S. M. Sultanova, E. V. Krivoruchko, G. T. Zakirova, A. A. Baymatov temir yo‘l transporti statistikasi

‘”ђ
—
”
‡
ђ“
.
р
.
Bunda: M
e
- lokomotivlar soni; 
t
otch 
– hisobot davri; 
∑
br
PL)
(
- muayyan masofada tashilgan yuklar hajmi; 
S
lok
- muayyan masofaning mutlaq miqdori; 
β
lok
q1-a
lok
– chiziqli masofada poyezd bosib o‘tgan masofaning ulushi, %; 
Q
br
– tashilgan yukning brutto og‘irligi. 
 
F
lok 
Q
l
br
S
lok
a
lok 
V
u 
Q
br 
t
u
Q
n 
Q
t
q
rb
n
q
t
t
rn 
t
sm
t
ob
12.2.2-chizma. Lokomotivlardan foydalanish ko‘rsatkichlarning tizimi 
Poyezd-bruttoning shartli og‘irligi
∑
∑
=
mS
l
P
Q
‡
q
lok
l
р
)
(
yeki
)
100
1
(
lok
br
l
lok
Q
Q
β
−
=
, tonna
Bunda: P
q
l
br
- tashilgan yuklarning tarif brutto hajmi; 
∑
mS
– poyezdlar bosib o‘tgan masofa. 
Poyezd bruttoning haqiqiy og‘irligi
∑
∑
=
mS
Pl
Q
br
br
)
(
yoki
Q
P
n
br
br
=
*
, tonna 
137

---

Bu yerda: 
n
- poyezddagi vagonlarning o‘rtacha turkumi: 
pr
gr
n
n
n
−
−
+
=
; 
P
br
- vagon brutto og‘irligi. 
Poyezd nettoning og‘irligi
∑
∑
=
mS
Pl
Q
n
n
)
(
, tonna 
Bunda: (Pl)
n
- tashilgan yuklarning netto hajmi; 
∑
mS
– poyezdlar bosib o‘tgan masofa. 
Poyezd taraning og‘irligi
∑
∑
∑
−
=
mS
Pl
Pl
Q
n
br
t
)
(
)
(
, tonna 
Lokomotivning o‘rtacha kunlik masofasi 
” ‹
э
lok
t
М
mS
S
*
∑
=
−
, 
км
сут
. 
Vagonlarning brutto og‘irligi
∑
∑
=
)
(
)
(
S
n
Pl
P
g
br
br
, 
ваг
тн
Poyezdning o‘rtacha turkumi:
∑
∑
=
mS
S
n
n
g
)
(
, vag. yoki 
pr
gr
n
n
n
−
−
+
=
Bu yerda: 
n
- poyezd turkumida vagonlar o‘rtacha soni; 
gr
n
−
- poyezd turkumida yukli vagonlar o‘rtacha soni; 
pr
n
−
-poyezd turkumida yuksiz vagonlar o‘rtacha soni 
Foydalanishdagi lokomotivlar parki: 
” ‹
э
t
mt
M
*
24
∑
=
, lok.
Chiziqli yo‘ldagi yordamchi yurgan yo‘l foizi,%: 
%
100
*
∑
∑
∑
−
=
S
m
mS
S
m
€
l
l
lok
Bu yerda: 
∑
S
m
l
-chiziqli masofada poyezd bosib o‘tgan masofasi; 
∑
mS
- poyezd bosib o‘tgan umumiy masofasi. 
Lokomotivning texnik tezligi
∑
∑
=
)
*
(
t
m
S
m
V
lok
dv
l
lok
t
, 
км
соат
Bu yerda: 
∑
S
m
l
-chiziqli masofada poyezd bosib o‘tgan masofasi; 
∑
t
m
lok
dv
*
- uchastkada harakatdagi (peregonda) lokomotiv bosib o‘tgan 
umumiy vaqt xarajati. 
Lokomotivning uchastka tezligi
138

