S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a
C h o ‘chqa tasmasimoni (Taenia solium)
Download 6.91 Mb. Pdf ko'rish
|
Parazitologiya.Дадаев С
- Bu sahifa navigatsiya:
- 27-rasm . C hoch qa tasm asim on ch u valch an gin in g hayotiy sikli: A -asosiy xo ja y in - od am
C h o ‘chqa tasmasimoni (Taenia solium) ham qoramol tasmasimoni kabi
odam ning ingichka ichagida parazitlik qiladi (27-rasm). Bu tasm asimon chuvalchang tanasining uzunligi 1,5-3 m, b a ’zan esa 5 m gacha borib, boshcha, y a ’ni skoleks, b o ‘yin va 900 tagacha b o ‘g ‘imlari bor. Boshchasida 4 ta so 'rg 'ic h i va xartumida ikki qator har xil katta-kichiklikdagi xitinli ilmoqcha lari (2 2 -3 2 tadan) joylashgan. М ала shu ilmoqchalarining borligi tufayli ch o 'ch q a tasmasimoni qurollangan tasmasimon deb ham ataladi. 76 27-rasm . C ho'ch qa tasm asim on ch u valch an gin in g hayotiy sikli: A -asosiy xo 'ja y in - od am , B -bosh q ism i, D -germ afrod it b o 'g 'im , E -yetilgan b o 'g 'im la r gu ru hi, F -tu xum , G -oraliq x o 'ja y in , H -g o'sh td agi finna, I-odam m iyasid agi finnalar, J-od am faku ltativ oraliq x o 'jayin sifatida. C h o ‘chqa tasmasimoni proglottidalarining har birida yuzlab u ru g ‘donlar va uch b o ‘lakli bitta tuxumdon b o ‘ladi. Bu chuvalchangning bachadoni qoramol tasm asi moni bachadonidan farq qilib, 7-1 2 tagacha yon shoxchalar chiqaradi va doimo tuxumlar bilan to ‘lib turadi. Eng oxirgi yetilgan proglottidalaming uzunligi 10-12 m m va eni 5 m m atrofida b o ‘ladi. Bundan tashqari, ch o ‘chqa tasmasimonining yetilgan b o ‘g ‘imlari strobi- ladan birdaniga 5 -7 talab uzilib, x o ‘jayini axlati bilan tashqariga chiqadi va bu b o ‘g ‘im!ar harakatsiz b o ‘ladi. C h o ‘chqa tasmasimoni lichinkasi ham xuddi qoramol tasmasimoni lichinkasi kabi sistitserk deyiladi. Bu lichinka har xil to'q im a va organlarda maxsus p o ‘stlarga o'ralib parazitlik qiladi. Sistitserk n o ‘xat kattaligidagi pufakcha b o ‘lib, ichi tiniq 77 suyuqlik bilan t o i g a n b o ia d i, uning uchida 4 ta so 'rg 'ich i va xartumi, ilmoqchalar bilan qurollangan skoleksi joyiashgan. C h o 'ch q a tasmasimonining asosiy xo'jayini odam hisoblanadi. Odamning in gichka ichagida voyaga yetgan tasmasimon chuvalchang parazitlik qiladi. C ho'chqa, it, mushuk, tuya va quyonlar bu chuvalchangning oraliq xo'jayinlari hisoblanadi. Bunda ch o 'ch qa va yuqorida aytilgan hayvonlar suv va har xil oziq-ovqatlar orqali chuvalchangning tuxumlari bilan zararlanadi. Oraliq xo'jayin organizmida tuxuni- dan chiqqan 6 ilmoqli lichinka (onkosfera) qon va limfa tomirlariga o'tib, muskul to'qim asi, miya, k o 'z va boshqa organlarga borib o 'm ashib, maxsus p o 'stg a o'raladi va 2 - 4 oydan keyin ikkinchi lichinkalik davri - sistitserkka aylanadi. Sistitserk ch o 'ch q a tanasida 3 yildan 6 yilgacha yashashi mumkin. Sistitserk finna deb ham ataladi. Odamlar cho'ch q a tasmasimonini sistitserkli, y a ’ni finnali cho'ch q a