ta boshlaydi. Bostirilgan inflyatsiya yashirin bozorni vujudga keltiradi, chunki u ma’muriy belgilangan narxlar va talab va taklifni tenglashtiradigan yuqori qora bozor narxlari o‘rtasidagi tafovutga asoslanadi. Shunday qilib, agar ochiq inflyatsiya o’z ifodasini narxlarning ko’tarilishida topsa, bostirilgan inflyatsiya tovar bozoridagi taqchillik va yashirin bozorning rivojlanishida, bostirilgan inflyatsiya aholi va firmalar jamg’armalarining ko’payishida namoyon bo’ladi. Bu turdagi inflyatsiyaga qarshi kurashish juda qiyin, chunki bozor mexanizmlari ishlamaydi. Bostirilgan inflyatsiyaga qarshi kurashish uchun uni birinchi navbatda ochiq inflyatsiyaga aylantirish kerak. Bostirilgan inflyatsiya odatda yashirin inflyatsiya deb ataladi.
Ba’zi iqtisodchilar yashirin inflyatsiyani alohida ajratib ko’rsatadilar, bunga ishonadilar yashirin inflyatsiya uning uchun doimiy narxlarda mahsulot sifatining yomonlashishi yoki arzon tovarlarni ishlab chiqarishdan, demak iste’moldan “yuvish” bilan bog’liq.
Agar jamiyatda ishlab chiqarilgan barcha tovar va xizmatlarning narxi taxminan bir xil tezlikda ko’tarilsa, unda kimdir bu haqda gapiradi muvozanatli inflyatsiya. Agar turli xil tovar va xizmatlar narxlari har xil nisbatda o’zgarsa, u holda iqtisodiyotda inflyatsiya muvozanatsiz.
Har qanday iqtisodiyot uchun eng yaxshi variant ochiq, muvozanatli, mo’’tadil va bashorat qilinadigan inflyatsiyadir. Ammo, aslida, bu holat kamdan-kam uchraydi. Shu sababli, kichik inflyatsiya (yiliga 20% gacha), lekin bostirilgan, oldindan aytib bo’lmaydigan inflyatsiyadan ko’ra, o’rtacha narxlar darajasi va iqtisodiyotning etarlicha yuqori o’sish sur’atlariga ega bo’lsa-da, ochiq, muvozanatli va bashorat qilinadigan inflyatsiyaga ega bo’lish afzalroq deb hisoblanadi. Va muvozanatsiz. Haqiqatda inflyatsiya ichki va tashqi sabablar majmuasidan kelib chiqadigan makroiqtisodiy muvozanatning buzilishi natijasidir.
Inflyatsiyaning eng muhim ichki sabablari:
Takror ishlab chiqarish nisbatlarini buzish: ishlab chiqarish va iste’mol, jamg’arish va iste’mol, talab va taklif, muomaladagi pul massasi va tovar narxlari yig’indisi o’rtasidagi;
Samarasiz davlat xarajatlari tufayli davlat byudjeti taqchilligi va davlat qarzining sezilarli darajada oshishi;
Pul muomalasi qonunlarini buzadigan ortiqcha pul chiqarish;
Resurslarning muhim qismini mudofaa sanoatiga yo’naltiradigan iqtisodiyotni harbiylashtirish;
Davlat budjetiga og‘ir yuk bo‘lib, uning taqchilligini oshiradi va uning (defitsit) inflyatsion moliyalashtirilishini keltirib chiqaradi;
Ishlab chiqaruvchilarga soliq yukining oshishi;
Mehnat unumdorligining o’sish sur’ati bilan solishtirganda ish haqining o’sish sur’atlarini ortda qoldirish.
Inflyatsiyaning tashqi omillari davlatlar o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning kuchayishi bilan bog’liq bo’lib, ular jahon kapital bozorlari, tovar bozorlari, mehnat bozorlaridagi raqobatning kuchayishi, xalqaro valyuta-kredit munosabatlarining keskinlashishi, dunyoning tarkibiy inqirozlari (energetika, oziq-ovqat, moliyaviy va boshqalar) bilan birga keladi. ). Ortiqcha talabni real ishlab chiqarish hajmini oshirish bilan javob bera olmaydi, chunki u to’liq bandlik sharoitida ishlaydi. Shuning uchun ishlab chiqarish bir xil bo’lib qoladi va narxlar oshadi, natijada defitsit kamayadi.

Taklif (xarajat) inflyatsiyasi

Taklif inflyatsiyasi ishlab chiqarish resurslaridan to’liq foydalanilmaslik sharoitida ishlab chiqarish xarajatlarining ko’payishi natijasida yuzaga keladigan narxlarning o’sishini anglatadi.