---

)
(
t
m
S
m
V
lok
u
l
lok
u
∗
=
∑
∑
, 
км
соат
Bu yerda: 
∑
S
m
l
-chiziqli masofada poyezd bosib o‘tgan masofasi; 
∑
t
m
lok
u
*
- uchastkada harakatdagi (oraliq bekatlarda bekor turish vaqti bilan 
birga) lokomotiv bosib o‘tgan umumiy vaqt xarajati. 
Lokomotiv harakatdagi uchastka vaqti 
отч
э
lok
u
lok
u
t
M
t
m
t
∗
=
∑
)
(
, soat 
Depo bekatdagi ro’yxatga olingan lokomotiv bekor turgan vaqti:
(
)
отч
э
lok
pr
lok
pr
t
M
t
m
t
⋅
=
∑
, soat
Aylanish bekatdagi lokomotiv bekor turgan vaqti; 
отч
э
lok
”‡
lok
ob
t
M
t
m
t
⋅
⋅
∗
=
∑
)
(
, soat 
Lokomotiv brigadalarining smena almashtirish bekatdagi bekor turgan 
vaqti: 
отч
э
lok
sm
lok
st
t
M
t
m
t
⋅
⋅
=
∑
)
(
, soat 
Uchastkalarda sarflangan vaqt 
∑
lok
u
mt
-poyezd lokomotivining jo‘nash 
paytida boshlang‘ich bekatdan boshlab, to uchastkaning oxirgi bekatiga 
yetib borgungacha ketgan vaqtdan tarkib topgan. Demak u, peregondagi 
harakat 
mt
dv
lok
∑
va oraliq bekatlarda turgan vaqtlarni 
mt
st
lok
∑
, o‘z ichiga 
oladi, ya’ni 
Σ mt
u
lok
q 
Σ mt
dv
lok + 
Σ mt
st
lok
Statistika amaliyotida manyovr ishlarida sarflangan vaqt xarajatlarining 
1 soati 5 km bosib o‘tilgan masofaga tenglashtiriladi. Ishlovsiz (bekor) 
turishlardagi vaqt xarajatlarining 1 soati 1 km bosib o‘tilgan masofaga 
tenglashtiriladi. 
Peregondagi lokomotivlarning vaqt xarajatlariga 
mt
dv
lok
∑
- ushbu 
lokomotivlarning peregonda har xil turdagi poyezd ish vaqtlari kiradi. 
Oraliq bekatlarda lokomotivlarning vaqt xarajatlariga (
mt
st
lok
∑
) ushbu 
lokomotivlarning oraliq bekatlarda bekor turgan yoki manyovr ishlari olib 
borilgan vaqtlari kiradi. 
Yuk tashuvchi vagonlari parki ishlatilish ko‘rsatkichlari tahlili 
Yuk vagonlar bajargan ish hajmini tashilgan yuklar tashkil qiladi. 
Vagonlarning ishlatish samaradorligini oshirish maqsadida tashilgan yuklar 
hajmini ko‘paytirish va ishlayotgan vagonlar sonini imkoni boricha 
kamaytirish zarur.
Yuk vagonlarni ishlatilish ko‘rsatkichlari: 
139

---

− sintetik kursatkich - vagonning unumdorligi; 
− poyezdning og‘irligi, noishlab chiqarish bosib o‘tilgan masofa ulushi; 
− vagon o‘rtacha kunlik bosib o‘tilgan masofasi, vagonning uchastkadagi 
o‘rtacha tezligi, o‘rtacha texnik tezligi, vaqt xarajatlari. 
1.Vagonning o‘rtacha bir kunlik unumdorligi 
( )
∑
∑
∗
=
” ‹
rb
n
w
t
n
PL
F
; yoki 
F
q
S
w
rb
w
=
∗
, 
ткм нетто
ваг сут
.
.
Bu yerda: 
∑
n
PL
)
(
-netto yuk aylanma; 
∑
rb
n
- ishchi parkida vagonlar soni; 
q
rb
- vagonning dinamik yuklamasi; 
t
otch
- hisobot davri; 
S
w
- o‘rtacha bir sutkada vagon bosib o‘tgan masofa. 
2. Ishchi vagonning dinamik yuklamasi
)
(
S
n
Pl
g
g
n
rb
∑
∑
=
; 
)
(
S
n
Pl
q
gr
n
gr
∑
∑
=
, 
сут
ваг
Bu yerda: 
∑
n
PL
)
(
-netto yuk aylanma; 
∑
S
n
g
- ishchi park vagonlar bosib o‘tilgan masofa; 
q
rb
- vagonning dinamik yuklamasi. 
3. 
Yukli holatda vagonning dinamik yuklamasi: 
)
(
)
(
∑
∑
∗
=
S
n
PL
q
gr
n
gr
, 
сут
ваг
Bu yerda: 
∑
n
PL)
(
-netto yuk aylanma; 
∑
S
n
gr
- yukli holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa; 
q
gr
- vagonning ortilgan holatda dinamik yuklamasi. 
4. 
Vagon o‘rtacha kunlik bosib o‘tgan yo‘l masofasi(S
w
):
(
)
∑
∑
=
g
rb
g
w
n
S
n
S
, yoki
w
w
w
T
R
S
=
сут
км
Bu yerda: 
∑
g
rb
n
-netto yuk aylanma; 
∑
S
n
g
- ishchi park vagonlar bosib o‘tilgan masofa; 
R
w
- vagonning to‘liq reysi; 
T
w
- vagonning aylanma vaqti; 
5. 
Vagonning yuksiz holatda bosib o‘tgan yo‘l foizi: 
a
w
q 
(
)
%
100
*
∑
∑
S
n
S
n
gr
pr
Bu yerda: a
w
- yuksiz holatda vagon bosib o‘tgan masofa ulushi,%; 
∑
S
n
gr
- yukli holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa; 
∑
S
n
pr
- yuksiz holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa. 
140

