Sadikov A. N
Download 1.66 Mb. Pdf ko'rish
|
7 sem Amaliyot Uslubiy qollanma
|
11 – Amaliy mashg’ulot Mashg’ulot mavzusi Asosiy va zaxiraviy boshqaruv apparatida ishlashni o’rganish DM, tizimi, CHDM, Neva, Luch kodli qurilmalar nazorati va boshqaruv apparatlari, namunaviy loyiha yechim sifatida, ko‘chiriladigan jelob yoki mozaykali-jelob turidagi tablolar va pult-manipulyatorlar ishlatiladi. Ko‘chirma tablo va pult-manipulyator ikkalasi birgalikda poyezd dispetcherining ish o‘rnini tashkil etadi. Pult-manipulyator hamda ko‘chirma tabloning o‘zaro joylashuvi 14.1- rasmda keltirilgan. Pult manipulyator 1, 2, 3-seksiyalardan tashkil topgan. 1-seksiyada tugmalar o‘rnatilgan panel joylashgan. Dispetcherlik uchastkasida joylashgan strelka, signal va boshqa obyektlarni boshqarish manipulyator panelida joylashgan tugmalarga ta’sir ko‘rsatish orqali amalga oshiriladi. 14.1-rasm. DNS ning ish o‘rni Manipulyator panelining pastki qismi va ikki gorizontal qatorlarida kallaklari qora rangli tugmalar joylashgan. Ular S1-S24 deb belgilanib, stansion deb nomlanadi. Har bir tugmaning yuqorisida tuynukcha bo‘lib, ularga shildiklar (lampochkali metall tasmalar) o‘rnatilgan. Har bir shildikda dispetcherlik uchastkasidagi stansiyalar nomi o‘yib yozilgan. Stansiya tugmalari dispetcherlik uchastkasidagi har qaysi stansiyalar obyektlarini boshqarish uchun ishlatiladigan boshqa tugmalardan foydalanishni ta’minlaydi. Qaysidir stansiya obyektini boshqarish uchun DNS shu stansiya tugmasini bosishi lozim. Shu stansiya tugmasi tepasidagi shildikning yoritishi tanlangan stansiya obyektlarini boshqarish mumkinligini bildiradi. Manipulyator paneli shildiki yonishi ko‘chirma tablodagi stansiya nomi bor shildikning yonishi bilan takrorlanadi. Manipulyatorning o‘rta qismida 4-vertikal qatorda joylashgan, «11÷13», «21÷27», «31÷37» va «41÷43» bilan belgilangan tugmalar mavjud. Tugma belgisidagi birinchi raqam vertical qatorning raqami, ikkinchisi esa gorizontal qatorning tartib raqami hisoblanadi. Bu tugmalar yordamida oraliq stansiyalarning strelka va signallarini boshqarish ta’minlanadi va shuning uchun ham bu tugmalar marshrut tugmalari deb nomlangan. Manipulyatorning marshrut tugmalari standart joylashagan bo‘ladi, lekin amaldagi uchastkalar uchun barcha tugmalar ham manipulyatorda ko‘rsatilmaydi. Manipulyatorda o‘rnatiladigan marshrut tugmalar soni, uchastka liniya stansiyalari yo‘llari sxematik plani orqali aniqlanadi. 14.2-rasmda dispetcherlik markazlashuvi uchastkasining bir qismini liniya punktlari (LP) quyidagicha ketma-ket joylashuvi ko‘rsatilgan: stansiya A – stansiya V – post 1 – post 2 – stansiya V va boshqalar. LP ning planida har bir yo‘l tartib raqamlari berilgan nuqtalar bilan belgilangan. Bu nuqtalar bilan marshrut chegaralari belgilanadi. Har bir nuqta raqamlari manipulyator marshrut tugmalariga mos bo‘lishi lozim. Har qanday marshrut manipulyatordagi 2 ta marshrut tugmalarini ketma-ket bosish bilan beriladi. 