S. o r I f j o n o V elektromagnitizm
kuchlanishga bog'liq bo'lgan tok o'ta boshlaydi
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
|
kuchlanishga bog'liq bo'lgan tok o'ta boshlaydi. Tokning qiymati U, signalning qiymatiga bog'liq ravishda o'zgarib, tranzistor signallarni kuchaytiruvchi juda ixcham qurilma bo'ladi. Masalan, integral mikrosxemalarda mikroskopik o'lchamlarga ega bo'lgan ko'p millionlab tranzistorlar yaratiladi va ular o'z vazifalarini yillab bajaradi. Tranzistorlar barcha elektron asboblarda qo'llaniladigan muhim elementdir. 56.3-rasmda ayrim zamonaviy tranzistorlarning tasviri keltirilgan. I n t e g r a l m i k r o s x e m a l a r yarimo'tkazgich asosga yagona texnologik jarayonda yaratiladigan o'tkazgich va diodlar, tranzistor va kondensatorlardan iborat elektron sxe- madir. Biron maqsadga qaratilgan elektron sxema barcha elementlari va ulanishlari bilan yaratilib, tashqi kor- pusga joylashtirilgandan keyin, ishga 56.3-rasm. tayyor bo'ladi. Zamonaviy integral mik- rosxemadagi elementlar soni bir-necha milliardlab bo'lishi mumkin. Jumladan kompyuterlarning protsessorlari, xoti- ralari, boshqa m uhim elementlari integral mikrosxemalardan iborat. Kompyuter texnikasida qo'llaniladigan tranzistorlar yuqorida bayon etilgan bipolyar tranzistordan farqli bo'lib, MOP-tranzistor (metall-oksid-yarim- o'tkazgichli tranzistor) deb ataladi. Ilmiy texnik taraqqiyotning timsoli bo'lgan kompyuter texnikasining moddiy asoslari aynan yarimo'tkazgichli integral sxemalarga asoslangan. 56.4-rasmda elektronika elementlaming ixchamlashib va mukammallashib borishi tasvirlangan. Yarimo'tkazgichlar qo'llanishining yana bir misoli tariqasida kosmik va sun’iy manbalardan chiqqan yuqori energiyali zarra- larning yarimo'tkazgichli detektorini ko'rib chiqaylik. Detektor- larning biri kremniydan yasalgan kontaktdan iborat. Unga «tokni bekituvchi» kuchlanish beriladi, natijada kontaktda elektron va kavaklar yetishmaydigan, tokni o'tkazmaydigan soha hosil bo'ladi. Yuqori energiyali zarra detektordan o'tganda, ko'plab elektron- kavak juftlarini hosil qiladi va energiyasini yo'qotadi. Kontakt sohasida hosil bo'lgan bu o'tkazuvchanlik elementlari tashqi zanjirda qisqa muddatli tok oqishiga olib keladi va yuqori energiyali zarra hisobga olinadi (detektorlanadi). Bunday detektor nixoyatda ixchamligi bilan ajralib turadi. Yuqori energiyali zarralar Vilson kamerasida bug'larda, pufakchali kamerada suyuqlikda kuzatiladi. Yarimo'tkazgichli detektorda moddaning zichligi katta bo'lishi (kremniy uchun 2.3 g / s m \ Ge uchun 5.3 g/sm 3) va har bir elektron — kavak juftini hosil qilish uchun nisbatan katta energiya (kremniy uchun Es = 3 . 8 e V ) kerak bo'lgani uchun detektor hajmida zarra katta eneigiya yo'qotadi. Bu eneigiyani zanjirdan o'tgan zaryad impulsiga qarab baholash va zarra energiyasini aniqlash mumkin. Suyuq geliy bilan sovitiladigan yarimo'tkazgichli detektorlarda zarralar energiyasidagi 0,1% farqlar sezilgan. 56.4-rasm. 56.1. Xususiy va aralashmali yarimo'tkazgichlaming qarshiligini temperaturaviy bog'lanishini tushuntiring. 56.2. Taqiqlangan zona nima? 56.3. Kavak qanday harakatlanadi? 56.3. Yarimo'tkazgichli diod va tranzistoming ishlash prinsipini tushuntiring. 56.4. Zarralaming yarimo'tkazgichli detektori qanday tuzilgan? 