---

6. Vagonning to‘liq reysi: 
)
(
U
S
n
R
g
w
∑
∑
=
, km 
Bu yerda: R
w
- vagonning to‘liq reysi; 
∑
S
n
g
- ishchi park vagonlar bosib o‘tilgan masofa;
∑
U
- hisobot davrida vagonlar bajargan umumiy ish hajmi. 
7. Vagonning yuklangan reysi: 
)
(
U
S
n
R
g‹
gr
∑
∑
∗
=
, km 
Bu yerda: R
gr
- vagonning yukli holda reysi; 
∑
S
n
gr
- yukli holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa. 
8. Yuklanmagan vagon reysi
R
pr
q 
)
(
U
S
n
R
pr
pr
∑
∑
=
, km 
Bu yerda: R
pr
- vagonning yuksiz holda reysi; 
∑
S
n
pr
- yuksiz holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa. 
9. Vagon aylanmasi: 
U
t
n
T
g
rb
w
∑
∑
∗
=
; yoki 
w
w
w
S
R
T
=
; yoki 
tr
gr
st
dv
w
t
t
t
t
T
+
+
+
=
, soat 
Bu yerda: T
w
- vagonning aylanma vaqti; 
∑
t
n
g
rb
-ishchi vagonlar vaqt xarajatlari; 
∑
U
- hisobot davrida vagonlar bajargan umumiy ish hajmi; 
R
w
- vagonning to‘lik reysi; 
S
w
- vagon o‘rtacha kunlik bosib o‘tgan yo‘l masofasi; 
t
dv 
- vagonning harakat paytidagi vaqti: 
t
dv
V
R
t
=
; 
t
st 
- oraliq bekatlarda vagonlar turgan vaqti: 
dv
u
t
u
st
t
t
V
R
V
R
t
−
=
−
=
; 
t
gr 
- ortilgan paytidagi vagonlar bekor turgan vaqti: 
gr
m
gr
t
K
t
−
=
*
; 
t
t 
- texnologik operatsiyada vagonlar bekor turgan vaqti: 
tr
w
t
t
L
R
t
−
=
*
; 
10. O’rtacha bir tranzit texnologik operatsiyaning vaqti: 
∑
∑
−
=
tr
tr
tr
Z
nt
t
, soat 
Bu yerda: 
−
tr
t
- texnologik operatsiyaning o’rtacha vaqti; 
∑
tr
Z
- texnologik operatsiyalar soni; 
∑
tr
nt
- tranzit vagonlar soni. 
141

---

11. Tranzit vagonda o‘rtacha texnologik operatsiyalar soni: 
∑
∑
=
−
U
Z
Z
tr
tr
, soat 
Bu yerda: 
−
tr
Z
- texnologik operatsiyaning o’rtacha vaqti; 
∑
tr
Z
- texnologik operatsiyalar soni; 
∑
U
- tashishni bajargan vagonlar soni. 
12. Vagon «yelkasi» (aylanib o‘tgan yo‘li): 
)
(
∑
∑
=
tr
g
w
Z
S
n
L
, km 
4. Yuk tashuvchi vagonlarning foydalanishdagi parkining vaqt 
xarajatlari. 
Yuk tashuvchi vagonlar ishini ishlab chiqarish (yuk tashish) jarayonida 
sarflangan vaqti bilan tavsiflash mumkin. 
Ishchi parkidagi vagonlarning soni (
nt
rb
∑
) ishlagan vaqt xarajatlari 
vagonlarni yuk tashish paytidagi vaqti umuman butun vagon parki 
bo‘yicha hamda ishlab chiqarish sikli unsurlari bo‘yicha ketgan vaqti 
hisobga olinadi (12.2.2-jadvalga qarang). 
Ishchi parkidagi vagonlarning soni (
nt
rb
∑
) vaqt xarajatlarini aniqlash 
uchun o‘rtacha bir kundagi ishchi vagon parkining miqdorini (
n
rb
∑
) 
ko‘rib chiqilayotgan davrdagi kunlar soniga t va 24 soat (bir ish kundagi 
soatlar)ga kupaytiramiz : 
nt
n
t
Б
rb
rb
=
×
× =
∑
∑
24
(vag-soat) (1) 
Yuk tashish vagonlarining umumiy vaqt xarajatlarining unsurlari : 
1) bekatlardagi yuk ortish va texnologik operatsiyalar paytidagi vaqt 
xarajatlarini bevosita hisobga olish asosida, temir yo’l bekatlarida olib 
boriladi; 
2)
nt
u
∑
vagonlarning poyezd uchastkalari bo‘yicha vaqt xarajatlari 
vagon parkini umumiy bosib o‘tgan masofasi miqdorini uchastkadagi 
tezlik miqdoriga bo‘lish natijasida aniqlanadi : 
( )
nt
n S
V
u
g
u
=
∑
∑
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
soat
km
km
vag
.
.
; 
3)
nt
dv
∑
vagonlarning poyezd peregonidagi vaqt xarajatlarini aniqlash 
uchun yuk tashish vagonlarni bosib o‘tgan yo‘lini (masofasini) 
( )
n S
g
∑
texnik tezlikka (V
t
)ga bo‘lamiz : 
( )
nt
n S
V
dv
g
t
=
∑
∑
;
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
soat
km
km
vag
.
.
; 
142

