Sadikov A. N

7 – Amaliy mashg’ulot 
 
Mashg’ulot mavzusi 
Telemexanik tizimlarda aloqa kanalini tashkil etishni o’rganish 
Dispetcherlik markazlashtirishning har qanday kodli tizimida TU yoki TS aloqa 
kanallari turli maqsadlarda, masalan «Neva» va «Luch» kodli tizimlarida qo‘llanadi. 
TU kanali ham ko‘p taktli signal TUni uzatish uchun ham siklik sinxronizatsiya (SS) 
signalini uzatish uchun ishlatiladi. SS signali siklik uzatiladi, signal TU esa 
zaruriyatga qarab. Ko‘p taktli signal TU va siklik signal SS bir vaqtda uzatilishi 
mumkin bo‘lmagani uchun tizimlar tarkibiga shunday funksional qism kiritilishi 
kerakki, u SS signali uzatilayotganda TU signal o‘tishiga imkoniyat bermasligi 
kerak va TU signal o‘tayotganda SS signali o‘tishiga hech qanday imkoniyat 
qoldirmasligi kerak. Bu funksional qism aloqa kanalidan foydalanishni 
reglamentlovchi qism deyiladi (URKS). 28.1-rasmda «Neva» tizimining kodli 
qurilmalaridagi URKS sxemasi keltirilgan. 
URKS quyidagilardan iborat: «VA-YO‘Q» mantiqiy operatsiya bajaruvchi 
ikkita element – «VT2», «VT5» kalit sxemasi bo‘yicha ulangan mantiqiy operatsiya 
«VA-YO‘Q» ni bajaruvchi ikkita element «VT3», «VT4» kalitlarni boshqarish 
uchun mo‘ljallangan. 
«VT» elementining kirishlaridan biri (6 kirish) qolgan beshta kirishlarga 
kelayotgan signallarni mantiqiy operatsiyasi chiqishini hosil qilish uchun ishlatiladi. 
28.1-rasmdagi qurilma ishini kuzatishda quyidagilarni bilish lozim: 
a) tizimning ishchi sikli 24 ta vaqt intervalidan tashkil topgan, ular ketma-ket 
(navbatli) joylashgan va har bir vaqt intervali bir-biridan navbatma-navbat beruvchi 
har biri 8 ms davomli 28 taktlardan iborat; 
b) vaqt intervallari navbati umumiy guruh taqsimlagichi OGR ni chiqish 
zanjirlari hosil bo‘lishi navbati bilan belgilanadi, taktlar berilishi navbatini esa 
chastota bo‘lgichning hisoblagichlari 1: 28 nisbatda belgilaydi (DCH 1:28); 
v) 24 ta vaqt intervalidan 23 tasi ko‘p taktli signallarni uzatish va qabul qilish 
uchun ishlatiladi, 24 chi esa TU kanali bo‘ylab SS signalni uzatish uchun ishlatiladi; 
g) SS signali 24 chi vaqt intervali
davomida esa, faqat uning oxirgi sakkizta 
(№21 dan №28 gacha) takti davomida uzatiladi. 

---

28.1-rasm. «Neva» tizimida TU kanalidan foydalanishni reglamentlovchi qism 
28.1-rasmdagi sxema №1 dan to №23 gacha bo‘lgan har qanday vaqt davomi 
uchun keltirilgan. Ko‘rsatilgan vaqt intervallarining xohlaganida «VT3», «VT4» 
elementlarning «1», «2», «3» kirishlarining xech bo‘lmaganda bittasida «O» signal 
bo‘ladi. Shu hol bilak «VT3» va «VT4» elementlarning chiqishida «1» signali 
borligi kafolatlanadi va aynan shu signallar «VT2», «VT5» elementlarning «1» 
kirishlariga uzatiladi. 
Ushbu holga mos elektr zanjirlar 28.1-rasmda qalin chiziqlar bilan ko‘rsatilgan. 
«VT2» va «VT5» elementlar kirishiga GTI dan 8 ms farq bilan ajratilgan 
impulslar beriladi. 28.1-rasmda bu hol qalinroq punktir bilan ko‘rsatilgan. Bu 
impulslar «VT2» va «VT5» elementlar chiqishlariga kuchaytirilgan va 
intervallangan holatda kirib boradi. «VT5» elementning chiqish impulslari «D 
41:28» orqali ORG ning harakatini ta’minlaydi, rele G qo‘zg‘atilgan holidagi «VT2» 
elementning chiqish impulslari esa 1:6 nisbatni ta’minlovchi chastota bo‘lgichi 
orqali taqsimlagich harakatini boshqaradi.