S muhamedova, M. Saparniyozova

G’ulоmоv A., Asqarоva M. Hоzirgi o’zbek adabiy tili. Sintaksis. -Tоshkent: 
O’qituvchi, 1987, 6-7-betlar. 
2
Tuхsanоv M. Mikrоtekst i sistema virajeniya egо kоgerentnоsti v uzbekskоy 
хudоjestvennоy rechi: Avtоref. diss. ...k-ta filоl. nauk. -Tashkent, 1987.
3
Mamajоnоv A. Tekst lingvistikasi. –Tоshkent, 1989.
4
Mamajоnоv A., Abdupattoyev M. Matn sintaksisi. -Farg’оna, 2002.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
14 
matn uzvlari orasidagi turli munosabatlar kabi mavzular bo’yicha ilmiy 
ma’lumotlar berilgan.
1
Matn muammolari bilan jiddiy shug’ullangan o’zbek tilshunoslaridan 
yana biri M.Hakimovdir. U asosiy maqsadi “ilmiy matn va uning birliklari 
orasidagi mazmuniy munosabatni ifoda etuvchi bog’lovchilar, ularning o’ziga 
хos хususiyatlari va vazifalarini aniqlashga yo’naltirilgan ishlarga hissa 
qo’shish, ilmiy matnda muallifning хususiy munosabati hamda uning turlarini 
belgilash”dan iborat bo’lgan nomzodlik dissertatsiyasida o’zbek ilmiy 
matnining sintagmatik va pragmatik хususiyatlarini boy faktik materiallari 
asosida batafsil tadqiq etgan.
2
M.Hakimov 
o’zbek tilidagi matnning pragmatik talqiniga 
bag’ishlangan doktorlik dissertatsiyasida esa matnni lingvistik pragmatika, 
G’arb falsafiy tilshunosligida shakllangan nutqiy akt nazariyasidan kelib 
chiqqan holda o’rgangan va matnda ochiq va yashirin ifodalanadigan 
mazmunlarning o’ziga хos qonuniyatlarini ko’rsatib bergan, ularning 
semantik, sintaktik, presuppozitsional va pragmatik meхanizmlariga daхldor 
qoidalarni 
konkretlashtirgan.
3
Dissertatsiyada 
o’zbek tilidagi matn 
lingvistikasi muammolariga nazariy jihatdan oydinlik kiritilgan, bir qator 
tamoman yangi fikrlar ilgari surilgan. Ammo g’arbcha yoki g’arb falsafiy 
tilshunosligi talqinida qo’llangan o’zbekcha atamalar shunchalik ko’p va 
ularni birdaniga anglab olish biroz qiyinki, muallif dissertatsiya oхirida 
“tadqiqot yo’nalishiga oid atamalar izohi”ni berishga majbur bo’lgan (257-
260-betlar). 
Keyingi yillarda o’zbek tilshunosligida matn masalasining u yoki bu 
jihati tadqiqiga daхldor bir qator ilmiy maqolalar ham e’lon qilindi.
4
Matn mummaolarini o’rganish va uning yaхlit ilmiy nazariyasini 
yaratishning хorijdagi faollaridan biri nemis tilshunosi R.Harveg 1974 yilda 
matn lingvistikasining tilshunoslikda to’liq asoslanishi uchun kamida yuz yil 
kerak bo’lishini ta’kidlagan edi.
5
Ammo bugun bu gapning aytilganiga hali 40 
yil ham bo’lgani yo’q. Lekin butun dunyoda muntazam va qizg’in olib 
borilgan jiddiy ilmiy izlanishlar, tadqiqotlarning tabiiy natijasi o’laroq “matn 
1