14.2 -ra sm . Ma nipul ya tor ning t ashqi ko‘r ini shi Birinchi bo‘lib, poyezd qayerdan ketishi kerak bo‘lsa, shu joy tugmasi bosiladi. Ikkinchi bo‘lib, poyezd qayerga kelishi kerak bo‘lsa, shu tugma bosiladi. Masalan, agar manipulyator «A» stansiyasini boshqarish uchun yoqilgan bo‘lsa, u holda toq qabul qilish marshrutini o‘rnatish uchun (ya’ni «11» nuqtasidan «21» nuqtagacha) poyezd dispetcheri tartib bo‘yicha «11» va «21» manipulyator tugmalarini bosishi lozim. A stansiyasi sxemadagi nuqtalar raqamlarini manipulyator marshrut tugmalari bilan taqqoslashdan ko‘rinadiki, har qanday marshrutni tuzish uchun faqatgina «11», «21», «22», «31», «33», «41», tugmalaridan foydalaniladi. Manipulyatorning qolgan marshrut tugmalari A stansiyaning strelka va signallarini boshqarish uchun qo‘llanilmaydi. Ammo ular boshqa stansiya strelka va signallarini boshqarish uchun ishlatilishi mumkin. Uchastkaning qolgan stansiyalarini ko‘zdan kechirib shunga iqror bo‘lamizki, manipulyatordagi marshrut tugmalari ichida hech bir stansiya strelka va signallarini boshqarishda qo‘llanilmaydiganlari ham bor. Bunday tugmalar manipulyatorda o‘rnatilmaydi. Poyezd dispetcheri marshrut tugmalarini qo‘llash bilan strelkalarga yoki svetoforga buyruq yuborishni ta’minlashi mumkin. Bunday buyruqlarni yuborish uchun poyezd dispetcheri avval yordamchi tugma «B1» ni bosib ko‘rishi, undan keyin navbat bilan marshrut boshi va marshrut oxirini belgilab marshrut tugmalarini bosishi lozim. Manipulyatordagi marshrut tugmalarini bosish, «Topshiriq» deb nomlangan shildikning yonishi va ko‘chirma tabloda chiroqning paydo bo‘lishi bilan qayd qilinadi. Dispetcherning uchastkaning bosh yo‘liga mos marshrut tugmalariga o‘rganishini yaxshilash maqsadida, har doim gorizontal qator o‘rta tugmalari mavjud bo‘lib, ularning boshchasi sariq rangda bo‘ladi. Boshqa qolgan marshrut tugmalari boshchasi oq rang bilan bajariladi. Manipulyator panelining chap va o‘ng tomonlarida 2 tadan vertikal tugmalar joylashgan bo‘lib, ular «A1»÷«A14» va «B1»÷«B14» qilib belgilangan. Ular yordamchi tugmalar deyiladi. Bu tugmalar ayrim stansiyalarda joylashgan obyektlarni boshqarish va dispetcherga ayrim servis xizmatlarini ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan. Yuqori voltli avtoblokirovka liniyalarini ajratish «Yoqish» yoki «O‘chirish» telemexanik komandalarini yuborish uchun stansiya toq bo‘g‘zida «A13» va «A14», juft bo‘g‘zida esa – «B13» va B14 tugmalari qo‘llaniladi. Stansiyada joylashgan ba’zi obyektlar uchun, hatto bu obyektlarni boshqarish qurilmalari uchun «O‘chirish» yoki «Yoqish» telemexanik komandalarni uzatishi lozim bo‘lsa ham faqat bittadan tugma o‘rnatiladi. Bunda «Yoqish» komandasini berish uchun kerakli tugma bir marta bosilsa, «O‘chirish» komandasi uchun 2 marta ketma-ket bosiladi. «A2» tugmasini bosish birinchi harakat hisoblansa, (bekor qilish buyrug‘i) ikkinchisi esa kerakli obyekt qurilmasini tanlash. Bunday obyektlarga jo‘nashga ruxsat etish qurilmasi («A11», «A12», «B12»), marshrutlarni avtomatik belgilash («B4»), nazoratni o‘chirish («B11»), mavsumiy boshqaruv («A10» tugmasi) qurilmalari kiradi. Stansiyalarda va dispetcherlik markazlashuv postlarida faqat «Yoqish» komandasini uzatuvchi lozim bo‘ladigan qator obyekt va boshqaruv qurilmalari mavjud. Bunday