5 7 - § . M e t a l l a r n i n g o 't k a z u v c h a n l i g i Metallarning elektr o'tkazuvchanligi ularda zaryadli zarra- larning elektr maydondagi tartibli harakati bilan tushuntiriladi. Mandelshtam va Papaleksi, so'ngra Tolmen va Styuart 1913— 1916-yillarda o'tkazgan tajribalari bu zarralar elektronlardan iboratligini to'liq isbotladi. Keyinchalik rivojlangan Xoll effekti yordamida ham metallardagi o'tkazuvchanlikning sababchisi «erkin», ya’ni metall hajmi bo'ylab harakatlana oladigan elektron lar ekanligi tasdiqlandi. Dielektriklar nima uchun tok o'tkazmasligini bilgan o'quvchi metallar nima uchun tok o'tkazishini tushunishi oson. Metallarning yuqori elektron zonasidagi ruxsat berilgan kvant holatlar elek tronlar sonidan ancha ko'p. Elektr maydon ta’sirida bu elektronlar o'z harakatlarini o'zgartirib, tokka hissa qo'shadi, metallarning o'tkazgich hossalarini ta’minlaydi. Shu ma’noda ularni erkin elektronlar deb ataladi. Quyi, valent zonalardagi elektronlar dielektriklardagi elektronlar kabi elektr tokka hissa qo'shmaydilar. Metallardagi erkin elektronlar soni katta bo'ladi. Atomlarning yuqori elektron qobig'idagi elektronlar soni kimyo fanida valent elektronlar deb ataladi. Atomdagi valent elektronlar soni s bo'lsa, metalldagi o'tkazuvchanlik elektronlarining konsentratsiyasi n = s p N A / n bo'ladi. Bu yerda p va fj — moddaning zichligi va molyar massasi, N A = 6.02 • 1023 / mol — Avagadro soni. Qattiq jism fizikasida esa «valent» atamasi (T=0 temperaturada) elektronlar bilan to'la zonani nomidir. Moddaning turiga qarab metallarda valent z o n a boM ishi h a m , boM m asligi h a m m u m k in , m e ta ln in g e le k tr h o s s a la rig a v a le n t z o n a t a ’sir e tm a y d i. B u y e rd a ish la tila y o tg a n «erkin» s o ‘z in i n isb iy tu s h u n is h kerak. M e ta lld a g i e le k tr o n la r h a q iq a ta n e rk in b o M g an d a e d i, u l a r e le k tr m a y d o n d a te z la n u v c h a n h a r a k a tla n ib , d o i m iy e le k tr m a y d o n d a d o im iy to k e m a s , tin im s iz o sh ib b o ru v c h i to k k u z a tilis h i k e ra k ed i. B u esa e m p irik O m q o n u n ig a zid keladi. M e ta lld a g i erk in e le k tro n la r k ristall p a n ja r a n in g ic h id a , k a tta z ic h lik k a eg a boM gan m o d d a n in g ic h id a , m u s b a t io n la r b ila n t a ’s irla s h g a n h o ld a h a r a k a tla n a d ig a n e le k tr o n la r d a n ib o ra td ir. T a jrib a u la r O m q o n u n ig a b o ‘y s u n is h in i k o 'r s a ta d i: B u y e r d a v — e le k tr o n la r ta rtib li h a r a k a t te z lig i. M e ta lla rd a g i n is b a ta n k a tta j = \ 0 A / m m 2 to k z ic h lig i v a y u q o rid a to p ilg a n e le k tr o n la r k o n s e n tra ts iy a s in i qoM lab, e le k tr o n la r ta rtib li h a r a k a t te z lig in i to p is h m u m k in : v * l m m / s . T a r tib li h a r a k a t te z lig in in g b u n d a y k ic h ik boMishi e le k tro n la r k o n se n tra tsiy a sin in g ju d a kattaligi b ila n bogMiq. T a rix a n , m e ta lla rn in g o 'tk a z u v c h a n lig i d a stla b klassik ta s a w u r- la rg a a s o s la n ib o 'r g a n ilg a n . O 'tk a z u v c h a n lik e le k tr o n la ri e rk in z a rra la r s ifa tid a , g az m o le k u la la ri kab i issiq lik h a ra k a tid a g i z a rra la r s ifa tid a q a r a lg a n . E rk in e le k tr o n la r u c h u n id e a l g a z m o d e lin i qoMlab, te z lik la rn in g M aksvell ta