S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

HA Y V O N LA R N I A K A D E M IK К. I. SKR YA BIN USULIDA TO LIQ 
G E L M IN T O L O G IK YORISH
O 'lg an umurtqali hayvonlarni K.I. Skryabin usulida to'liq gelmmtologik yor- 
ganda har qaysi turdagi hayvonning anatomik tuzilishi hisobga olinadi (kavsh
149

---

qaytaruvchi hayvonlarda oldingi qorinlar, parrandalarda fabritsiyeva sumka, havo 
xaltachalari).
O 'lg an molni yorishdan oldin uning tanasi tekshiriladi, sababi mol tanasida yara- 
lar, hasharot va kanalar b o ‘lishi mumkin; so'ngra teri shilinib teri osti to'qimalari 
k o ‘zdan kechiriladi, navbat bilan qorin b o ‘shlig‘i, k o ‘krak qafasi yorilib, har bir 
organ alohida idishlarga (tog‘ora, paqir, kyuveta) solinadi. Ichki organlar ajratib 
olinganda qorin va ko'krak bo'shliqlari ko'zdan kechiriladi, bosh va orqa miya, 
k o ‘z kosasi ajratib tekshiriladi. Burun ham da o g ‘iz b o ‘shliqlari ko'riladi. B o 4g ‘in, 
ayrim guruh muskullari (trixinellaga) tekshirilgandan keyin organlar ajratib olinadi 
va alohida yorilib, takror yuviladi yoki kompression usulda tekshiriladi.
Har qaysi organni takror yuvib tekshirish juda qiyin, k o 'p miqdorda suv, turli 
idislilar va vaqt talab qilinadi. Faqat oshqozon, ichaklar, jigar va o ‘pka yuviladi 
xolos, oxirida qolgan cho'km a oz-ozdan qora kyuvetaga olinib, lupa ostida tekshiri­
ladi. Odatda organ va to'qim alar kompression usulida kam tekshiriladi. Olingan 
to ‘qima yoki organ (ichak devorlaridan olingan shilliq) ikkita kompression yoki 
boshqa predmet oynalari orasida rangsiz holatga kelguncha eziladi-da, s o ‘ngra lupa 
yoki mikroskop ostida tekshiriladi.
Topilgan gelmintlar to'qim alar orasidan asta-sekin ajratib olinadi. Shuningdek, 
bu usulda ko'p in ch a gelmintlaming oraliq xo'jayinlari ham tekshiriladi.
Hazm organlar (qizilo‘ngach, oshqozon, ingichka ichak, y o ‘g ‘on ichak, j i ­
gar, oshqozon osti bezi) bir-birlaridan ajratilib, alohida idishlarga solinadi, so'n g
ular yoriladi. Bunda qizilo‘ngach qaychi bilan uzunasiga kesilib, uning devorida 
b o ‘lishi m um kin b o ‘lgan gelmint va o ‘simtalarni k o ‘rishgaharakat qilinadi. S o ‘ngra 
qizilo‘ngach devorlaridan shilliq olib, predmet oynacha orasiga q o ‘yiladi va k om ­
pression usulda tekshiriladi.
Oshqozon pastki devori tomonidan yorilib, ichidagi massalar silindr idishga 
solinadi. S o ‘ngra oshqozon ham shu idishda yuviladi-da, aralashtirilib 5 -1 0 da- 
qiqa tindiriladi. Oshqozonning shilliq pardasidan qirindi olinib, kompression usul­
da tekshiriladi. Aralashma tindirilgandan keyin suvning yuqorigi qismi asta-sekin 
to ‘kiladi va qolgan c h o ‘kmaga qaytadan suv quyilib, yana c h o ‘km a tinguncha yu ­
viladi. S o ‘ngra c h o ‘km a mikroskop yoki lupa ostida tekshiriladi.
Parrandalarning ikkita: bezli va muskulli oshqozoni b o ‘ladi. Bezii oshqozonni 
yorganda uning devorlari kyuvetada yuvib olinadi. S o‘ngra qorin devorlari tarang 
tortilib, y orug'ga tutiladi. Shundav qilganda, bezlarining ichidagi dumaloq qizil rang-
150

