Saitkamolov muxammadxo‘ja sobirxo‘ja o‘G‘li o‘zbekiston respublikasi issiqlik energetikasi korxonalarini barqaror rivojlantirish strategiyasini takomillashtirish

Investitsiyalarning qaytarilish grafigi³⁶

T/r	Ko‘rsatkich nomi	O‘lchov birligi	Qiymat ko‘rinishida
1	Gaz	1 m^3	380 so‘m
2	Elektr	1 kVt	450 so‘m
3	1 MVt uchun gaz sarfi	283 m^3	107 450 so‘m
4	1 yildagi ish soati	8200 soat	881 828 000 so‘m
5	Ichilarga oylik ish haqi 1 yilga	10 nafar	618 720 000 so‘m
6	1 yilda sotib olingan elektr	1 MVt	3 690 000 000 so‘m
7	Samara	1 yil uchun	2 190 000 000 so‘m
8	Kogeneratsion qurilma o‘rnatish narxi	1 MVt	1 mln yevro = 11 806 480 000 so‘m
9	Qoplanish davri	yil	5,39
10	Trigeneratsion qurilma o‘rnatish narxi	1 MVt	1,5 mln.yevro = 17 709 720 000 so‘m
11	Qoplanish davri	yil	8,09

Iqtisodiy foyda va afzalliklardan tashqari, qurilmalari birlamchi energiya manbalaridan foydalanishni kamaytiradi va an’anaviy elektr stansiyalari bilan taqqoslaganda karbonat angidrid kabi chiqindi gazlarning atrof-muhit chiqishini sezilarli darajada pasaytirishga yordam beradi. O‘zbekistonning - sovutish koeffitsiyenti o‘rtacha 3,0 ga teng. Bu shuni anglatadiki, 1,0 kVt sovuq ishlab chiqarish uchun 0,33 kVt elektr energiyasi talab qilinadi.
9-jadvaldagi investitsiyalarning qaytarilishi va iqtisodiy samaradorligi haqida fikr yuritadigan bo‘lsak. Umuman olganda, barchasi aniq loyiha turiga bog‘liq. Umumiy yondashuvlar quyidagicha (hisob-kitoblarda foydalaniladigan raqamlar taxminiy bo‘lib, turli vaziyatlarda va mintaqalarda farq qilishi mumkin).
Tezkor (ekspress) tekshiruvning kirish bosqichi energetika korxonasi bilan tanishish (korxonaning tuzilishi va biznes rejasi, elektr ta’minotining sxematik diagrammalari va texnologik qurilmalar holatini vizual tekshirish)ni o‘z ichiga oladi. Agar energiya xarajatlarining ulushi 15% ga oshsa, nafaqat tezkor (ekspress) tekshiruv, balki chuqur energetik auditni o‘tkazish kerak, chunki energoauditor tomonidan berilgan takliflar korxonaga energiya xarajatlarini 3-4 foizga kamaytirishga imkon beradi. Agar xarajatlar ulushi 15% dan ortiq bo‘lsa, shoshilinch ravishda energoaudit o‘tkazilishi kerak.
Xususiy ehtiyojlar uchun elektr energiya sarfini pasaytirish orqali IESda yillik foyda balansining o‘sishi. Elektrstansiyadan berilgan issiqlik va elektr energiyani yetkazib berish grafigi asosida xususiy ehtiyojlari uchun elektr energiya sarfini pasaytirish orqali IESda yillik foyda balansining ΔFb o‘sishi formula bilan aniqlanadi:
ΔFb = Bel (Wsn1 - Wsn2) Nyo- ΔUso‘m (1)
bunda, Bel - energotejamkor tadbirlarni amalga oshirgunga qadar va keyin elektr energiyani ishlab chiqarish uchun yillik shartli yoqilg‘i, g/(kVt.soat);
Wsn1 va Wsn2- energotejamkor tadbirlarni amalga oshirgunga qadar va keyin elektrstansiyaning xususiy ehtiyojlari uchun yillik elektr energiya sarfi, kVt.soat;
Ny – nisbiy hisobda 1 tonna shartli yoqilg‘ining o‘rtacha narxi, so‘m.;
ΔU- tadbirlarni amalga oshirish uchun, yillik ekspluatatsion xarajatlar o‘sishining yig‘indisi, so‘m/yil;
ΔV - yoqilg‘i-energetik resurslarni iqtisod qilingan hajmi, t.sh.yo.;
ΔUam - amortizatsion ajratmalar, so‘m/yil;
Ki – tadbirlarni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan investitsiya, so‘m.
10-jadval
“Angren IES” AJning 2021 yildagi asosiy ma’lumotlari³⁷