Iqtisodiy vaziyat salbiy bo’lsa, iqtisodiyotda taklif kamayadi. Qoida tariqasida, bu ishlab chiqarish omillari narxining oshishi bilan bog’liq. Ishlab chiqarish xarajatlari oshadi va mahsulot narxiga o’tadi. Agar bu mahsulot firma uchun ham resurs bo’lsa, u holda narxni ko’tarishga majbur bo’ladi. Boshqa stsenariy mumkin, agar mahsulotga bo’lgan talabning yuqori elastikligi tufayli tadbirkor narxni oshira olmasa. Bunda uning foydasi kamayadi va kapitalning bir qismi rentabellikning pasayishi tufayli ishlab chiqarishni tark etadi va jamg’armaga ketadi. Daromadni taqsimlashda:
Belgilangan foizli qarzlarni to’lovchilar daromadlarini ko’paytirish va ularning kreditorlari daromadlarini kamaytirish orqali daromadlarni qayta taqsimlash (katta davlat qarzlarini to’plagan hukumatlar ko’pincha qisqa muddatli inflyatsiyani rag’batlantirish siyosatini olib boradilar, bu esa qarzlarning qadrsizlanishiga yordam beradi);
Barqaror daromadga ega bo’lgan, qadrsizlanib borayotgan aholiga salbiy ta’sir ko’rsatishi;

Aholi daromadlarining qadrsizlanishi, bu esa joriy iste’molning qisqarishiga olib keladi;

Real daromadning ta’rifi endi odam daromad sifatida oladigan pul miqdori bilan emas, balki u sotib olishi mumkin bo’lgan tovar va xizmatlar miqdori bilan belgilanadi;
Valyutaning xarid qobiliyatining pasayishi.
Iqtisodiy munosabatlar uchun:
Biznes egalari o’z mahsulotiga qanday narx qo’yishni bilishmaydi;
Iste’molchilar qaysi narx asosli ekanligini va birinchi navbatda qaysi mahsulotlarni sotib olish foydaliroq ekanligini bilishmaydi;
Xomashyo yetkazib beruvchilar tez qadrsizlanayotgan puldan ko’ra real tovarlar olishni afzal ko’radilar, barter rivojlana boshlaydi;
Kreditorlar kredit berishdan qochadi.
Pul taklifi uchun:
Pul o’z qiymatini yo’qotadi va qiymat o’lchovi va muomala vositasi sifatida ishlashni to’xtatadi, bu esa moliyaviy halokatga olib keladi.
LEKIN! O’rtacha inflyatsiya iqtisodiyot uchun foydalidir, chunki pul massasining o’sishi ishbilarmonlik faolligini rag’batlantiradi, iqtisodiy o’sishga yordam beradi va investitsiya jarayonini tezlashtiradi. Ular real inflyatsiya darajasiga juda yaqin. Ushbu model pul muomalasidan olingan haqiqiy daromad maksimal bo’lgan inflyatsiya darajasini nazarda tutadi. Bu daraja optimal inflyatsiya deb ataladi. Inflyatsiyaning bu darajasi iqtisodiy o’sish sur’atlariga bog’liq. Shunday qilib, iqtisodiy o’sish sur’ati qanchalik yuqori bo’lsa, bu inflyatsiya darajasi shunchalik past bo’ladi. Bu nazariyaga ko’ra, agar haqiqiy inflyatsiya optimal inflyatsiya darajasidan oshsa, u holda yangi pullarning muomalaga chiqarilishi inflyatsiyani yanada tezlashtiradi. Xuddi shu harakatlar muomalaga pul mablag’larini chiqarishdan olingan daromadlarning salbiy real ko’rsatkichiga olib kelishi mumkin. Agar haqiqiy inflyatsiya optimal inflyatsiya darajasidan past bo’lsa, pul muomalasi mumkin deb hisoblanadi.