q s im o ti a s o s id a issiqlik h a r a k a ti n in g o 'r t a c h a tezlig in i to p a m iz : B u f o r m u l a d a m — e le k tr o n m a s s a s i. T e m p e r a t u r a n i 3 0 0 K d e s a k : Issiq lik h a r a k a tin in g o 'r ta c h a tezlig i j u d a k a tta , b ir in c h i k o s m ik te z lik d a n o 'n k a rra o r tiq e k a n . B u n d a y e le k tr o n la rn in g a y rim la ri m e ta lld a n c h iq ib k e ta d i (u la m in g so n i m illio n la b b o 'la d i) va m etall j = < j E. Ik k in c h i ta ra fd a n to k z ic h lig in i t a ’rifig a k o 'r a : j = nev, (57.1) (57.2) ( 5 7 .3 ) < 9 >= 105 m / s. ( 5 7 .4 ) m u s b a t z a ry a d la n ib q o la d i. B u esa q o lg a n e le k tr o n la rn in g c h iq ib k e tish ig a t o ‘s q in lik q ila d i, e le k tr o n la rn in g m e ta ll s irtid a n c h iq is h ish ig a s a b a b b o 'la d i. B u la r — m e ta ll sirtid a g i h o d is a la rd ir. B iz esa m e ta ll ic h id a g i e rk in e le k tro n la rg a q a y tib kelay lik . M e ta lla r o 'tk a z u v c h a n lig in i tu s h u n tiru v c h i e le m e n ta r n a z a riy a D r u d e t o m o n i d a n y a r a tilg a n . B u n a z a r iy a d a o 'tk a z u v c h a n lik e le k tro n la ri k rista ll p a n ja r a io n la ri b ila n to 'q n a s h i b tu ra d i d eb h is o b la n g a n . T o 'q n a s h u v la r o ra sid a g i o 'r ta c h a v a q t t , o 'r ta c h a m aso fa J b o 'ls in . B u o ra liq d a e le k tro n la r e rk in z a rra sifa tid a e le k tr m a y d o n d a te z la n u v c h a n h a r a k a tla n a d i d e b h is o b la n a d i. E le k tr m a y d o n in in g t a ’s ir k u c h i e E b o 'l s a , e l e k t r o n n in g te z la n is h i e E / m , k e y in g i to 'q n a s h u v o ld id a n m a k s im a l tezlig i v,„ = e E r / m , k i n e t i k e n e r g i y a s i w = m v 2 m / 2 = {eE z)2 / 2m , o 'r t a c h a te z l i g i v = vm / 2 = eE x / 2m b o 'la d i. T o 'q n a s h u v p a y tid a e le k tro n b u t a r tib li h a r a k a t te z lig in i t o 'l iq y o 'q o ta d i, k in e tik e n e rg isi k ristall p a n ja ra g a o 't a d i d eb h iso b la n a d i. v te z lik n i (5 7 .2 ) g a q o 'y a m iz : ] = ф - Е . (5 7 .5 ) 2m B u n a tija n i (5 7 .1 ) O m q o n u n i b ila n s o lis h tirib , o 'tk a z u v c h a n lik u c h u n q u y id a g i ifo d a n i to p a m iz : ne2x ne2T . _ cr = - ^— = ~----------- • ( 5 7 .6 ) 2m 2m < 9 > S h u n d a y q ilib , o 'tk a z u v c h a n lik k o effitsiy e n ti e le k tro n g a z n in g m ik ro sk o p ik p a ra m e trla ri o rq a li ifo d a la n d i. T o 'q n a s h u v la r tufayli ajra lib c h iq a d ig a n issiqlik en e rg iy a sin in g h iso b la y lik . H a r b ir e le k tro n v a q t b irlig id a 1/x m a ro ta b a s o c h ilsa , b irlik h a jm d a g i e le k tr o n la m i s o c h ilis h so n i n /x b o 'la d i. H a r b ir so chilishda (to 'q n a sh u v d a) kristall penjaraga o 'r ta c h a w = (еЕт)2 / 2 m e n e rg iy a b e rilsa , b irlik v a q td a b irlik h a jm d a ajralib c h iq q a n issiq lik m iq d o ri: q = E 2 = o E 2 = jE . (5 7.7 ) 2m B u e sa b irlik h a jm u c h u n y o z ilg a n J o u l - L e n s q o n u n id ir. B u issiq lik n in g m a n b a i e le k tr m a y d o n id ir . D ru d e n a z a riy a s in in g y a n a b ir y u tu g ‘i V id e m a n -F ra n s e m p irik q o n u n i b ila n b o g 'liq . M e ta lla r d a issiq