Sadikov A. N

 
4 – Amaliy mashg’ulot 
 
Mashg’ulot mavzusi 
Telemexanik tizimlarda qo’llaniladigan triggerlar ishini o’rganish 
Ikkita barqaror holatga ega bo’lgan sxema trigger deb ataladi, bu ikki mumkin 
bo’lgan barqaror holatlardan birini cheksiz uzoq vaqt davomida saqlab turish 
qobiliyatiga ega va ma’lum bir qutblilik va amplitudaning momentiga mos keladigan 
boshqa holatga o’tish uchun sekin-asta harakat qiladi. Trigger sxemalarining ko’p 
turlari bor.Bu yerda dispetcherlik markazlashtirish kodli qurilmalarida ishlatiladigan 
faqat 2 ta sxema ko’rib chiqiladi : alohida va umumiy kirishlar bilan.
Alohida kirishli trigger sxemasi. Alohida kirishli trigger sxemasida barqaror 
holatlardan birida T1 tranzistor ochiq va T2 tranzistor yopiq, boshqasida – T1 
tranzistor yopiq va T2 tranzistor ochiq. Hamma boshqa holatlar beqaror va keying 
holatlarda ro’y berishi mumkin: 
- Bir barqaror holatdan boshqasiga o’tishda; 
- Signallarni boshqaruvchi triggerning alohida kirishlariga umumiy rejimni 
yetkazib berishda, triggerning normal ish mantiqini buzgan holatda.
Har qanday 2 ta tranzistorning barcha rezistorlaridan to’g’ri tanlangan 
qarshiliklarda barqaror holatlar ta’minlanadi , boshqa yopiq holatda majburan ushlab 
turadi. Msol uchun, agar T2 tranzistorni ochsa, T1 tranzistor yopiq, 1-nuqta va, 
shuning uchun T1 tranzistorning bazaviy chiqishida potensial yuqori bo’ladi.Bu 
vaziyatda T2 tranzistorning ochiq holati tok bilan ta’minlanadi, Rc rezistori orqali 
oquvchi va xj va xo kirishlariga mos keluvchi aniq qutblanishli impulslarni jo’natish 
orqali trigger holatini o’zgartirish mumkin. Masalan, agar triggerda T2 tranzistor 
ochiq va T1 tranzistor yopiq bo’lsa, uning holatini *1 yoki Xq musbat holati 
kirishiga manfiy impuls jo’natib o’zgartirish mumkin. Tabiiy ravishda , 1-holatda 
T1 tranzistor ochilib, T2 tranzistorning qarama-qarshi yelkasini yopadi, 2-holatda 
esa – T2 tranzistor yopilib, T1 tranzistorni ochadi. Agar ikkala yelkaning tegishli 
rezistorlari ( RK, R6, Rcm) nominal qiymatlarining tengligi mavjud bo’lsa, trigger 

---

simmetrik sxemaga ega va simmetrik deb ataladi. Aks holda trigger nosimmetrik 
deb ataladi. TU-TC ning kontaktsiz sxemalarida odatda simmetrik triggerlar 
ishlatiladi.
Ko’rib chiqilgan sxemada triggerni bir holatdan boshqa holatga o’tkazish 
uchun bir xil qutbli boshqa imulslarni uning har xil kirishlarga tartib bilan jo’natish 
kerak, shuning uchun bunday trigger alohida kirishli trigger deb nom olgan. Alohida 
kirishli triggerlar eslab qoluvchi qurilma sifatida asosiy rolda kontaktsiz sxemalarda 
ishlatiladi.
2.12 rasm. Alohida kirishli trigger sxemasi