Koganning giperinflyatsiya modeli
Bu inflyatsiyaning matematik modeli bo’lib, pulga bo’lgan talab faqat inflyatsion kutilmalarga bog’liq bo’lishi sharti bilan soddalashtirilgan shaklda inflyatsiya dinamikasini tavsiflaydi. Biroq, iqtisodiy o’sish kuzatilmaydi. Ushbu model 1956 yilda taklif qilingan. Aslida, bu model giperinflyatsiya holatini tasvirlaydi, bunda inflyatsiya kutishlari iqtisodiyotdagi hamma narsani hal qila boshlaydi. Agar kutishlarning moslashish tezligi qiymatlari past bo’lsa va pulga bo’lgan talabning egiluvchanligi kichik bo’lsa, unda bu model inflyatsiya pul massasining joriy o’sish sur’atiga teng bo’lgan vaziyatni tavsiflaydi. Agar ushbu parametrlarning qiymatlari yuqori bo’lsa, bu pul massasi tezligi doimiy ravishda o’sib borayotganiga qaramay, nazoratsiz giperinflyatsiyaning paydo bo’lishiga olib keladi. Bundan xulosa qilishimiz mumkinki, bunday sharoitda inflyatsiya darajasini pasaytirish uchun iqtisodiy munosabatlar sub’ektlarining inflyatsion kutilmalarini kamaytiradigan chora-tadbirlar ko’rish zarur.
Bruno-Fisher modeli
Ushbu model 1990 yilda taklif qilingan. Unda inflyatsiyaga bog’liqlik, byudjet taqchilligi, shuningdek, ushbu byudjetni moliyalashtirish yo’llari tavsiflanadi. Ushbu model aniq real talab va kutilayotgan inflyatsiya o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlashga asoslangan. Ushbu modelning soddalashtirilgan versiyasiga ko’ra, byudjet taqchilligini barcha moliyalashtirish yangi pullarni chiqarish orqali amalga oshiriladi. Defitsitni moliyalashtirish modelining murakkab versiyalariga defitsitni emissiyaviy moliyalashtirish yoki qarz olish yo’li bilan ruxsat beriladi. Bu modelda pul massasining o’sish sur’ati bilan bir qatorda yalpi ichki mahsulotning doimiy o’sishi ham mavjud. Bularning barchasi pul-kredit siyosatining oqibatlarini chuqur tahlil qilishga yordam beradi. Boshqalari esa tushadi. Asosiy muammo shundaki, ular notekis ko’tarilishi mumkin. Ba’zi narxlar ko’tarilsa va boshqalar pasaysa, boshqalari hatto barqaror bo’lib qolishi mumkin.
Inflyatsiya nimaga bog’liq?
Iqtisodchilarning ta’kidlashicha, inflyatsiya darajasi quyidagilarga bog’liq.
Pul emissiyasining o’sishi;
Pul aylanmasi tezligining ularning hajmini o’sishini hisobga olmagan holda o’sishi;
Yirik kompaniyalar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxini oshirish;
Ishlab chiqarishning qisqarishi, bu esa tovarlar sonining kamayishiga olib keladi.
Inflyatsiya nimaga ta’sir qiladi?
Yuqori inflyatsiya kabi jarayon pulning xarid qobiliyatiga ta’sir qilishi mumkin va jismoniy shaxsning shaxsiy daromadi unga bevosita bog’liq bo’lishi mumkin emas. Daromadlar aniqlanganda turmush darajasi pasayadi. Bu pensionerlar, talabalar va nogironlar uchun amal qiladi. Iqtisodiy inqiroz tufayli ushbu toifadagi odamlar ancha kambag’allashib bormoqda va shuning uchun qo’shimcha daromad izlashga yoki xarajatlarini kamaytirishga majbur bo’lmoqda.
Daromadlar aniqlanmagan bo’lsa, inson bu vaziyatda o’z holatini yaxshilash uchun bunday imkoniyatga ega. Bundan biznes rahbarlari foydalanishi mumkin. Misol tariqasida, mahsulot narxi ko’tarilgan, ammo resurslarning narxi bir xil bo’lib qoladigan vaziyat bo’lishi mumkin. Shunday qilib, sotishdan tushgan daromadlar xarajatlardan oshib ketadi va foyda ko’payadi. Inflyatsiya va ishsizlik o’rtasidagi bog’liqlikBarcha tovarlar va xizmatlar bir narsaga arziydi va har doim ham yangi mahsulotning narxi dastlab past bo’lmaydi, keyin esa ko’tariladi. Aksincha, tadbirkor yangi mahsulotni bozorga chiqarishda unga ma’lum narxni “sinab ko’radi” va talab va sharhlarga qarab, uni moslashtiradi. Ammo pul vaqt o’tishi bilan qadrsizlanadi va ishlab chiqaruvchilar mahsulot tannarxini oshirishga majbur bo’lishadi. Lekin nima uchun pul qadrsizlanadi? Agar biz iqtisodiy nazariyani chuqur o’rgansak (va biz buni qilmaymiz, chunki biz oddiy so’zlar bilan ma’lumot olishni xohlaymiz), unda yigirmadan ortiq sabablar mavjud, ammo ularning asosiy va eng muhimlari quyidagilardir:

Chop etish mashinasi juda ko’p ishlatilmoqda. Bular. Pullar nafaqat yaroqsiz holga kelgan banknotlarni almashtirish uchun, balki ancha katta miqdorda chiqariladi. Ularning soni ko’payib bormoqda, ammo ular bilan kamroq xarid qilishingiz mumkin.

