Sadikov A. N

1, 2, 3 – Amaliy mashg’ulotlar 
Mashg’ulotlar mavzulari 
 
Ko’p taktli signallar bazasi, hamda tanlash (seleksiya) usullari 
 
1- Ko’p taktli signallarni bazasini shakllantirishni o’rganish 
2- Taqsimlovchi seleksiya usuliga doir masalalar yechish 
3- Kodli seleksiya usuliga doir masalalar yechish 
Ko‘p taktli telemexanika signali – bu unga axborot kiritilgan tashuvchidir. 
Strelka va signallarni teleboshqarish qurilmalarida axborot deganda komandalar 
(buyruqlar) tushuniladi. Birgina ko‘p taktli telemexanika signalida bir yoki bir 
qancha komandalar saqlanishi mumkin. Agar ko‘p taktli telemexanik boshqaruv 
signalini (TB) oddiy so‘z (gap) bilan ifodalasak, u holda TB masalan, shunday 
eshitilishi mumkin: “Ayritam” stansiyasidagi juft bo‘g‘izida, ikkinchi strelka musbat 
holatga o‘tkazilsin, to‘rtinchi strelka manfiy holatga o‘tkazilsin, toq svetofor 
ochilsin». Keltirilgan jumladan ko‘rinib turibdiki, ko‘p taktli signalni ko‘rishda bir 
necha boshqaruv obyektlaridan aniq keraklarini tanlash va ularning har biriga o‘z 
komandasini uzatish imkonini beruvchi maxsus usullar qo‘llash zarur. Yuqorida 
keltirilgan jumlada Samarqand – Qarshi uchastkasida joylashgan stansiyalardagi 
strelkalarning umumiy sonidan, Ayritam stansiyasida ikkinchi strelkani tanlash va 
unga musbat holatga o‘tish komandasini berish, shuningdek to‘rtinchi strelkani ham 
tanlash va uni manfiy holatga o‘tkazish komandasini berish zarur. Ko‘p 
obyektlardan aniq obyektlarni tanlash imkonini beruvchi ko‘p taktli Telemexanika 
signalilarini qurish usullari (qoidalari) seleksiya usullari deb ataladi. Shunday qilib, 
seleksiya usullari signallarga tanlash xususiyatlarini berish usullaridir. Bunday 
usullarning bir nechtasi mavjud. Asosiy usullari taqsimlovchi va kombinatsion 
bo‘lib, so‘nggisini ko‘pincha kodli deb atashadi. 
Seleksiya usullarini mazmunini aniqlashtirish uchun ko‘p taktli signalning 
barcha elementar impulslarini (signallarini) natural sonlar bilan belgilab chiqamiz, 
ya’ni 1,2,3…. 
Taqsimlovchi seleksiya usuli (TSU) shunday tavsiflanadi, bunda aniq bir obyekt 
va unga uzatilayotgan komanda bitta yoki yonma-yon joylashgan bir necha (lekin 
hammasi emas) elementar signallarning tartib raqamlari bilan aniqlanadi. 
Simvollar 
1 
0 
1 
Takt №
1 
2 
3 
Obyekt № 
1 
2 
3 
Buyruqlar 
Yoqish O‘chirish 
Yoqish 

---

Seleksiyaning taqsimlovchi usulini (TSU) 2ta sxema yordamida ko‘rib chiqish 
mumkin. Birinchi sxema sifatida 9.1,a,9.2,9.3-rasmlarda keltirilgan bironta 
sxemadan foydalanish mumkin, agar K1 kaliti №1 obyektning komandalar manbayi, 
K2 kaliti esa №2 obyektning komandalar manbayi va hokazo deb faraz qilsak,. 
Ikkinchi sxema sifatida 9.1, b-rasm sxemani ko‘rib chiqish lozim. Agar har ikkala 
sxemani tahlil etsak, ko‘rishimiz mumkinki, obyekt uch elementli signaldagi 
elementar impulsning tartib raqami orqali tanlanadi, komanda mazmuni 
(operatsiyalar) esa ikki pozitsiyali obyektlarda (“yoqish”–“o‘chirish”) bo‘lib, 
elementar signalning impulsli belgisi orqali aniqlanadi. TSU da uch elementli signal 
ko‘rinishi 1-rasmda keltirilgan. 
Ko‘p taktli signallarni xalaqitlardan himoyalash hamda ko‘p pozitsiyali diskret 
obyektlarni boshqarish maqsadida, TSU da obyekt tanlovi va aniq komanda bir 
necha (lekin hammasi emas) simvollar (takt, elementar impuls) yordamida 
bajarilishi mumkin. 
Simvollar 
1 
0 
1 
Takt №
1 
2 
3 
Obyekt № 
1 
2 
3 
Buyruqlar 
Yoqish O‘chirish 
Yoqish 
1-rasm. TSU da signalning ko‘rinishi 
Ikki pozitsiyali obyektlarni boshqaruvchi himoyalangan signalning ko‘rinishi 2-
rasmda keltirilgan.-rasmdan ko‘rinib turibdiki, har bir obyekt tanlovi ikkita 
simvoldan iborat guruh tomonidan bajariladi: obyekt №1 simvollar №1 va №2 bilan 
tanlanadi; obyekt №2 – simvollar №3 va №4 bilan tanlanadi; obyekt №3 – simvollar