---

li tetramer parazitlarini ko'rish mumkin. Muskulli oshqozon bilan bezli oshqozon 
oralig'ida exinuriy kabi nematodalami tugunlarga o ‘ralgan holda topish mumkin.
O 'rd ak lam ing bezli oshqozoni seroz pardasi orqali qaralganda, undagi y ong'oq 
kattaligidagi tugun ichida nematodalar (gistrixis) borligi aniqlanadi. Muskulli osh­
qozon qaychi bilan uzunasiga kesilib devori a g ‘dariladi va kyuvetada yuviladi, 
s o ‘ng takror yuvilib tekshiriladi. Keyinchalik qorinning shilliq pardasidan kutikula 
ajratib olinib, uning ostida b o ‘lishi mumkin b o ‘lgan streptokor bilan amidastom 
parazitlarini topish mumkin.
Ingichka va y o 'g 'o n ichaklar ayrim idishlarga solinib, suv quyiladi va charvi- 
dan ajratiladi. Keyin ichak qaychi bilan uzunasiga kesiladi hamda ichidagi ximus 
yoki tezak silindr idishga solinadi. Uning shilliq pardalari ham qirib, yuvib shu 
idishga solinadi. Olingan massa takror yuviladi va ch o ‘kma mikroskop yoki lupada 
tekshiriladi. Y o 'g 'o n ichak ham xuddi shu tarzda tekshiriladi. Parrandalaming o ‘n 
ikki barmcqli ichagi, ingichka ichagi, k o ‘richagi va to‘g ‘ri ichaklari ham alohida 
tekshiriladi. Ulardan topilgan gelmintlar ham boMak idishlarga olinadi.
Jigar oq kyuvetkaga solinadi, o ‘t pufagi esa alohida idishga yorib qo'yiladi va 
ustiga suv quyiladi hamda bir necha marta yuviladi. Idishdagi jigarga ham suv qu- 
yib, qaychi bilan o ‘t y o ila r i b o ‘ylab kesiladi, keyin qo'l bilan maydalab eziladi, 
takror yuvib olingan ch o ‘kma tekshiriladi.
Oshqozon osti bezini q o ‘l bilan maydalab ezilgandan keyin takror yuvib tek­
shiriladi. Nafas olish organlari: hiaildoq, kekirdak va bronxlar uzunasiga yorib 
k o ‘riladi, shilliq pardalardan namuna olib, kompression usulda tekshirish kerak.
O 'p k a parenximasi ustiga suv quyib maydalanadi va u ham takror yuvib ch o ‘kma 
tekshiriladi.
Jinsiy organlar. Ulam ing shilliq pardalari ham qirindi olish, takror yuvish va 
kompression usullarda tekshiriladi. Siydik ajratuv organlari, buyrak makroskopik 
ko'rikdan keyin kesilib, buyrak jom i k o ‘riladi. Parenximasi kompression usulda 
tekshiriladi. Siydik pufagi va siydik y o ‘llari yorilib k o ‘riladi, shilliq pardasidan qa- 
lin qirindi olib tekshiriladi. Siydikning o ‘zi takror yuvish usuli bilan tekshiriladi. 
K o ‘zlar yorilib, ichki muhit, k o ‘z konyunktivi takror yuvib tekshiriladi.
M iya (bosh miya va orqa miya) mayda bo'lakchalarga b o iin ib , kompression 
usuida lupa bilan k o ‘riladi.
Yurak va boshqa qon tomirlar fiziologik eritmada yoriladi, so ‘ngra takror yuvib 
ch o‘kma lupa ostida tekshiriladi.
Qorin va k o ‘krak qafasidagi suyuqliklar ham takror yuvib tekshiriladi.
151

---