S. B. Azimova

Oshqozon sekretsiyasini tartibga solish 
Ovqat hazm qilish jarayonidan tashqarida oshqozon bezlari faqat shilliq va 
pilorik sharbatni chiqaradi. Oshqozon shirasining ajralishi ko'zdan, ovqat hidi, 
og'iz 
bo'shlig'iga 
kirishdan 
boshlanadi. Oshqozon kislotasi 
sekretsiyasi jarayonini bir necha bosqichlarga bo'lish mumkin: murakkab refleks 
(miya), oshqozon va ichak murakkab refleks (miya yarim) fazasi shartli 
refleks va shartsiz refleks mexanizmlarini o'z ichiga oladi . 

Shartli-refleksli me'da shirasi bo'limi xushbo'y, vizual va eshitish 
retseptorlarini tirnash xususiyati bilan (hid, ovqat turi, ovqat pishirish bilan 
bog'liq tovush signallari, ovqat haqida gapirish) yuzaga keladi. Talamus, 
gipotalamus, limbik sistema va miya yarim korteksidagi afferent vizual, eshitish 
va yoqimsiz tirnash xususiyati sintezi natijasida ovqat hazm qilish 
bulbar markazi neyronlarining 
qo'zg'aluvchanligi 
oshadi va 
oshqozon 

---

27 
bezlarining sekretor faoliyatini boshlash uchun sharoitlar yaratiladi. Bir vaqtning 
o'zida ajralib turadigan sharbatni I.P.Pavlov otishni yoki ishtahani chaqirdi. 

Mutlaq refleksli me'da shirasining ajralishi ovqat og'iz bo'shlig'iga kirgan 
paytdan boshlanadi va og'iz bo'shlig'i, farenks va qizilo'ngachda retseptorlarning 
qo'zg'alishi bilan bog'liq. Lingual (V juft kranial asab), glossofarengeal (IX juft) 
va yuqori laringeal (X juft) nervlarning afferent tolalari bo'ylab impulslar 
medulla oblongatasida oshqozon sekretsiyasi markaziga kiradi. Markazdan 
vagus asabning efferent tolalari bo'ylab impulslar oshqozon bezlariga uzatiladi, 
bu esa sekretsiyaning kuchayishiga olib keladi. Oshqozon sekretsiyasining 
birinchi bosqichida ajralib chiqqan sharbat katta proteolitik ta'sirga ega va hazm 
qilish uchun katta ahamiyatga ega, chunki bu tufayli oshqozon ovqat uchun 
oldindan tayyorlanadi. Oshqozon kislotasi sekretsiyasini inhibe qilish orqa miya 
markazlaridan keladigan efferent simpatik tolalarni tirnash xususiyati tufayli 
yuzaga keladi. 
Sekretsiya oshqozon fazasi oziq-ovqat oshqozonga kirgan paytdan boshlab 
paydo bo'ladi. Ushbu bosqich vagus asab, asab tizimining ichki qismi va 
humoral omillar tufayli amalga oshiriladi. Ushbu bosqichda oshqozon 
sekretsiyasi oshqozon shilliq qavati retseptorlarining oziq-ovqat bilan tirnash 
xususiyati tufayli yuzaga keladi, bu erdan impulslar vagus asabining afferent 
tolalari orqali medulla oblongatasiga, so'ngra vagus asabining eferent tolalari 
orqali sekretor hujayralarga kiradi. Vagus nervi oshqozon sekretsiyasiga bir 
necha usul bilan ta'sir qiladi: oshqozon bezlarining asosiy, parietal va 
qo'shimcha 
hujayralari bilan to'g'ridan-to'g'ri 
aloqa qilish (atsetilxolin 
M-
xolinergik retseptorlari tomonidan qo'zg'alish), intraorgan asab tizimi va 
humoral aloqa orqali, chunki vagus asab tolalari innervatsiya qiluvchi G-
hujayralari. gastrin ishlab chiqaradigan oshqozonning pilorik qismlari. Gastrin 
asosiy, ammo ko'p jihatdan parietal hujayralarning faolligini oshiradi. Shu bilan 
birga, gastrin ishlab chiqarish go'sht, sabzavot, protein hazm qilish mahsulotlari, 
bombesinning ekstraktiv moddalari ta'siri ostida ko'payadi. Oshqozon antrumida 

---

28 
pH pasayishi gastrinning ajralishini kamaytiradi. Vagus asabining ta'siri 
ostida oshqozonning 
EC2-hujayralari 
tomonidan 
histamin 
sekretsiyasi 
kuchayadi. Parietal hujayralarning H2-gistamin retseptorlari bilan o'zaro ta'sir 
qiladigan histamin pepsin miqdori kam bo'lgan yuqori kislotali me'da shirasining 
sekretsiyasini oshiradi. Oshqozon shilliq qavatining bezlarini sekretsiyasiga 
bevosita ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan kimyoviy moddalar orasida go'sht, 
sabzavot, spirtli ichimliklar, oqsillarni parchalanadigan mahsulotlar (albumozlar 
va peptonlar) mavjud. 
Ichak sekretsiyasining bosqichi oshqozondan ichaklarga o'tganda 
boshlanadi. Xima ichakning kimyoviy , osmo-, mexanoretseptorlariga ta'sir 
qiladi va 
oshqozon sekretsiyasining 
intensivligini 
refleksli 
ravishda 
o'zgartiradi. Oziq-ovqat 
moddalarining 
gidrolizlanish 
darajasiga 
qarab, 
oshqozonga oshqozon sekretsiyasini oshiradigan yoki aksincha inhibe qiladigan 
signallar yuboriladi. Rag'batlantirish mahalliy va markaziy reflekslar tufayli 
amalga oshiriladi va vagus asab, intraorganik asab tizimi va humoral omillar (o'n 
ikki barmoqli ichakning G-hujayralari tomonidan gastrin sekretsiyasi) orqali 
amalga oshiriladi. Ushbu bosqich uzoq yashirin davr, uzoq davom etish bilan 
tavsiflanadi. Ushbu davrda me'da shirasining kislotaligi past.
Sekretor jarayonning davomiyligi, me'da shirasining hazm qilish qobiliyati 
miqdori, uning kislotaligi asabiy va humoral ta'sirlar bilan ta'minlanadigan 
ovqatning tabiatiga bog'liq. Ushbu ma'lumotlar oshqozon bezlarining hipo va 
hipersekresiyasi bo'lgan bemorlarda dietani tayinlashda qo'llaniladi. Shunday 
qilib, hipersekresiya bilan og'rigan bemorlar uchun sutli parhez tavsiya etiladi, 
hipersekresiya, tarkibida ekstraktiv moddalar ko'p bo'lgan sabzavot va go'shtli 
parhez.