lik o 't k a z u v c h a n lig in in g ikki m e x a n iz m i b o r. U la r d a n b iri k ris ta ll p a n j a r a n i n g is s iq lik o 't k a z u v c h a n l i g i , ik k in ch isi - erk in e le k tro n la r s iste rn a s in in g issiqlik o 'tk a z u v c h a n lig i. Y e n g il e le k tr o n la r n in g is s iq lik h a r a k a tid a g i te z lik la ri p a n j a r a io n la rin ik id a n y uzlab m a rta o rtiq b o 'lg a n i u c h u n , issiqlik o 'tk a z u v c h a n lik m a s a la s id a fa q a t e le k tr o n g a z issiq lik o 'tk a z u v c h a n lig in i h iso b g a o lsak b o 'la d i. M o le k u ly a r fiz ik a d a to p ilg a n id eal g az issiqlik o 'tk a z u v c h a n lik k o e ffits ie n tin i o 't k a z u v c h a n l i k e le k tr o n la r g a z ig a q o 'lla y m iz : B u y e rd a cv — s o lis h tir m a iss iq lik s ig 'im , e le k tro n g a z u c h u n : p c v = ( i / 2 ) k n , T o p ilg a n e le k tr o 'tk a z u v c h a n lik k o e ffits iy e n tin i e le k tr o 't k a z u v c h a n lik k o e ffitsiy e n ti (5 7 .6 ) b ila n s o lis h tira y lik . O 'r t a c h a te z lik n i (5 7 .3 ) ifo d a v o sita s id a y o zsak : B u te n g lik k a k o 'r a b a r c h a m e ta lla r n in g b i r xil te m p e r a tu r a d a g i issiq lik o 'tk a z u v c h a n lik va e le k tr o 'tk a z u v c h a n lik k o e f fits iy e n tla - rin in g n is b a ti b ir xil b o 'lis h i k e r a k e k a n . S h u n in g u c h u n e le k tr o 'tk a z u v c h a n lig i y a x sh i b o 'l g a n m e ta lla r n in g issiq lik o 't k a z u v c h a n lig i h a m y a x sh i b o 'l a d i. D a s tla b e m p i r i k r a v is h d a t o p i l g a n b u q o n u n V i d e m a n - F r a n s q o n u n i d e y ila d i. A/ст n isb atn i 300K te m p e r a tu ra u c h u n h iso b lasak , 5.7-10-6V 2/ K n a tija n i o la m iz . A y rim m o d d a la r u c h u n o d a td a g i t e m p e r a tu r a d a (3 0 0 K ) ta jrib a g a a s o s a n o 'l c h a n g a n n is b a t q u y id a g i q iy m a tla rg a Я = — p < 9 > lcv . 3 (5 7 .8 ) A = — kn < v > I 2 (5 7 .9 ) (5 7 .1 0 ) ega: a ly u m in iy u c h u n — 5.8-Ш 6У 2/К , m is u c h u n — 6.4-lO~6V 2/K , q o ‘rg ‘o s h in u c h u n — l-\Q rbV 2/ K . D e m a k n a z a riy a b ila n ta jrib a m oslig i y o m o n e m a s ek an . D ru d e n a z a riy a si m e ta lla rd a g i e rk in e le k tro n la r h a q id a g i s o d d a ta sa w u rla rg a asoslangan. S h u n g a q a ra m a y erk in elek tro n la r g a z in in g e le k tr o 'tk a z u v c h a n lik x o s s a la rin i, O m , J o u l — L en s q o n u n la r in i, V id e m a n — F ra n s q o n u n la r in i q o n iq a r li tu s h u n t ir ib b e r a d i. B u D ru d e n a z a riy a sin in g y u tu g ‘id ir, fizik b ilim la m in g riv o jlan ish id a g i n avb atdagi q a d a m d ir. L ekin u n d a q iy in ch ilik lar h a m m avjud . B irin - c h id a n , ta jrib a g a k o ‘ra m e ta lla rn in g s o lis h tirm a q a rsh ilig i p = 1 /a t e m p e r a t u r a b i l a n c h i z i q l i b o g 'l i q . ( 5 7 .6 ) f o r m u l a g a k o 'r a 1/ст = С < S > va te m p e r a tu r a d a n o lin g a n k v a d ra t ild iz g a p r o p o r s io n a l b o 'lis h i kerak. D e m a k D m d e n az ariy asi m e ta lla r s o lish tirm a q a rsh ilig in in g te m p e ra tu ra b ila n o sh ib b o ris h in i fa q a t sifat jih a td a n t o 'g 'r i tu s h u n tir a r e k a n . D r u d e n a z a r iy a s in in g ik k in c h i q iy in c h ilig i issiq lik s ig 'im m a s a la s id a d ir. M e ta lla r n in g o 'tk a z u v c h a n lig i e rk in e le k tr o n la r h a q id a g i ta s a w u r la r b ila n tu s h u n tir ila r e k a n , b u g az 3kN A/2 = 2 R /2 m o ly a r issiqlik s ig 'im g a eg a b o 'lis h i k erak v a d e m a k , d ie le k trik la rd a e rk in e le k tr o n la r b o 'lm a g a n i u c h u n , m e ta lla rn in g issiq lik s ig 'im i d ie le k trik la rn ik id a n sh u m iq d o rg a o rtiq b o 'lis h i k erak . L ek in ta jrib a g a k o 'r a , m e ta lla r va d ie le k trik la rn in g m o ly a r issiqlik s ig 'im i se z ila rli fa rq q ilm a y d i. F a n d a g i b u q iy in c h ilik e le k tro n g a z n in g k v a n t n a z a ry a s in in g y a ra tilis h ig a v a fizik b ilim la m in g y a n a d a riv o jla n is h ig a o lib keldi. E le k tro n g a z n in g issiq lik s ig 'im i k v a n t n a z a riy a s i s ta tis tik fiz ik a f a n id a o 'r g a n ila d i v a issiq lik s ig 'im i m u a m m o s in i hal etad i. S a v o l va m a s a la la r 57.1. M etallar nima uchun tok o ‘tkazadi? 57.2. M etallardagi erkin elektronlar nim alar bilan to 'q n ash ad i? 57.3. N im a uchun m etallar issiqlikni yaxshi o'tkazadi? 5 8 - § . K o n t a k t h o d i s a l a r i Y u q o rid a a y tilg a n id e k (5 7 .4 ), m e ta lld a g i e rk in e le k tro n la rn in g o 'r ta c h a tezlig i j u d a k a tta b o 'lib (< 9 >= 105w / j ) , u la r h a q iq a ta n e rk in b o 'lg a n id a m e ta ll s irtid a n c h iq ib k e tish i m u m k in e d i. L e k in a y r im e le k tr o n la rn in g m e ta ll s ir tid a n u c h ib c h iq is h i m e ta lln in g m u s b a t z a ry a d la n is h ig a olib keladi. B u m u s b a t z a ry a d e le k tro sta tik a q o n u n la rig a b in o a n m e ta ll sirtid a m u jassam lash ad i v a u c h ib c h iq q a n e le k tro n la m i u z o q la sh is h ig a to 's q in lik q ilad i. M e ta ll s irtid a d in a m ik m u v o z a n a t v u ju d g a k e la d i, s irtd a n c h iq q a n e le k tr o n la r s o n i q a y tib tu s h a y o tg a n e le k tr o n la r s o n ig a te n g b o 'la d i. U c h ib c h iq ib s o 'n g r a q a y tib tu s h a y o tg a n k o 'p l a b e le k tr o n la r m e ta ll sirti y o n id a m a n fiy za ry a d la n g a n e le k tro n la r b u lu tin i h o sil qiladi. B u b u lu tn in g qalinligi m illim e tr n in g u lu s h la r in i ta sh k il e tib , m e ta ll s irtid a g i m u s b a t z a ry a d b ila n k o n d e n s a to r d a g i k a b i q a r a m a - q a r s h i z a ry a d li q o 's h q a tla m n i h o sil q ila d i ( 5 8 .1 -r a s m ), b u q o 's h q a tla m n in g e le k tr m a y d o n i e l e k tr o n la r n in g m e ta lld a n b u tu n la y c h iq ib k e tis h ig a to 's q in lik qilad i. M e ta ll ta sh q i e le k tro n b u lu t b ila n b irg a lik d a e le k tr n e y tra l q o la d i. E le k tro n n in g m e ta lld a n b u tu n la y c h iq ib k e tish i u c h u n u n g a q o 's h i m c h a e n e rg iy a b e ris h z a ru r. C h iq ib k e tg a n e le k tr o n e n e r g iy a sin i n o lg a te n g d e b h is o b la s h im iz m u m k in , d e m a k m e ta lld a g i e le k tr o n la r e n e rg iy a si u la rn in g k in e tik e n e rg iy a si k a tta b o 'lis h ig a q a r a m a y m a n fiy e k a n : W = -e ( p , 0. (58.1) B u y e rd a cp — c h iq is h p o te n s ia li d e b a ta la d i, u n in g m u s b a tlig i m e ta ll m u s b a t z a r y a d la n ib q o lis h i b ila n b o g 'liq . E lek tro n en e ig iy a sin in g — - — ~— m a n fiy lig i u n in g p o te n s ia l c h u q u r d a - y o tish in i k o 'rs a ta d i. E le k tro n n in g m e ta ld a n c h iq is h - 2 ishi e V ( = 1.6- IO'19/ ) — e le k tro n volt - b irlig id a o M ch a n ad i v a tu rli m e ta lla r u c h u n tu r lic h a d ir : 5 8 .1-rasm. Volfram Temir Oltin Mis Natriy 4.5 4.74 4.68 4.47 2.3 Nikel Platina Kumush Rux Seziy 5.0 5.29 4.74 4.0 1.97 E le k tro n la rn in g m e ta lld a n c h iq ish i q izd irish h iso b ig a r o ‘y bersa — t e r m o e le k tr o n e m iss iy a , y o ritis h h iso b ig a v u ju d g a k e ls a — fo to e ffe k t, tu rli z a rra la r o q im i t a ’sirid a v u ju d g a k elsa — ik k ila m c h i em issiy a d e b atalad i. Ik k i tu r li m e ta lla r k o n ta k tg a k e ltirilsa , u la r o ra s id a e le k tr o n la r a lm a s h is h b o 'lib , k o n ta k t p o te n sia lla r fa r q i v u ju d g a k e la d i. B u n in g ikki m e x a n iz m i m av ju d . U la m in g b irin c h is i — ic h k i k o n ta k t p o ten sia lla r fa rq i m e ta lla r dag i e r k in e le k tr o n la r k o n s e n tra ts iy a s in in g farq i h is o b ig a v u ju d g a keladi v a k o n sen tra tsiy a k a tta ro q boMgan m etalld an ikk in ch i m etallga e le k tro n la rn in g o 'tis h id a n , y a ’n i d iffu z iy a h o d is a s id a n ib o ra t. J u d a te z b u n g a to 's q in lik q ilu v c h i p o te n s ia lla r fa rq i v u ju d g a k e lib , b ir ta r a f la m a d iffu z iy a to 'x ta y d i. V u ju d g a k e la d ig a n p o te n s ia lla r farq i m o le k u ly a r fiz ik a m e to d la ri b ila n h is o b la n a d i ( к — B o ls m a n d o im iy isi): M e t a l l a r d a g i e r k in e l e k tr o n la r k o n s e n tr a ts iy a la r i k u c h li f a r q q ilm a g a n i u c h u n b u y erd ag i lo g a rifm q iy m a ti b irg a y a q in boM adi. T e m p e r a tu r a n i 3 0 0 A 'd e b h iso b la s a k : д = 1CT2K Ik k in c h i, ta sh q i k o n ta k t p o te n sia lla r fa r q i q u y id a g ic h a tu s h u n tirila d i. M e ta lla r k o n ta k tg a k e ltirilg a n s irtd a m a n fiy e le k tr o n la r b u lu ti boM m ay d i, b ir m e ta ld a n c h iq q a n e le k tr o n la r ik k in c h isig a o 't i b q o la d i v a ik k in c h is id a n c h iq q a n e le k tr o n la r b irin c h is ig a o 't i b q o la d i. L e k in e le k tr o n la r tu rli p o te n s ia l c h u q u r la r d a jo y la s h g a n i u c h u n , c h iq is h ish i k ic h ik ro q boM gan m e ta ld a n k o 'p r o q e le k tr o n la r c h iq ib , b u m e ta ll m u s b a t, ik k in c h i m e ta ll m a n fiy z a ry a d - (58.2) la n a d i. Z a ry a d la n is h k u c h a y g a n sari m u s b a t z a ry a d la n g a n b irin c h i m e ta ld a n e le k tr o n n in g c h iq is h i q iy in la s h ib , m a n fiy z a r y a d la n g a n ik k in c h i m e t a ld a n e le k tr o n n in g c h iq is h i y e n g illa s h ib b o r a d i. N ih o y a t m e ta lla r n in g p o te n s ia lla r fa rq i c h iq is h is h la rin in g fa rq ig a y e tish i b ila n d in a m ik m u v o z a n a t v u ju d g a k e lib , p o te n s ia lla r farq i o ‘z g a rm a y q o la d i: лe( Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|