---

4) oraliq bekatlardagi vagonlarning vaqt xarajatlari peregondagi harakat 
paytidagi vaqti bilan uchastkadagi vaqt xarajatlarining ayirmasiga teng: 
nt
nt
nt
st
u
dv
=
−
∑
∑
∑
;
(
)
soat
vag
×
. 
Vagon—soatdagi ish parkini vaqt xarajatini hisobga olish uchun: 
nt
u
∑
uchastkadagi vagon—soatlari, yuk ortish paytidagi turish va texnologik 
operatsiyalari jarayonidagi vaqtlari qo‘shilib hisoblanadi: 
nt
nt
nt
nt
rb
хисоб
u
st
tr
.
;
=
+
+
∑
∑
∑
∑
(
)
soat
vag.
( )
2
Temir yo‘l statistikasi amaliyotida unsurlar (elementlar) bo‘yicha jami 
hisoblangan vagon-soatlar miqdori (
nt
rb
∑
) vagonlar ishchi parki vaqti 
byudjeti bilan taqqoslanadi. Odatda bu miqdorlarning tafovuti taxminan 
0,5 dan 1,5%gacha farq qilanadi. 
Vagon aylanish vaqti tahlilining barcha ko‘rsatkichlarni shartli 
ravishda ikkiga bo‘lish mumkin: 
1. Ish sharoitlariga bog‘liq
va ishchilar jamoasining tashabussiga 
bog‘liq
bo‘lmagan ko‘rsatkichlar. Bulardan vagonning to’liq reysi, 
vagonning yuk bilan bosib o‘tgan reysi, vagon yelkasi va h.k. 
2. 
Harakatlanuvchi tarkiblardan foydalanish .sifatini ifodalovchi 
ko‘rsatkichlar va ishchilar jamoasining tashabbusiga bog‘liq
bo‘lgan 
ko‘rsatkichlar. Bulardan harakat tezligi, texnologik operatsiyalarda bekor 
turish vaqtlari, poyezd turkumi, mhalliy vagonlarning dinamik va statik 
yuklamalari va h.k.. 
Temir yo‘l bo‘limini yakuniy ishini baholash ko‘rsatkichlari rejalangan 
topshiriqni bajarilgan va bajarilmaganligi yoki ortig‘i bilan bajarilganligi 
sabablarini aniqlash uchun zanjirsimon uslubidan foydalanib omilli tahlil 
o‘tkaziladi. Keyinchalik temir yo‘l korxonaning ish sifatini oshirish 
takliflar qaytadan ishlab chiqiladi. 
12.2.2-jadval 
Temir yo‘l transportida yagona belgilar tizimi 
№ 
Ko‘rsatkichlar nomi 
Belgi 
O‘lchov birligi 
1 Tashilgan 
yuk 
miqdori: 
b
∑
q
p
∑
u
jo‘natishlar 
tonna 
vagon 
2 
Tashish masofasini hisobga olgan holda
Yuk aylanma (tarif yuk aylanma) 
∑
q
l
∑
l
p
q
∑
s
n
g
Jo‘natish-km 
Tonna-km 
Vagon-km 
3. ish 
hajmi, 
∑
U
vag. 
a) vagonlarga 
yuk 
ortish 
U
gr
vag. 
b) yukli vagonlar qabuli 
U
pr
vag. 
2. 
Yuk tashish hajmi (ish )
U
gr
vag. 
143

