Ruda konlarini yerosti usulida qazib chiqarish asoslari

Umumshaxta texnologik bolinmalari

Shaxta va rudniklarning umushaxta bolinmalariga shaxta ichi transporti, shaxtani suvsizlantirish, elektr ta’minoti, tibbiy xizmat va yuklami ko‘tarish bilan bogliq bolgan xizmatlar kiradi.

Shaxta ichi transporti yerosti lahimlari bo‘ylab kavjoydan qazib ohngan foydah qazilmani va kon jinslarini yer yuzigacha tashib chiqarish, mashina va uskunalami, mustahkamlagich materiallarini yer yuzidan shaxta ichiga tashib keltirish, odam- lami ish joylariga ohb borish va ish kuni oxirida yer yuziga chiqarib qo‘yish kabi xizmatlami bajaradi.
Shaxta ichidagi transport vositalarining ishlash tavsifi ikki turga bolinadi: uzluksiz ishlaydigan va siklh usulda ishlaydigan transport vositalari.
Uzluksiz ishlaydigan transport vositalariga konveyer transporti, gidravlik transport, pnevmotransport, «cheksiz» sim arqon yordamida vagonchalar bilan yuk tashish qurilmasi va o‘z oglrligi bilan harakatlanuvchi transportlar kiradi. Bunda tashilayotgan yuklar potok ko‘rinishida uzluksiz harakatlanadi.
Siklli transport vositalariga temir yol transporti, avtomobil transporti, o‘ziyurar vagonchalar, skreper qurilmalari kabi transport vositalari kiradi. Bunda tashilayotgan yuklar vaqt bo‘yicha qismlarga ajratib tashiladi.
Shaxtalarda qo‘llaniladigan konveyerlar ikki turga bo‘linadi: sidirglchli va lentali konveyerlar.
Sidirglchh konveyerlar, asosan, qazib olingan foydali qazil­mani kavjoy bo^cylab transport shtrekigacha tashib chiqarishda qollaniladi. Lentali konveyerlar esa, tashish shtreklari va magistral tashish kon lahimlari bo‘ylab foydali qazilmani tashishda qo‘llaniladi.
Zamonaviy shaxta va rudniklarda yerosti transporti quyi­dagi transport bo‘g‘inlariga bo^clinadi:

1. 
   Foydali qazilmani kavjoy bo‘ylab transport shtrekigacha tashish.
   
2. 
   Yuklami gorizontal kon lahimlari orqali tashish.
   
3. 
   Yuklarni qiya kon lahimlari bo‘ylab tashish.
   
4. 
   Yuklami vertikal kon lahimlari bo‘ylab tashish.
   

Shaxta va rudniklarda transport ishlarini tashkil qilishda
yuklami qayta yuklash (transport bo‘g‘inlari)ning kam bo‘lishi, xayfsizlikni ta’minlash, transport xarajatlarining kam bo‘lishi kabi talablar qo‘yiladi.
Sidirg‘ichli konveyerlar og‘ish burchagi 20—25° gacha bo‘l- gan ko‘mir qatlamlarini qazishda qo‘llaniladi. Og‘ish burchagi 20—40° bolgan qatlamlami qazishda va ko‘mimi kavjoy bo‘ylab tashishda u yerda o^£matilgan metall novlar orqah qazib olingan komir o‘z og‘irlik kuchi ta’sirida tashish shtrekigacha sirpan- tirib yetkaziladi. Og‘ish burchagi 40° dan katta bo‘lgan qatlam- larda esa, qazib olingan ko‘mir o‘z og^cirlik kuchi ta’sirida metall novlarsiz tashish shtrekiga qatlam asosi bo‘ylab sirpanib yetib keladi.
Yuklami gorizontal kon lahimlari orqali tashishda temir yo^cl transporti, lentah konveyerlar va sidirg‘ichli konveyerlar qo‘llaniladi. Rudniklarda yuklarni qisqa masofaga tashish uchun skreper qurilmalari qo‘llaniladi. Tashish masofasi 500 m va undan ortiq bo‘lganda avtomobil transportidan foyda- laniladi.
Shaxta va rudniklarda temir yo‘l transporti ishini tashkil qilishda elektrovozlar va maxsus kon vagonchalaridan foyda- laniladi. Elektrovozlar kontakli (trolleyh) va akkumulyatorli bo‘lishi mumkin. Temir yo‘l qurilishida R—33 rusumli relslar ishlatiladi. Ikki rels pallasi o'rtasidagi masofa 600 va 900 mm ni tashkil qiladi. Temir yo‘llar tashish yo‘nalishi bo‘yicha 0,003—0,005 qiyalikka ega bo‘Ushi kerak. Chunki bunday qiya- likda yerosti suvlarining suv chiqarish qurilmasi tomon oqib kelishiga va yuk tashish jarayonida energiyani iqtisod qilishga imkon yaratiladi.
Ko‘mir, ruda va kon jinslarini tashish uchun hajmi 0,7 m³ dan 10 m³ gacha bo‘lgan kon vagonchalari qollaniladi. Odamlami tashish uchun esa, maxsus yolovchi vagonchalar ishlatiladi.
Bitta elektrovozga 4—6 ta, ayrim hollarda 8—10 ta vagon­chalar tirkaladi va tashiladigan yuk mashinasi 80—100 tonnani tashkil qiladi. Harakat tezligi esa 12—20 km/soat bolishi mum­kin. Vagonchalami yuklash joyida yuklangan vagonchalar o‘mi- ga bo^csh vagonchalami yetkazib berish uchun (monyovr ishlarini amalga oshirish uchun) kichik gabarith chig^cirlardan foydalaniladi.

1. 
   ari nimalardan iborat?