qurilmalarga «O‘chirish» komandasi avtomatik tarzda uzatiladi. Bunday obyektlarga akustik chaqiruv qurilmalari (telefonga kelishni talab etuvchi ovozli signalni yoqish) kiradi. Stansiyaning toq bo‘g‘ziga akustik chaqiruvni yuborish uchun «A5» tugmasi, markaziy bo‘g‘ziga – «A6», juft bo‘g‘ziga – «B6», stansiya navbatchisi xonasiga «B5», dispetcherlik markazlashuv postining navbatchi elektromexanigiga «A3» tugmalaridan foydalaniladi. Manyovr harakatlarini va qurilmalarga profilaktik xizmat ko‘rsatish uchun, stansiyalarda strelkalar guruhini mahalliy boshqaruvga o‘tkazish ko‘zda tutilgan. Guruh strelkalarini mahalliy boshqaruvga o‘tkazuvchi qurilmalariga faqat «Yoqish» komandasini uzatish lozim. O‘chirish komandasi esa, manyovr harakatlari va profilaktik xizmat ko‘rsatish ishlari nihoyasiga yetgandan so‘ng inson tomonidan uzatiladi. Har xil stansiyalardagi strelkalar guruhi har xil konfiguratsiyaga ega, u holda telemexanika signalilarini strelka guruhlarini mahalliy boshqaruvga o‘tkazish, manipulyatorda tugmalarni ketma-ket 2 marta bosish bilan amalga oshiriladi. Birinchi bo‘lib «A7», «A8», «A9», «B7», «B8», «B9», «B10», tugmalaridan birini bosish, ya’ni mahalliy boshqaruvdagi strelkalar guruhini tanlash amalga oshiriladi. Bunday amal natijasida ko‘chma tabloda mahalliy boshqaruvga o‘tgan xudud yoritgichi yonib turadi. Agarda rayon to‘g‘ri belgilangan bo‘lsa, u holda «A4» tugmasi bosiladi (mahalliy boshqaruv), shundan so‘ng mahalliy boshqaruv qurilmasida «Yoqish» telemexanika signaliga o‘tish yuz beradi. Manipulyatorning marshrut yoki ba’zi yordamchi tugmalaridan foydalanishda 2 ta ketma-ket harakatni amalga oshirish lozim. Agar birinchi tugmani bosishda xatoga yo‘l qo‘yilsa, u holda uni «A1» tugmani bosish bilan bekor qilish mumkin. Agar dispetcherlik markazlash uchastkasi stansiyalarida marshrutlar o‘rnatilmagan bo‘lsa, u holda ko‘chma tabloda strelkalarning holati ko‘rinmaydi. Bu holatni «B2» (yorug‘lik) tugmasini bosish bilan yuzaga keltirishimiz mumkin. Ko‘chma tablolar alohida seksiyalardan tuziladi. Bu tabloda uchastka sxemasi ikki gorizontal qatorda, yuqori va quyi qatorlarda joylashadi. Ko‘chma tablodagi panellar soni, uchastkada joylashgan stansiyalar soniga bog‘liq bo‘ladi. Mozayka- jelobli tablolar ikki xil modifikatsiyada chiqariladi. Birinchi modifikatsiyada indikatsiyalash uchun cho’lg‘am lampalaridan foydalaniladi, ikkinchisida esa svetodiodlardan. Ko‘chma tabloda har bir uchastka stansiyalari sxemalar bilan tasvirlangan. Barcha obyektlar boshqaruv va nazorat indikatsiyasining holati yorug‘lik yacheykalari yordamida amalga oshiriladi. Yacheykalarning vazifalari quyidagicha: RZD Pult manipulyator tugmalari stansiya boshqaruviga ulangani haqida signal ko‘rsatadi; KRN (KRCH) Yuqori voltli avtoblokirovka liniyalari ajratkichlarining holatini o‘chirish yoki yoqishni nazorat qiladi; VK TS signalini uzatishni amalga oshiruvchi liniya punktlari kodli qurilmalarining o‘chirilgan holatini nazorat qiladi; KA Stansiyada vujudga kelgan nosozliklar (strelka kesilishi, ta’minotning yo‘qligi, svetofor chiroqlarining kuyib qolishi va boshqalar)ni nazorat qiladi; ZMN (ZMCH) Stansiya toq (juft) bo‘g‘izlarida belgilanadigan marshrutlarning tutashib qolishini nazorat qilish uchun; KSS Strelka elektrodvigatellarining uzoq muddat friksiyaga ishlashida ishchi zanjirdan avtomatik uzilib qolishini nazorat qiladi; AM Marshrutlarning avtomatik belgilanish qurilmalari ulangan holatini nazorat qiladi; ZM Stansiya zaxira rejimida ishlayotganini nazorat qiladi; SU Stansiya mavsumiy rejimda ishlayotganini nazorat qiladi. Svetofor simvolidagi Z yacheykasi svetoforning ruxsat etuvchi ko‘rsatkichini nazorat qilish uchun kerak. Strelka fonidagi B/K yacheykasi peregondagi harakat yo‘nalishini va uning bo‘sh yoki bandligini nazorat qilish uchun kerak. Yacheykalar ichidagi harflar rangli yacheykalar qanday rang bilan signallashi mumkinligini bildiradi. Stansiya plani va unga qo‘shilgan uzoqlashish va yaqinlashish blok-uchastkalari rangli yacheykalar bilan ko‘rsatilgan. Bu yacheykalar o‘rnatilgan marshrut yo‘lini indikatsiyalash uchun mo‘ljallangan va shu bilan birga belgilangan rels zanjirlarining bo‘sh yoki bandligini ham ko‘rsatadi. Har bir yacheyka oq (bo‘sh) yoki qizil (band) rang bilan signallanadi. Qabul qilib jo‘natish yo‘llarining har biri 2 ta kalta va bitta uzun yacheyka bilan tasvirlangan. Uzun yacheyka qabul qilib jo‘natish yo‘llari holatini nazorat qilsa, kalta yacheyka yonishi “poyezd boshi”dan darak beradi (lokomotiv ulangan tarkib tomoni). 27 -ra sm. Ko‘ chma ta blo ning pane li Toq tarafdan 2 yo‘lga marshrut belgilash indikatsiyasini ko‘rib chiqamiz. Pult- manipulyatorda «11» tugma bosilganda «a» yacheykasi oq yonib o‘tuvchi rang bilan signal beradi. «22» tugma bosilganda «v» yacheykasi oq yonib o‘tuvchi rang bilan signal beradi. Shunday qilib, ko‘chma tabloda marshrutni terish vujudga keladi. Ko‘chma tabloda marshrut o‘rnatilgani haqida TS signali qabul qilingandan so‘ng: ikkinchi yo‘ldagi «a» va «b», «v» yacheykalari tiniq oq rang signal bera boshlaydi, bunda uzun oq tasma hosil bo‘ladi. «N» svetofori simvolidagi «3» yacheykasida to‘la yasxil rang paydo bo‘ladi. «ZMN» yacheykasida to‘la oq rang signali paydo bo‘ladi. «N» svetoforidan orqaga poyezd o‘tgandan so‘ng «a», «b», «v» yacheykalari rangi qizilga o‘zgaradi, «3» yacheykasi simvoli o‘chadi. Poyezd qabul qilib jo‘natish yo‘liga o‘tgandan so‘ng, yacheyka rangi qizilga o‘zgaradi. Poyezd stansiya strelkasini bo‘shatganidan so‘ng, «a», «b» «v» va «ZMN» yacheykalari o‘chadi. Faqatgina ikkinchi qabul qilib jo‘natish yo‘llari o‘ng tomon uzun va kalta yacheykalari qizil rang bilan signal beradi. Agar stansiyada mahalliy boshqaruv rejimi ko‘zda tutilgan bo‘lsa, u holda uning toq gorlovinasida faqat bitta strelka kiradigan birgina guruh bo‘ladi. Manipulyatorda «A7» tugmasini bosganimizdan so‘ng «a», «b», «g» yacheykalarida chiroqlar paydo bo‘ladi. «A4» tugmasi bosilgandan so‘ng, boshqaruvning telemexanika signali uzatilishi amalga oshiriladi. Agar strelka mahalliy boshqaruv rejimiga o‘tkazilsa va mos ravishdagi telemexanika signali nazorati kelsa, u holda «a», «b», «g» yacheykalarida to‘liq qizil rang paydo bo‘ladi. Download 1.66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|