---

a) yuk 
ortish 
∑
Ugr
vag. 
b) yuk 
tushirish 
∑
Ur
vag. 
3. 
Brutto yuk aylanmasi 
∑(pl)
br
t.km. 
4. 
Netto yuk aylanmasi 
∑(pl)
n
t.km. 
5. 
Poyezd netto og‘irligi; 
Q
n
tonna 
6. 
Lokomotivlarning o‘rtacha kunlik soni 
∑
i
m
Lok. 
7 
Ishchi vagonlar parki, bir sutkadagi soni 
∑n
rb
vag. 
8 
Lokomotivlarning umumiy ishlash soati, 
shu jumladan: 
∑ mt
lok-soat 
a) uchastkada, 
shundan: 
∑ m
u
t lok-soat 
bekatlar orasidagi masofada 
∑ m
pr
t lok-soat 
oraliq bekatlarda ishlash soati 
∑ m
or
t lok-soat 
b) ro‘yxatga olingan bekatda 
∑ m
pr
t lok-soat 
v) aylanma 
bekatda 
∑ m
ob
t lok-soat 
g) lokom.brigadasini 
almashtirish 
bekatida 
∑ m
sm
t lok-soat 
9. Lokomotiv bosib o‘tgan umumiy yo‘li, shu 
jumladan: 
∑ m
l
S lok-km. 
a) 
b) 
chiziqli bosib o‘tgan yo‘li 
poyezd boshida bosib o‘tgan yo‘l 
∑ m
gl
S 
∑ mgS 
lok-km 
10. Vagonlar bosib o‘tgan umumiy yo‘li, shu jumladan: 
∑ nS 
vag-km. 
a) yuk bilan bosib o‘tgan yo‘l 
∑ n
gr
S vag-km 
b) yuksiz bosib o‘tilgan yo‘l 
∑ n
pr
S vag-km 
11. Vagonlarning umumiy ish soati,
∑ n
g
t vag-soat 
a) 
b) 
v) 
Uchastkadagi poyezdlarda 
Yuk tashish operatsiyalarda 
texnik operatsiyalarida, shundan:
- qayta ishlovda 
- qayta ishlovsiz 
∑ n
u
t 
∑ n
vg
t 
∑ n
rb
t 
∑ n
nrb
t
vag-soat 
12 Jami operatsiyalar soni 
∑Z
operats 
a) 
yuk operatsiyalar soni 
∑Z
g
operats 
b) tranzit 
operatsiyalar 
∑Z
tr
operats 
13 Yuk tashishning o‘rtacha uzunligi 
∑
∑
=
q
q
q
p
l
p
l
km 
14 Yuk tashishning o‘rtacha zichligi 
∑
∑
=
e
q
q
e
l
l
p
f
tonna 
15 Yuk tashishning davomiyligi.
b
t
t
d
db
∑
=
p
t
t
dp
q
∑
∑
=
Sutka (soat) 
16 O‘rtacha tashish tezligi. 
∑
∑
=
d
db
t
l
S
∑
∑
=
p
t
l
S
d
dp
km/sut 
km/soat 
17 O‘rtacha statik yuklamani 
∑
∑
=
u
p
p
t/vagon 
144

---

18 Vagonning dinamik yuklamasi 
∑
∑
=
s
n
pl
q
q
n
rb
)
(
∑
∑
=
s
n
pl
q
gr
n
gr
)
(
t/vagon 
19 Yo‘lovchilarni 
jo‘natish 
∑
p
gr
p
yo‘lovchi 
20 Tashilgan 
yo‘lovchilar 
∑
p
p
yo‘lovchi 
21 Yo‘lovchi 
aylanma 
∑
l
p
p
yo‘lovchi 
22 Yo‘lovchini 
tashish 
o‘rtacha davomiyligi 
∑
∑
=
−
p
p
p
l
p
l
Sutka (soat) 
23 Yo‘lovchini 
tashish o‘rtacha zichligi 
n
p
p
L
l
p
f
∑
=
−
yo‘lovchi 
24 Bitta yo‘lovchi vagonga to‘g‘ri keladigan 
yo‘lovchilar soni 
∑
∑
=
−
s
n
l
p
q
p
p
p
yo‘lovchi 
25 Aholi harakati ko‘rsatkichi 
−
−
∑
=
N
p
K
p
p
sayohat 
26 Temir yo‘l transporti keltirilgan mahsuloti
∑
pg
pl)
(
Keltirilgan tn-
km