Devalvatsiya, ya’ni. Rublning qulashi, agar biz mamlakatimizni hisobga olsak.
Mamlakatda byudjetdan o’g’irlangan katta miqdordagi “erkin valyuta” paydo bo’lganda, keng ko’lamli yuqori korruptsiya. Buning odatiy misoli – Moskva va mintaqalardagi ko’chmas mulkning o’ta yuqori narxlari (Permdagi (masalan) va Mayamidagi kvartiraning narxini solishtirganda, ular taxminan bir xil ekanligini sezasiz).
Inflyatsiya odamlarning turmush darajasiga qanday ta’sir qiladi?
Shuni unutmasligimiz kerakki, inflyatsiya pulning xarid qobiliyatiga ta’sir qiladi va shaxsning shaxsiy daromadlari miqdori unga bevosita bog’liq emas. Haqiqiy (shaxsiy) daromad, ya’ni. Bu daromad aniqlanganda turmush darajasi pasayadi. Biz nafaqaxo’rlar, talabalar, nogironlar va boshqalar haqida gapiramiz, ya’ni. Oylik daromadi har doim bir xil bo’lgan odamlar haqida. Inflyatsiya ularni shunchaki kambag’al qiladi, bu esa odamlarni qo’shimcha daromad izlashga yoki xarajatlarni qisqartirishga majbur qiladi va shu bilan ularning turmush darajasini yomonlashtiradi.
Agar biror kishi doimiy bo’lmagan daromadga ega bo’lsa, ular hatto inflyatsiyadan foyda ko’rishga imkon beradi (masalan, boshqaruv firmalari bundan foydalanishlari mumkin): mahsulot narxining o’sish sur’ati resurslar narxining oshishidan sezilarli darajada oshib ketganda, sotishdan tushgan daromad joriy xarajatlardan oshib ketadi, ya’ni. Foyda ortadi
Iqtisodchilarning fikricha, inflyatsiya va ishsizlik o’rtasida aniq bog’liqlik mavjud. Bu ingliz iqtisod maktablaridan birining taniqli professori A.Filipsning modelida tasvirlangan. U 1861-1957 yillarda o’z mamlakatida ma’lumotlar tadqiqoti bilan shug’ullangan. Natijada, u ishsizlik uch foizlik darajadan oshib ketganda, narxlar va ish haqi pasayishni boshladi, degan xulosaga keldi. Biroz vaqt o’tgach, ushbu modelda ish haqining o’sish sur’ati inflyatsiya ko’rsatkichi bilan almashtirildi.
Professor egri chizig’I qisqa vaqt ichida inqiroz va ishsizlik o’rtasidagi teskari bog’liqlikni va tanlash, murosa qilish imkoniyatini ko’rsatishi mumkin. Qisqa muddatda mahsulot va xizmatlar tannarxini oshirish ishchi kuchi taklifini rag’batlantirish va ishlab chiqarishni kengaytirishga yordam beradi. Inqiroz bostirilsa, u ishsizlikka olib keladi.
Inflyatsiya qanday hisoblab chiqiladi?
Inflyatsiya darajasini aniqlash uchun quyidagi inflyatsiya ko’rsatkichlaridan foydalanish odatiy holdir:
Iste’mol narxlari indeksi – odamlar o’z iste’moli uchun sotib olishlari mumkin bo’lgan tovarlar tannarxining vaqt o’tishi bilan o’zgarishini aks ettiradi.
Ishlab chiqaruvchilar narxlari indeksi – sanoat ishlab chiqarishi sohasida narx siyosatining o’zgarishini aks ettiradi.
Asosiy inflyatsiya pul bo’lmagan omillarni tavsiflaydi va CPI asosida hisoblash uchun mo’ljallangan.
YaIM deflyatori – yil davomida mamlakatda ishlab chiqarilgan barcha mahsulotlar tannarxidagi o’zgarishlarni ko’rsatishga qodir.
Iqtisodiy inqiroz indeksini hisoblash uchun tovarlarning narxi yuz sifatida qabul qilinadi va kelgusi davrlardagi barcha o’zgarishlar asosiy davr qiymatining foizi sifatida ko’rsatiladi. Indeks har oy va yillik asosda joriy yilning dekabr oyida tovarlar va xizmatlar tannarxining o’tgan yilning shu oyiga o’zgarishi sifatida hisoblanishi kerak