go'shtini yaxshi pishmagan holda istc’mol qilishlari orqali o'zlariga yuqtiradilar. Shuni ham aytib o'tish joizki, b a ’zan odamlar cho'chqa tasmasimonining asosiy xo'jayini bo'libgina qolmay, balki oraliq xo'jayini ham bo'lishlari mumkin. B un da parazitning tuxumi odamga oziq-ovqat, suv orqali yuqishi, ayrim hollarda esa ushbu gijja bilan kasallangan odamlar o'qchiganida ichagidagi voyaga yetgan chuvalchanglarning tuxumga to 'la proglottidalari, y a ’ni b o 'g 'im lari oshqozonga ko'tarilib, oshqozon ichiga mingiab tuxumlar ajralib chiqishi mumkin. Bunday hol larda tuxumdan ajralgan lichinkalar - onkosferalar odamlar ichagini teshib qonga o'tgach, turli organlar - yurak, muskullar, o'pka, k o 'z va hatto miyaga ham borib o'rnashishi mumkin. Bu yerda ular sistitserkka. y a ’ni finnaga aylanadi. Finnalaming aymqsa k o 'z g a o 'm ash ib olishi xavflidir. Bunda odamlar k o 'r bo'lib qolishlari ham mumkin. M iyaga o 'm ash ib olsa, odamlar o'ladi. Ana shunday o 'z -o 'z id a n zarar- lanish holati autoinvaziya deyiladi. Shu xususiyatiarini hisobga olganda, cho'ch q a tasmasimoni eng xavfli tasmasimon chuvalchanglardan biri hisoblanadi. Shuning uchun ham har bir odam, agarda ichagida cho'ch q a tasmasimoni borligini sezsa, ju d a ehtiyot b o iis h i, ozodalikka qattiq rioya qilishi, gijja tushirishda qayt qildiradi- gan d o n ichmasligi kerak. C h o 'c h q a tasmasimonining voyaga yetgan shakli keltirib chiqaradigan kasal lik temoz, lichinkalik davri vujudga keltiradigan kasallik esa sistitserkoz deyila di. Y uqorida aytilganidek, odamlar ham tenioz va ham sistitserkoz kasalliklariga y o iiq is h la ri mumkin. C ho'chqalar esa faqat sistitserkoz bilan kasallanadi. C h o 'ch q a sistitserkozi M DHda, ayniqsa, Ukraina. Belorussiya, Ozarbayjon va Rossiyaning 78 markaziy noqoratuproq viloyatlarida keng tarqalgan. Bu kasallikning tarqalishini asosiy manbai tenioz bilan kasallangan odamlar hisoblanadi. C h o ‘chqa tasmasimoniga qarshi kurashish uchun avvalo profilaktika chora-tad- birlami amalga oshirish kerak, y a ’ni cho'chq a go'shtini yaxshilab ko 'zd an kechirib, sistitserk (finna) bilan kasallangan yoki kasallanmaganligini aniqlash lozim. X om va chala dudlangan cho'chqa go'shtini yemaslik hamda cho'chqalarga gijjalaming yuqmasligi uchun ulami sanitariya-gigiyena qoidalariga muvofiq asrash kerak. C h o 'ch q a tasmasimon chuvalchangi bilan kasallangan odam lami ham fenasal dori- si va oshqovoq urug'i bilan davolash lozim. K E N G Y O K I S E R B A R T A S M A S I M O N C H U V A L C H A N G - (D I P H Y L - L O B O T R I U M L A T U M ) tasmasimon chuvalchanglarning eng uzun va yirik vaki- li bo'lib, odam ham da turli yirtqich sutemizuvchi hayvonlarning (it, mushuk, tulki, ayiq, bo'ri) ichagida parazitlik qiladi. Tanasining uzunligi 10-15 m, b a ’zan esa 20 m gacha boradi, eni esa 3-4,5 sm gacha yetadi (28-rasm). Download 6.91 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling