S. Y. Is kamov

shamollatish 
tizimlari qanchalik yaxshi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, tabiiy kamayish 
olchamlari ham shunchalik kam boladi. Shu bois, 
rivojlangan 
mamlakatlarda, shu jumladan mamlakatimizda ham bunday tizimlar 
bilan zamonaviy tipda jihozlangan omborlar ko‘plab tashkil qilin- 
moqda. Bunday omborlarda mahsulotlar juda yaxshi saqlanadi va 
yilning 
istalgan 
masumida 
iste’molga 
mahsulot. 
chiqarish 
imkoniyatlariga ega (7-rasm).

---

Q‘zlashtirish uchun savollar
1. Tabiiy kamayish q an day ro ‘y beradi?
2. Qaysi oylarda tabiiy kamayish keskin o‘zgadb turadi?
3. Kartoshka va ildizmevalarning tabiiy kamayishi kanday 
bo‘ladi?
4. Qaysi ildizmevalilarda tabiiy kamayish k o ‘zlanmagan va 
nima uchun?
5-jadvai
Saqlashda sabzavot va mevalaming tabiiy kamayish
o'k'hamlari, foiz
Sabzavot va 
mevalar
Ombor turi
Oylar
•§
4
СЯ
Ui
CO
f
Lx
■8
>4
О
«
Я
«а
тз
Й
i
Ч- t
I
S
9
&
a
3
.Sj
"3
I
Kartoshka
Sovuffimay- 
digan doimiy
0,2
1,9
1,5
0,9
0,7
0,9
1,0
1,1
1,4
2,2
-
-
Kartoshka
Uyumlar va 
xandaqlar
-
1,0
1,0
0,5
0,4
0,4
0,7
1,0
1,5
-
-
-
Sabzi,
sholg‘om,
petrashka,
selderey
Tabiiy sovu- 
fiiadiga» 
omborlar, 
xandaqlar, 
qum
Tabiiy kamayish hisoblanmaydi
Oqkaram, 
savoy qizil 
karami:
a) o ‘rtapishar
b) kechpishar
Tabiiy sovu­
tiladigan 
omborlar, 
xandaqlar va 
uyum
-
4,2
4,0
4,0
3,8
2,5
2,0
1,4
1,4 2,2
Piyoz
- I I -
2,0
1,5
1,5
0,7
0,7
0,7
1,5
1,9
2,4
-
-
3,0
Sarimsoq
- I I -
3,5
2,1
1,5
1,1
1,1
1,2
2,0
2,5
-
-
-
Oshqovoq
1,5
1,2
0,7
0,5
0,3
Olma:
a) kuzgi
b) qishki
- I I -
2,5
2,4
2,2
1,8
1,8
1,0
1,5
0,5
1,0
1.0 0,5
0,6
0,6
0,7
5-ish. Meva va sabzavotlarning teжшk shartlari. Meva-sabzavotlar 
va ulardan qayta ishlangan mahsulotiar sifatini organoleptik 
usulda bafiolash
Darsning maqsadi: texnik shartlar va standart tushunchalari 
bilan tanishish. Talabalarga yetishtirilgan mahsulotni savdo-sotiq yoki 
qayta ishlashga topshirayotganda ulaming sifatini to ‘g ‘ri aniqlashni 
o ‘rgatish.

---

Ishlash tartibi Talabalar 3-4 kishi b o ‘lib guxuhlarga bo‘linishadi 
va mahsulotning avvalo tovar sifatini aniqlashadi (meva-sabzavotlami 
katta-kichikligi, tashqi ko'rinishi, yetilganligi, shakli va boshqalar). 
Keyin shu guruhlar yangi uzilgan malisulotga organoleptik baho 
qo'yishim o‘rganishadi (8-rasm),
7-rasm. Zamonaviy tipdagi sovutish va shamollatish tizimlari 
bilan jihozlangan meva-sabzavot omborining ichld ko‘rinishi
8-rasm. 
P e n e tro m r 
4
2 asbobida mevaning pishganlik darajasin»
“’■ v '’.
'
-
.
у
aniqlash:
1-silindrli; 2-siferblatli.
Yangi uzilgan meva va sabzavotlaming organoleptik baholanishi 
uchun sifat ko‘rsatkichlarining quyidagicha mohiyat koeffitsiyentlari
shkalasi belgilanadi:
o‘lchami (diametri): 
0,15
shaklining to ‘g ‘riligi, tipikligi: 
0,1
tashqi ko‘rinishi: 
0,2
ranggining jadalligi: 
0,15 
ranggining bir xilligi: 
0,15

---

ta’mi: 
0,6
hidi: 
0,4
qoplovchi to‘qimalarining konsistensiyasi: 
0,1 
yumshoq, seret konsistensiyasi: 
0,2
Shunday qilib, ushbu namunaning organoleptik baliolanishi sifat 
ko‘rsatkichlarming mohiyat koeffitsiyentlarini hisobga olganda 8,8 
ballni tashkil etadi.
Meva va sabzavotlami qayta ishlashdan olingan mahsulotlaming 
organoleptik baholanishi uchun sifat ko‘rsatkichlarinmg quyidagicha 
mohiyat koeffitsiyentlari shkalasi belgilanadi:
tashqi ko‘rinishi: 
0,15
meva, sabzavotlarning ranggi: 
0,1
sharbat, namakob ranggi: 
0,1
sharbat, namakobning tiniqligi: 
0,1 
meva, sabzavotlarning kon si stensivasi:0,35
ta ’mi: 
0,7
hidi: 
0,4
tipikligi: 
0,1
Shunday qilib, ushbu qayta ishlangan mahsulot namunasining 
organoleptik baxolanishi sifat ko‘rsatkichlarining mohiyat koef­
fitsiyentlarini hisobga olganda 8,6 ballni tashkil etadi.
Meva va sabzavotlami organoleptik baholash (yangi uslub 
bo‘yicha) 6, 7-jadvallarda keltirilgan.
Yoz faslida qayta ishlangan mahsulot (kompot, tuzlangan mahsulot, 
qurigan mahsulot) qishki dars mashg'ulotiarida organoleptik baholanadi 
va lining ayrim fizik, kiyoviy va tovar ko‘rsatkichlari aniqlanib, shu 
asosda quyidagi degustatsiya varag‘i to‘ldiriladi:
DEGUSTATSIYA VARAG‘1 
Sana, ishlash joyi ______________________
Degustatoming familiyasi, ismi, vazifasi
Q
o
‘y
il
g
an
na
muna
raqami
M
ah
sul
o
t 
tu
ri
, 
nav
i
f ' 3
Vi -3 
CO G 
H о 
.*}
Me
v
a-
sabzavot
S
h
ai
b
at
y
o
k
i 
qiyom
I 
. j JS
a .& S й S -i
A cn TO 
r»-,
“ d лл •8 g ‘ 
j S
3 - S
ff
id
i
T
a
’m
i
■a
5 - °
Masalan, mevaning kosistensiyasi yumshoq paxtaga o ‘xshash,

---

qattiq yoki mazasi achchiq, sh o r, shirin, taxir va h.k. bo lishi 
mumkin.
6-jadval